សំនួរខាងលើនេះជាសំនួរដែលគេនិយមលើកមកពិភាក្សាណាស់ មិនថាតែនៅក្នុងសង្គមសង្ឃទេ សូម្បីតែសង្គមខាងក្រៅ ម្ដងម្កាលក៏ឃើញមានយកបញ្ហានេះមកសួរដេញដោលគ្នាដែរ។ សំនួរនេះជាសំនួរដែលឆ្លើយមិនចេះត្រូវ ទោះបីជាអ្នកឆ្លើយខំលើកយកទឡ្ហីករណ៍ច្រើនយ៉ាងណាមកបញ្ចាក់ក៏ដោយ ប្រសិនបើអ្នកសួរទើសចិត្តតែបន្តិច គឺឱ្យពិន្ទុសូន្យភ្លាម។ ដូច្នេះហើយ មុនពេលសម្រេចចិត្តឆ្លើយសំនួរនេះ ខ្ញុំបានរំពឹងទុកជាស្រេចហើយថា ខ្ញុំនឹងបានពិន្ទុមិនតិចជាងសូន្យ ហើយក៏មិនច្រើនជាងសូន្យដែរ និយាយរួមគឺសូន្យតែម្ដង។

ទោះបីជាគ្មានចម្លើយណាមួយដែលបញ្ជាក់ថាព្រះសង្ឃអាចចូលរួមសកម្មភាពនយោបាយបាន ឬក៏មិនបានក៏ដោយ ក៏យើងឃើញថាមានព្រះសង្ឃជាច្រើនមិនថាតែនៅកម្ពុជាទេ សូម្បីតែនៅភូមា ស្រីលង្កា ឬប្រទេសផ្សេងៗទៀត បាន​និងកំពុងចូលរួមសកម្មភាពសង្គមនយោបាយជាហូរហែរ ដោយពឹងផ្អែកលើគំរូដែលព្រះសង្ឃជំនាន់មុនបានបន្សល់ទុកឱ្យ។ នៅកម្ពុជា គេនឹងលើកយកឈ្មោះធម្មបាលភិក្ខុខៀវ ជុំ អាចារ្យហែម ចៀវ ឬសង្រ្គាមឆ័ត្រមកធ្វើជាអាវក្រោះការពារខ្លួនភ្លាម ប្រសិនបើគេយល់ថាព្រះសង្ឃអាចចូលរួមឆាកនយោបាយបាន។ នៅភូមាក៏ដូចគ្នា គេនឹងលើកយកចលនាបាតុកម្មស្បង់ចីវររបស់ក្រុមព្រះសង្ឃដែលគាំទ្រសកម្មភាពអហឹង្សារបស់លោកស្រីអ៊ុង សាន សូជី ហើយប្រឆាំងនឹងរបបយោធាភូមា មកជាគោលអាង។ នៅស្រីលង្កា គេនឹងលើកយកឈ្មោះ គណបក្សសម្បត្តិជាតិឬបេតិកភណ្ឌជាតិ (Jathika Hela Urumaya)  ដែលបង្កើតឡើងដោយក្រុមព្រះសង្ឃជនជាតិលង្កាមួយក្រុម ដើម្បីចូលប្រលូកនៅក្នុងឆាកនយោបាយ រហូតទទួលបានអាសនៈមួយចំនួនតូចនៅក្នុងរដ្ឋសភា ដើម្បីមកធ្វើការគាំទ្រការយល់ឃើញរបស់គេភ្លាម។  

ក្រៅពីការអះអាងខាងលើនេះ គេក៏អាចលើកយកសកម្មភាពសន្តិភាពរបស់ព្រះមហាឃោសនន្ទនៅក្នុងការដោះស្រាយវិវាទរវាងពួកខ្មែរក្រហមនិងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ឬក៏អាចលើកយកអន្តរាគមន៍របស់ព្រះពុទ្ធផ្ទាល់តែម្ដង នៅក្នុងការដោះស្រាយជម្លោះដណ្ដើមទឹកស្ទឹងរោហិនីរវាងពួកសាក្យៈ និងពួកកោលិយៈមកជាឧទាហរណ៍ជាដើម។   ក្រៅពីសកម្មភាពខាងលើនេះ គេនៅអាចលើកយកគោលការណ៍ទ្រឹស្ដីពុទ្ធសាសនាជាច្រើនទៀត ដែលជាប់ទាក់ទងទៅនឹងការដឹកនាំរដ្ឋ ឬដំបូន្មានរបស់ព្រះពុទ្ធទៅកាន់អ្នកដឹកនាំប្រទេសនិងអ្នកនយោបាយ ។ល។ មកបន្ថែមទម្ងន់ទៅលើការយល់ឃើញខាងលើនេះ។ លើសពីនេះទៀត គេក៏នៅអាចលើកយកសេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស មកលើកទឹកចិត្តដល់ការចូលរួមសកម្មភាពសង្គមនយោបាយរបស់ព្រះសង្ឃផងដែរ។ សំនួរដែលយើងត្រូវសួរបន្ថែមនោះគឺថា៖ តើសកម្មភាពនិងគោលការណ៍ដែលបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ មានទម្ងន់ធន់ល្មមនឹងអាចអនុញ្ញាតឱ្យព្រះសង្ឃចូលរួមនយោបាយបានហើយឬនៅ?

ចាស់ពីដើមតែងប្រដូចព្រះសង្ឃទៅនឹងផ្លែត្រឡាចមួយ ដែលហ៊ុំព័ទដោយបន្លាគ្រប់ទិសទាំងបួន ប្រសិនបើងាកខ្លួនមិនស្រួល នឹងត្រូវឈឺសាច់ភ្លាម។ បើលោកអ្នកមិនយល់ទាស់ទេ ខ្ញុំសូមប្រដូចបន្លាទាំងបួនទិសនេះទៅនឹងមនុស្សបួនក្រុម៖ ក) ក្រុមគណបក្សគ្រប់គ្រងរដ្ឋ ខ) ក្រុមគណបក្សប្រឆាំង គ) ក្រុមប្រជាពុទ្ធបរិស័ទដែលគាំទ្រឱ្យចូលរួមនយោបាយ  និង ឃ) ក្រុមប្រជាពុទ្ធបរិស័ទដែលមិនគាំទ្រឱ្យចូលរួម។ ក្រុម «ក» គិតថា៖ តេជគុណៗឆាន់បាយក្រុមកូណាដែរ ហេតុអ្វីបានទៅចូលរួមខាងនោះវិញ, ក្រុម«ខ» គិតថា៖ តេជគុណៗ មិនមកខាងយើង ព្រោះយើងគ្មានអំណាចដូចគេ, ក្រុម «គ» គិតថា៖ តេជគុណៗមិនគួរនៅស្ងៀមទេ ពេលឃើញប្រជារាស្រ្ដជួបបញ្ហា, ឯក្រុម «ឃ» គិតថា៖ បួសជាព្រះសង្ឃហើយ មិនគួរមកប្រលូកប្រឡាក់នឹងរឿងលោកិយទេ។ ក្រុមទាំងបួននេះមានក្ដីរំពឹងថាព្រះសង្ឃនឹងយល់ស្របជាមួយនឹងគោលការណ៍របស់ពួកគេដើម្បីបុព្វហេតុជាតិ សាសនា ឬយុត្តិធម៌សង្គមជាដើម។ ប៉ុន្តែតថភាពជាក់ស្ដែង នៅពេលដែលព្រះសង្ឃសម្រេចចិត្តថានឹងជ្រើសរើសយកគោលការណ៍ពីក្រុមណាមួយនោះ ក្រុមបីផ្សេងទៀតនឹងសំពោងជាមិនខាន។ និយាយរួមទោះបីជាងាកទៅខាងណាក៏ដោយ ក៏ត្រូវឈឺសាច់ដែរ សូម្បីតែការនៅស្ងៀម លើកលែងតែចុះទៅខាងក្រោម ឬក៏ឡើងទៅខាងលើឱ្យផុត។​

ការសម្រេចចិត្តរបស់សមាជិកសង្គមម្នាក់ៗថាត្រូវជ្រើសផ្លូវណាដើរនោះគឺរឿងសំខាន់ណាស់ ព្រោះថាបើហ៊ានតែសម្រេចចិត្តខុសតែបន្តិច​ វាមិនត្រឹមតែជះឥទ្ធិពលមិនល្អដល់បុគ្គលអ្នកធ្វើការសម្រេចចិត្តតែម្នាក់ឯងនោះទេ ប៉ុន្តែវានឹងជះឥទ្ធិពល់ដល់ក្រុមទាំងមូលផងដែរ។ ដើម្បីជាជំនួយដល់ការគិត ខ្ញុំជឿជាក់ថាពុទ្ធដីកាមួយកន្លែង អាចធ្វើជាជំនួយដល់យើងបាន។ ព្រះពុទ្ធបានសម្ដែងថា៖ «បើ​ដំបៅមិនមាន​ក្នុង​បាតដៃ​ទេ បុគ្គល​គប្បីនាំយក​ថ្នាំ​ពិស​ដោយ​បាតដៃ ថ្នាំ​ពិស(នោះ)​មិនអាច​ជ្រាបចូល​ទៅកាន់​បាតដៃ (អ្នកកាន់បានទេ)»។ ឆាកនយោបាយជាកន្លែងប្រកួតជែងគ្នាមួយ វាមិនមានអ្វីខុសគ្នាពីកែវមួយដែលពេញប្រៀបដោយថ្នាំពិសនោះទេ។ ប្រាកដណាស់ថាថ្នំពិលនោះ វានឹងមិនមានអន្តរាយទេ សម្រាប់អ្នកដែលមិនមានដំបៅក្នុងដៃដូចព្រះព្រះពុទ្ធ ព្រះមហាឃោសនន្ទ សម្ដេចដាឡៃឡាម៉ា ឬព្រះតេជគុណថិច ញាថ ហាញ់ជាដើមនោះ។

វានឹងមិនអាចមានបញ្ហាអ្វីសម្រាប់ព្រះសង្ឃចូលរួមសកម្មភាពនយោបាយនោះទេ ប្រសិនបើព្រះសង្ឃខ្លួនព្រះអង្គពិតជាប្រាកដក្នុងចិត្តថាខ្លួនប្រាណព្រះអង្គមិនមានដំបៅគឺលោភៈ ការលោភលន់ ទោសៈ ការខឹងក្រោធ ឬមោហៈការយល់ច្រលំ ភាពខ្វះចំណេះដឹងទេនោះ។​ បញ្ហានៅត្រង់ថា តើមានព្រះសង្ឃប៉ុន្មានអង្គដែលគ្មានដំបៅពិតប្រាកដមែននោះ? បើដឹងថាយើងនៅមានដំបៅ​ ឬមិនប្រាកដក្នុងចិត្តទេ ត្រូវប្រញាប់រកអ្នកពិគ្រោះយោបល់ ឬរកថ្នាំព្យាបាលដំបៅឱ្យជាសិនក៏មិនទាន់យឺតពេលដែរ ល្អជាងយកដៃលូកចូលទៅក្នុងកែវពិសនោះទាំងមិនច្បាស់ក្នុងចិត្ត ព្រោះវាអាចនឹងបង្កជាអន្តរាយ ដូចជាករណីព្រះសង្ឃជនជាតិស្រីលង្កាមួយរូប ដែលមិនអាចគ្រប់គ្រងកំហឹងរបស់ខ្លួនបាន រហូតឈានដល់ការទៅធ្វើឃាតនាយករដ្ឋមន្ត្រីទីបួនរបស់ប្រទេសស្រីលង្កានៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៩ជាដើម (នេះករណីដ៏អាក្រក់បំផុតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ដ្រពុទ្ធសាសនា)។

ដើម្បីជៀសផុតពីការជ្រាបជាតិពិសបាន ព្រះសង្ឃត្រូវមានឧបករណ៍ការពារខ្លួន ឬត្រូវស្ថិតនៅក្នុងទីតាំងណាមួយដែលជាតិពិលមិនអាចជ្រាបចូលក្នុងខ្លួនបាន។ សកម្មភាពព្រះពុទ្ធនិងព្រះមហាឃោសនន្ទគឺជាគំរូដែលយើងអាចយកមកអនុវត្តបាន។ ព្រះពុទ្ធ ឬព្រះមហាឃោសនន្ទ បានចូលរួមសកម្មភាពសង្គមនយោបាយ ក្នុងឋានៈជាអ្នកសម្របសម្រួល ជាទីប្រឹក្សា និងជាអ្នកផ្ដល់យោបល់ដល់អ្នកដឹកនាំរដ្ឋ ឬអ្នកនយោបាយ ប៉ុន្តែព្រះអង្គមិនមែនចូលរួមក្នុងនាមជាអ្នកនយោបាយ ឬជាអ្នកបម្រើឱ្យគោលនយោបាយរបស់ក្រុមណាមួយនោះទេ។ ក្នុងឋានៈជាទីប្រឹក្សា ឬអ្នកផ្ដល់យោបល់ គឺមានតួនាទីត្រឹមតែប្រាប់ប៉ុណ្ណោះ ត្រង់គេស្ដាប់ ឬមិនស្ដាប់ យើងមិនអាចបង្ខំ មិនអាចសំលុត មិនអាចជេរប្រមាថ ឬមិនគួរប្រើពាក្យឌឺដងដាក់គ្នាជាដើម។ ជាក់ស្ដែងដូចជាអន្តរាគមន៍របស់ព្រះពុទ្ធនៅក្នុងជម្លោះដណ្ដើមទឹកស្ទឹងរោហិនីអ៊ីចឹង នៅពេលហាមមិនស្ដាប់ ចុងក្រោយព្រះអង្គក៏ឈប់ហាម ហើយបណ្ដោយឱ្យក្រុមទាំងពីរច្បាំងគ្នាដដែល។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថាព្រះសង្ឃនឹងធ្វើការសម្រេចចិត្តមួយដ៏ប្រុងប្រយ័ត្នបំផុត មុនពេលដែលព្រះអង្គធ្វើការសម្រេចចិត្តថាចង់លូកដៃចូលទៅក្នុងកែវពិសនោះ៕

អត្ថបទដោយ៖ សាន​ ពិសិទ្ធិ

Click here to see the author information

នៅចុងសតវត្សរ៍ទី ១៣ ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទបានក្លាយជាស្ថាប័នអប់រំដ៏មានឥទ្ធិពលមួយដែលបានចូលរួមយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការផ្ដល់នូវចំណេះដឹងផ្លូវលោកនិងផ្លូវធម៌ដល់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា ក៏ដូចជាប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍មួយចំនួនផងដែរ។ ជាក់ស្ដែងក្រៅពីការសកម្មភាពផ្នែកសាសនា វត្តអារាមត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាដ៏ពេញនិយមមួយនៅក្នុងសង្គមខ្មែរអស់ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ គោលបំណងសំខាន់នៃសាលាវត្តគឺដើម្បីផ្តល់ចំណេះដឹងទូទៅទាក់ទងនឹងជីវិតនិងសង្គមដូចជាសីលធម៌ សាសនា វប្បធម៌ អក្សរសាស្ត្រ តារាវិទ្យា ប្រវត្តិសាស្រ្ត សិល្បៈ នយោបាយ ច្បាប់ ស្ថាបត្យកម្ម និងវិជ្ជាជីវៈផ្សេងៗទៀត។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងអស់មិនថាក្រុមគ្រួសាររាជវង្ស មន្ត្រីរាជការ កសិករ អ្នកមាន ឬអ្នកក្រទេគឺបានបញ្ជូនកូនចៅរបស់ពួកគេឱ្យទៅទទួលការអប់រំនៅវត្តអារាម ដែលមានព្រះសង្ឃជាអ្នកបង្ហាត់បង្រៀន។ ប្រជាពលរដ្ឋបានមកសិក្សានូវវប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែបរបស់ខ្លួនតាមរយៈកំណាព្យ សុភាសិត ពាក្យស្លោក ច្បាប់ ប្រពៃណី និងអក្សរសិល្បិ៍ដូចជារឿងរាមកេរ្ដ៍ និងរឿងព្រេងនិទានផ្សេងៗទៀតដែលភាគច្រើនត្រូវបានគេចងគ្រងជាពាក្យកាព្យ។

រយៈពេលម្ភៃឆ្នាំដំបូងនៃការគ្រប់គ្រងរបស់អាជ្ញាធរបារាំងមកលើកម្ពុជា ក្រុមបញ្ញវន្តភាគច្រើនបានយល់ថា បារាំងហាក់ដូចជាមិនសូវយកចិត្តទុកដាក់និងមានភាពស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវវិស័យអប់រំកម្ពុជា ពីព្រោះពួកគេយល់ថាការផ្ដល់ចំណេះដឹង គឺជាការផ្តល់អំណាចដល់ខ្មែរ ដែលអាចធ្វើឲ្យអំណាចអាណានិគមរបស់ពួកគេចុះខ្សោយ។[i] រហូតដល់ដើមស.វទី ២០ ទើបអាណាព្យាបាលបារាំងបានចាប់ផ្ដើមធ្វើទំនើបកម្មប្រព័ន្ធអប់រំកម្ពុជា ដោយបញ្ចូលកម្មវិធីសិក្សាថ្មីៗ ដែលមានលំនាំបែបបទតាមប្រព័ន្ធអប់រំរបស់បារាំង។[ii] ប្រជាប្រិយភាពនៃប្រព័ន្ធអប់រំតាមវត្តអារាម បានផ្តល់ផលវិបាកមួយចំនួនដល់អាជ្ញាធរបារាំងក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់នេះផងដែរ។ សាលាវត្តត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាក្នុងសហគមន៍ដ៏មានប្រជាប្រិយមួយ និងជាទីកន្លែងដែលព្រះសង្ឃមានសេរីភាពក្នុងការផ្តល់ចំណេះដឹងជាមួយនឹងការបញ្ចូលការអប់រំផ្នែកសាសនានិងវប្បធម៌ដល់ពលរដ្ឋខ្មែរ។[iii]

ម៉្យាងវិញទៀត ក្រុមព្រះសង្ឃដែលមានទំនោរទៅផ្នែកអភិរក្សនិយម ត្រូវបានគេឃើញជាទូទៅថាតែងតែធ្វើការជំទាស់ទៅនឹងគោលនយោបាយណាដែលមានផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមានលើវប្បធម៌ និងអរិយធម៌បុរាណដែលដូនតារបស់ពួកគេបន្សល់ទុកឲ្យ។ ជាក់ស្ដែង នៅចុងឆ្នាំ​១៩៣០ ក្រុមបញ្ញវន្តខ្មែរ បានធ្វើការប្រឆាំងនឹងគោលនយោបាយមួយដែលទាក់ទងទៅនឹងការប៉ុនប៉ងធ្វើទំនើបកម្មអក្សរខ្មែរទៅជាឡាតាំង។ ព្រះភិក្ខុហែម ចៀវ សាស្ត្រាចារ្យសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ ដែលជាអ្នកប្រឆាំងដ៏លេចធ្លោមួយអង្គបានលើកឡើងថា៖ « ការធ្វើកំណែរទម្រង់នេះគឺជាការវាយប្រហារទៅលើការសិក្សារៀនសូត្រនិងកិត្តិយសគ្រូបង្រៀនតាមបែបប្រពៃណី បើទោះបីជាកំណែទម្រងនេះមិនមានបំណងអនុវត្តក្នុងការសរសេរនិពន្ធខាងផ្នែកសាសនាក៏ដោយ»។[iv] ព្រះភិក្ខុហែម ចៀវត្រូវបានអាជ្ញាធរបារាំងចាប់ខ្លួនផ្សឹក រួចបញ្ជូនខ្លួនទៅពន្ធនាគារ។ ការចាប់ខ្លួនភិក្ខុហែម ចៀវ នេះបានបង្ករឲ្យមានចលនាប្រឆំាំងមួយដែលមានឈ្មោះថា «សង្រ្គាមឆត្រ» គឺការតវ៉ាដោយសន្តិវិធីដោយក្រុមពុទ្ធសាសនិករាប់ពាន់នាក់ដើម្បីអំពាវនាវឱ្យដោះលែងភិក្ខុហែម ចៀវ។ សង្ឃបញ្ញវន្តពីរអង្គគឺសម្ដេចជួន ណាត (១៨៨៣-១៩៦៩) និងសម្ដេចហួត តាត (១៨៩១-១៩៧៥?) ត្រូវបានគេឲ្យដឹងថាក៏បានដឹកនាំក្រុមអ្នកតវ៉ាចំនួនប្រាំរយនាក់មកចូលរួមសកម្មភាពនេះដែរ។[v]

ដើម្បីបញ្ជ្រាបនូវទម្រង់ថ្មីនេះ អាជ្ញាធរបារាំងត្រូវតែស្វែងរកកិច្ចសហប្រតិបត្តិការពេញលេញមួយពីព្រះសង្ឃ ដែលជាក្រុមដ៏មានឥទ្ធិពលនៅក្នុងវិស័យអប់រំខ្មែរនាសម័យនោះ។ ដើម្បីសម្រេចបាននូវភារកិច្ចនេះ កិច្ចការសំខាន់ពីរត្រូវធ្វើក្នុងសង្គមខ្មែរគឺ កំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលរបស់ប្រទេស និងការរក្សាបរិបទដើមនៃការរស់នៅរបស់ប្រជាជន។[vi]

ផ្អែកតាមអត្ថបទរបស់លោកបណ្ឌិត សំ រ៉ានី វិស័យអប់រំកម្ពុជានៅក្នុងពេលនោះ បានប្រឈមនឹងភាពលំបាកជាច្រើនដូចជាការខ្វះខាតវិធីសាស្រ្តបង្រៀន ការគាំទ្រផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ និងគ្រូបង្រៀនដែលមានលក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់។[vii] ម្យ៉ាងទៀតគ្រួសារកសិករដែលតំណាងឱ្យភាគច្រើននៃប្រជាជនកម្ពុជាមិនទុកចិត្តប្រព័ន្ធអប់រំដែលរៀបចំដោយអាជ្ញាធរអាណានិគមឡើយ។[viii] ពួកគេបានឲ្យតម្លៃទៅលើការអប់រំតាមវត្តអារាមដែលមានព្រះសង្ឃជាគ្រូបង្គោល។ កន្លងមកប្រជាជនខ្មែរភាគច្រើនយល់ថាការបញ្ជូនកូនៗ ទៅរៀនសាលាវត្តតាមសហគមន៍របស់ពួកគេ គឺការជាការធ្វើបុណ្យកុសលជាមួយព្រះពុទ្ធសាសនា។[ix] ផ្នត់គំនិតនៃការទទួលបានការអប់រំដើម្បីទទួលបាន​មុខមាត់តាមបែបបច្ចិមលោក ការរីកចម្រើនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងការរីកចម្រើនផ្នែកសង្គម នៅជារឿងថ្មីថ្មោងនៅឡើយសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាពេលនោះ។[x]

មន្ត្រីបារាំងបានគូសបញ្ជាក់ថាការអប់រំតាមបែបប្រពៃណីខ្មែរត្រូវបានពឹងផ្អែកជាទូទៅលើវិធីសាស្រ្តនៃការទន្ទេញចាំជាជាងការព្យាយាមយល់អត្ថន័យ។ គ្រូបង្រៀនក្នុងស្រុកមួយចំនួន បានព្យាយាមផ្តល់ឱ្យសិស្សនូវចំណេះដឹងមិនច្បាស់លាស់របស់ពួកគេ ដោយមិនព្យាយាមធ្វើឱ្យសិស្សមានការចង់ដឹងចង់យល់ឡើយ។ សិស្សបានប្រើប្រាស់សមត្ថភាពទាំងអស់របស់ខ្លួន ដើម្បីចងចាំនូវអ្វីដែលគ្រូបានបង្រៀន ដើម្បីទទួលបានចំណេះដឹងជាមូលដ្ឋាន។ ជំនាញវិភាគបែបស៊ីជម្រៅមិនត្រូវបានលើកទឹកចិត្តប៉ុន្មានទេនៅក្នុងការអប់រំតាមបែបប្រពៃណីនេះ ដែលធ្វើអោយប្រជាជនខ្មែរក្លាយទៅជាអ្នកពូកែត្រាប់តាមជាជាងអ្នកពូកែច្នៃប្រឌិត។[xi]

នៅឆ្នាំ ១៩០៥ អាជ្ញាធរបារាំងបានរៀបចំក្រុមប្រឹក្សាកំណែទម្រង់វិស័យអប់រំក្នុងស្រុកមួយ ដើម្បីពិចារណាលើបញ្ហាទាក់ទងនឹងការអភិវឌ្ឍការអប់រំតាមបែបប្រពៃណី។ ជនជាតិខ្មែរដែលមានការអប់រំខ្ពស់និងមន្ត្រីរាជការបារាំងជាច្រើននាក់បានចូលរួមយ៉ាងសកម្មនៅក្នុងក្រុមប្រឹក្សានេះ។ ក្រុមប្រឹក្សានេះបានលើកឡើងពីភាពខ្វះខាតរបស់ប្រព័ន្ធអប់រំតាមបែបបុរាណដែលមានមូលដ្ឋាននៅក្នុងវត្តអារាមនោះជាច្រើន។ មន្រ្តីបារាំងមួយរូបគឺលោក Charles Bellan បានបញ្ជាក់ថាការអប់រំរបស់គ្រូបង្រៀនតាមវត្តអារាមមិនបានស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋនោះទេ:

«នៅប្រទេសកម្ពុជាកុមារទាំងអស់ត្រូវឆ្លងកាត់ការសិក្សារៀនសូត្រតាមវត្តអារាម។ ពួកគេរៀនអាននិងសរសេរនៅទីនោះហើយនោះជាវិសាលភាពរបស់ពួកគេ … ប៉ុន្តែតើព្រះសង្ឃនឹងទទួលយកនូវកំណែទម្រង់នៃការបង្រៀនថ្មីដែរឬទេ? ព្រះសង្ឃមិនបានស្ថិតនៅក្រោមអណាចនៃរដ្ឋឡើយ។ នៅលើស្ថាប័នឯករាជ្យនេះ ឥទ្ធិពលរបស់យើងត្រូវតែមានភាពប្រុងប្រយ័ត្នឲ្យបានខ្ពស់បំផុតតាមតែអាចធ្វើទៅបានដើម្បីកុំឱ្យពួកគេដឹងខ្លួនមុន»។^[xii]

ដំណើរការទំនើបភាវូបនីយកម្មរបស់អាណាព្យាបាលបារាំង បានអនុវត្តស្របតាមការធ្វើកំណែទម្រង់វិស័យអប់រំផ្នែកពុទ្ធចក្ររបស់ព្រះបាទមង្កុដ (១៨០៤-១៨៦៨)។ ព្រះបាទមង្កុដ បាននាំយកការច្នៃប្រឌិត និងប្រព័ន្ធអប់រំបែបអ៊ឺរ៉ុបមកអនុវត្តនៅក្នុងសង្គមថៃដំបូងគេបង្អស់។ ដោយសារតែព្រះអង្គបានចំណាយពេលបួសជាព្រះសង្ឃ អស់រយៈពេល ២៨ ឆ្នាំ ព្រះបាទមង្កុដ ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គដែលមានចំណេះដឹងផ្នែកភាសាបាលីដែលជាភាសាព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។[xiii] បន្ទាប់ពីបានឃើញភាពខុសគ្នារវាងពាក្យប្រៀនប្រដៅដែលមាននៅក្នុងគម្ពីរ និងការអនុវត្តជាក់ស្តែងនៅក្នុងសង្គមសង្ឃ បានជំរុញឱ្យព្រះអង្គបង្កើតគោលនយោបាយថ្មីមួយ ដើម្បីធ្វើទំនើបកម្មប្រព័ន្ធអប់រំផ្នែកពុទ្ធចក្រ។ ចលនានៃកំណែទម្រង់របស់ព្រះអង្គ ត្រូវបានចាប់ផ្ដើមពីចំនុចពីរសំខាន់ៗគឺ កំណែទម្រង់គោលលទ្ធិ និងកំណែទម្រង់ស្ថាប័ន។[xiv]

ដើម្បីធ្វើទំនើបកម្មពុទ្ធសាសនាថៃ ព្រះអង្គបានអនុវត្តតាមការនិយមមានហេតុផលច្បាស់លាស់នៃលោកខាងលិច ដើម្បីកាត់បន្ថយនូវជំនឿដែលមិនមែនជាពុទ្ធសាសនាមានដូចជា អបិយជំនឿ និងការជឿលើធាតុអព្ភូតហេតុនានាដែលត្រូវបានអនុវត្តនៅក្នុងសង្គមពុទ្ធសាសនាថៃអស់ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ ដើម្បីធ្វើទំនើបកម្មស្ថាប័នសង្ឃ ព្រះបាទមង្កុដបានអនុវត្តតាមរចនាសម្ព័ន្ធឋានានុក្រមនៃវិហារសាសនាការតូលិកនៅក្នុងទីក្រុងរ៉ូម។[xv] ព្រះអង្គបានបង្កើតរដ្ឋបាលសង្ឃ ដោយបានតែងតាំងសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជឲ្យធ្វើជាប្រមុខនៃសង្គមសង្ឃទាំងមូល និងបានបង្កើតឡើងនូវនិកាយពុទ្ធសាសនាថ្មីមួយដែលមានឈ្មោះថាធម្មយុត្តិកៈ សម្រាប់មនុស្សដែលមកពីវណ្ណៈខ្ពស់ និងមានការអប់រំខ្ពង់ខ្ពស់មកបួសក្នុងគោលបំណងដើម្បីជួយសម្រួលនិងរំលែកកិច្ចការរបស់សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងសង្គមសង្ឃ។ ដំណើរការនៃការធ្វើទំនើបភាវូបនីយកម្មរបស់ព្រះបាទមង្កុដបានបន្តរហូតដល់រជ្ជកាលនៃព្រះបាទចូឡាឡុងកន។ ក្នុងរាជព្រះបាទចូឡាឡុងកន វិស័យអប់រំផ្នែកពុទ្ធចក្រទទួលបានការរីកចម្រើនគួរឲ្យគត់សម្គាល់ ចាប់តាំងពីពីព្រះមហាក្សត្របានសាបព្រោះនូវប្រព័ន្ធអប់រំតាមបែបសម័យទំនើប និងបានផ្លាស់ប្តូរវត្តអារាមទាំងឡាយទៅជាសាលារៀន ដែលអនុញ្ញាតឱ្យព្រះសង្ឃក្លាយទៅជាគ្រូបង្រៀន។[xvi]

ដោយសម្លឹងឃើញពីភាពស្រដៀងគ្នារវាងវប្បធម៌ពុទ្ធសាសនាថៃនិងខ្មែរ អាណាព្យាបាលបារាំងបានចាប់ផ្ដើមអនុវត្តប្រព័ន្ធអប់រំតាមបែបសម័យទំនើបទៅសង្គមខ្មែរ ស្រដៀងនូវអ្វីដែលព្រះបាទមង្កុដ និងព្រះបាទចូឡាឡុងកនបានអនុវត្តនៅក្នុងការធ្វើទំនើបកម្មវិស័យអប់រំថៃដែរ។

ជំហានដំបូងនៃគោលនយោបាយកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធសិក្សារបស់អាណាព្យាបាលបារាំង បានចាប់ផ្តើមដាក់បញ្ចូលនូវកម្មវិធីសិក្សាថ្មីតាមបែបបារាំង-ខ្មែរ ដោយផ្អែកទៅលើកម្មវិធីសិក្សាដែលចងក្រងដោយលោក E. Ménétrier ជាជនជាតិបារាំងដែលអាចនិយាយភាសាខ្មែរបាននិងជាអ្នកយល់ដឹងច្រើនអំពីជំនឿនិងការប្រតិបត្តិរបស់ជនជាតិខ្មែរ។ ជាពិសេសគាត់បានយល់ពីតម្រូវការដ៏ចាំបាច់របស់ពុទ្ធសាសនិកខ្មែរ ដែលជាអ្នកទាមទារចង់បានការធានាថាព្រះពុទ្ធសាសនា ជាពិសេសនៅក្នុងវិស័យអប់រំសីលធម៌របស់ខ្លួន មិនគួរត្រូវបានសម្របសម្រួលដោយការវិវត្តន៍ថ្មីឡើយ។[xvii] ដើម្បីជៀសវាងបញ្ហាណាមួយជាមួយបញ្ញវន្តខ្មែរដែលមានទំនោរទៅខាងអភិរក្សនិយមនោះ ភាសាខ្មែរត្រូវបានគេជ្រើសរើសជាភាសាគោលនៅក្នុងប្រព័ន្ធសិក្សាថ្មីមួយនេះ។ ព្រះសង្ឃដែលជាគ្រូបង្រៀន បានចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងការចងក្រងសៀវភៅកម្មវិធីសិក្សា ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងវគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលសីលធម៌។[xviii] ក្រៅពីការអប់រំសីលធម៌ មុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រដូចជា វិទ្យាសាស្ត្រ គណិតវិទ្យា ជីវវិទ្យា ប្រវត្តិសាស្រ្ត ភូមិសាស្ត្រ ។ល។ ដែលសរសេរជាភាសាខ្មែរដោយអ្នកជំនាញបារាំង-ខ្មែរ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាផ្នែកពុទ្ធចក្រផងដែរ។

ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកំណែទម្រង់នេះហាក់ដូចជាមិនសូវមានប្រសិទ្ធភាពនិងនៅតែមិនអាចទាញចំណាប់អារម្មណ៍ពីប្រជាជនខ្មែរបានដដែល។ ដោយខកចិត្តពីកំណែទម្រង់ថ្មីនេះ អាជ្ញាធរបានចេញគោលនយោបាយផាកពិន័យដល់អាណាព្យាបាលសិស្សដែលមិនបញ្ជូនកូនទៅសាលារៀន។ ព្រះបាទស៊ី​ សុវត្ថិបានចេញនូវព្រះរាជក្រឹត្យមួយ ចុះនៅថ្ងៃទី១០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩១១[xix] បានចែងថាមាតាបិតានឹងត្រូវផាកពិន័យជាប្រាក់ពីអាជ្ញាធរប្រសិនណាបើពួកគេមិនបានបញ្ជូនកូនរបស់ពួកគេដែលមានអាយុលើសពីប្រាំបីឆ្នាំទៅសាលារៀន។

ជំហានទី ២ នៃកំណែទម្រង់វិស័យអប់រំនេះគឺការពង្រឹងគុណភាពគ្រូបង្រៀនក្នុងស្រុកដោយការរៀបចំឲ្យមាននូវប្រព័ន្ធស្តង់ដារនៃការបណ្តុះបណ្តាលគ្រូបង្រៀននិងការត្រួតពិនិត្យសាលារៀន។ នៅឆ្នាំ ១៩២៤ មន្រ្តីអាណានិគមបានបង្កើតវិទ្យាស្ថានគរុកោលស្យនៅខេត្តកំពត។ នៅឆ្នាំ ១៩៣០ វិទ្យាស្ថានបានផ្តល់នូវការបណ្តុះបណ្តាលដល់ព្រះសង្ឃដែលជាគ្រូជំនាន់ថ្មីចំនួន ៥៣ រូបនិងគ្រោងពង្រីកគម្រោងនៅទូទាំងប្រទេស។ ក្នុងរយៈពេល ២៨ ឆ្នាំ (១៩២៤-១៩៥២) សាលាបឋមសិក្សានៅតាមវត្តអារាមចំនួន ១៤៤៧ ខ្នង ត្រូវបានជួសជុលឡើងវិញមានសិស្សសិក្សាចំនួន ៧៦ ៩៤៣ នាក់ បានចុះឈ្មោះចូលរៀន ហើយគ្រូបង្រៀនចំនួន ១ ៨០១០ នាក់ត្រូវបានបណ្តុះបណ្តាលយ៉ាងត្រឹមត្រូវតាមរយៈវិទ្យាស្ថានគរុកោសល្យដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅតាមបណ្ដារខែត្រនានា។[xx]

កំណែទម្រង់ទាំងស្រុងនៃការអប់រំនៅក្នុងប្រទេសខ្មែរនាសម័យនោះ គឺមានមានការចំណាយថវិកាជាតិតិចតួចបំផុត ដោយសារតែវត្តអារាមបានផ្តល់អាគារសិក្សា និងគ្រូងបង្រៀនដែលជាព្រះសង្ឃ បានបង្រៀនដោយមិនយកកម្រៃអ្វីឡើយ។ ប៉ុន្តែគ្រូបង្រៀនដែលជាព្រះសង្ឃមួយចំនួន បានលាចាកសិក្ខាបទ ដើម្បីចូលប្រឡូកចូលទៅក្នុងសង្គមទំនើបដែលមានសេដ្ឋកិច្ចកំពុងតែរីកលូតលាស់នាសម័យនោះ។ ចលនានេះអាចជាការផ្ដល់ឱកាសដោយផ្ទាល់ ឬប្រយោលដល់ក្រសួងអប់រំ ដើម្បីពិចារណាផ្លាស់ប្ដូរកំណែទម្រង់ពីសាលាវត្តទៅសាលារដ្ឋវិញ។[xxi] ការផ្លាស់ប្តូរនេះគឺជាអន្តរកាលដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងវិស័យអប់រំនៅកម្ពុជា។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយចលនានៃការកែទម្រង់បានទទួលផលប្រយោជន៍ភាគច្រើននៅតាមបណ្តាខេត្តមួយចំនួនដូចជាខេត្តកំពតបាត់ដំបង ពោធិ៍សាត់ និងព្រៃវែង។ ចំណែកឯខែត្រដទៃទៀតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានៅតែចាត់ទុកថាកំណែទម្រង់វិស័យអប់រំរបស់បារាំងគឺជា «រឿងគ្រោះថ្នាក់មួយដល់ព្រះពុទ្ធសាសនា»។[xxii] ជាការពិតណាស់ ការកែទម្រង់វិស័យអប់រំរបស់បារាំង ពិតជាបានធ្វើឲ្យប្រជាប្រិយភាពនៃសាលាវត្តធ្លាក់ចុះមែន។ បន្តិចម្ដងៗ សង្គមសង្ឃបានបាត់បង់តួនាទីដ៏សំខាន់របស់ពួកគេនៅក្នុងវិស័យអប់រំ ចាប់តាំងពីប្រព័ន្ធអប់រំបែបសម័យទំនើបបានរីកចម្រើនឡើង។[xxiii] មិនយូរមិនឆាប់ វិស័យអប់រំផ្នែកអាណាចក្របានបោះជំហានទៅមុនផ្នែកពុទ្ធចក្រ និងបានក្លាយខ្លួនទៅជាស្ថានប័នផ្ដល់ចំណេះដឹងដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។

អត្ថបទដោយ៖ សាន ពិសិទ្ធិ

---

[i] Sideth S. Dy and Akira Ninomiya. “Basic Education in Cambodia: The Impact of UNESCO OnPolicies in the 1990s.” Ed. Gene V. Glass. Education Policy Analysis Archives 11 (2003): 4. Print. 

[ii] Ibid. 

[iii] Ibid. 226. 

[iv] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 139. Print. 

[v] Penny Edwards. “Making a Religion of the Nation and Its Language: The French Protectorate (1863–1954) and the Dhammakāy.” Ed. John Marston and Elizabeth Guthrie. History, Buddhism, and New Religious Movements in Cambodia (2006): 64. Print. 

[vi] វាន់ឌី កាអុន. “ប្រវត្តិសាស្ដ្រនៃប្រទេសកម្ពុជាៈ អភិក្រមទំនើបកម្មនៅជំនាន់ហ្លូងនរោត្តម និងហ្លូងស៊ីសុវត្តិ” Men Vuth. 29 Jan. 2017. Web. 13 Feb. 2018. 

[vii] Sam Rany, “Cambodia’s Higher Education Development in Historical Perspectives (1863-2012).” International Journal of Learning and Development. 226. Print. 

[viii] Thomas Clayton. “Restriction or Resistance? French Colonial Educational Development in Cambodia.” Ed. Gene Glass. Education Policy Analysis Archives 3 (1995): 7. Print.

[ix] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 127. Print.

[x] Ibid.

[xi] Anne Ruth Hansen. How to Behave: Buddhism and Modernity in Colonial Cambodia, 1860-1930 (Honolulu: U of Hawai’i, 2011) 123. Print. 

[xii] In Cambodia, all children must pass through the pagoda. They learn to read and write there and that is the extent of it…But will the monks accept following and dispensing a new [form of] education? The monks remain completely outside of the influence of the administration. On this independent body our influence must be as discreet as possible so as not to awaken sensitivities. Ibid.

[xiii] Karuna Kusalasaya. Buddhism in Thailand: Its past and Its Present (Bangkok: Mental Health House, 2001) 24-5. Print. 

[xiv] Tavivat Puntarigvivat. Thai Buddhist Social Theory. Ed. Chris Stanford (Bangkok: Institute of Research and Development, The World Buddhist U, 2013) 34-43. Print. 

[xv] Ibid. 37. 

[xvi] Ibid. 37. 

[xvii] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 125. Print. 

[xviii] Ibid. 

[xix] Ibid.

[xx] Ibid.

[xxi] Ibid.

[xxii] Ibid.

[xxiii] Ibid.

[xxiii] “Buddhism in Cambodia.” Khmer-Buddhist Educational Assistance Project (Keap). N.p., n.d. Web. 12 Feb. 2018. 

[xxiii] Prof. K.T.S. Sarao, “Chapter 3. Heritage and Acculturation, Brahmanical-Hindu and Animistic Practices in Modern Cambodian Buddhism.” Buddhism in the Mekong Region. Ed. Thich Nhat Tu. (Ho Chi Minh City: Vietnam National U-HCMC, 2015) 516-24. Print. 

[xxiii] Sideth S. Dy and Akira Ninomiya. “Basic Education in Cambodia: The Impact of UNESCO OnPolicies in the 1990s.” Ed. Gene V. Glass. Education Policy Analysis Archives 11 (2003): 4. Print. 

[xxiii] Ibid. 

[xxiii] Ibid. 226. 

[xxiii] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 139. Print. 

[xxiii] Penny Edwards. “Making a Religion of the Nation and Its Language: The French Protectorate (1863–1954) and the Dhammakāy.” Ed. John Marston and Elizabeth Guthrie. History, Buddhism, and New Religious Movements in Cambodia (2006): 64. Print. 

[xxiii] វាន់ឌី កាអុន. “ប្រវត្តិសាស្ដ្រនៃប្រទេសកម្ពុជាៈ អភិក្រមទំនើបកម្មនៅជំនាន់ហ្លូងនរោត្តម និងហ្លូងស៊ីសុវត្តិ” Men Vuth. 29 Jan. 2017. Web. 13 Feb. 2018. 

[xxiii] Sam Rany, “Cambodia’s Higher Education Development in Historical Perspectives (1863-2012).” International Journal of Learning and Development. 226. Print. 

[xxiii] Thomas Clayton. “Restriction or Resistance? French Colonial Educational Development in Cambodia.” Ed. Gene Glass. Education Policy Analysis Archives 3 (1995): 7. Print.

[xxiii] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 127. Print.

[xxiii] Ibid.

[xxiii] Anne Ruth Hansen. How to Behave: Buddhism and Modernity in Colonial Cambodia, 1860-1930 (Honolulu: U of Hawai’i, 2011) 123. Print. 

[xxiii] In Cambodia, all children must pass through the pagoda. They learn to read and write there and that is the extent of it…But will the monks accept following and dispensing a new [form of] education? The monks remain completely outside of the influence of the administration. On this independent body our influence must be as discreet as possible so as not to awaken sensitivities. Ibid.

[xxiii] Karuna Kusalasaya. Buddhism in Thailand: Its past and Its Present (Bangkok: Mental Health House, 2001) 24-5. Print. 

[xxiii] Tavivat Puntarigvivat. Thai Buddhist Social Theory. Ed. Chris Stanford (Bangkok: Institute of Research and Development, The World Buddhist U, 2013) 34-43. Print. 

[xxiii] Ibid. 37. 

[xxiii] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 125. Print. 

«ហេតុអ្វីបានជាអ្នកឯងមិនប្រាប់ដល់ពួកគេវិញថា អ្នកមានសាសនាមួយដែលល្អជាងពួកគេហើយ»?

នៅថ្ងៃអាទិត្យទី ៨ ធ្នូ ២០១៩ លោកសាស្រ្ដាចារ្យ Wolfgang Drechsler ដែលជាអ្នកដឹកនាំការធ្វើនិក្ខេបបទថ្នាក់បណ្ឌិតរបស់ខ្ញុំ បាននាំខ្ញុំទៅទស្សនាទីប្រជុំជននៃទីក្រុងតាលីន (Tallinn) រដ្ឋធានីប្រទេសអ៊ីស្ដូនី (Estonia) ដើម្បីពន្យល់ខ្ញុំពីដំណើរដើមទងនៃការបង្កើតក្រុងនេះឡើង។ ខណៈពេលដែលខ្ញុំកំពុងអង្គុយចាំគាត់នៅកន្លែងដែលបានណាត់គ្នាទុកនោះ មានអ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាពីរនាក់ បានដើរសំដៅមករកខ្ញុំ ហើយបានសួរខ្ញុំថា៖ «តើពួកគេអាចសុំពេលខ្ញុំត្រឹម ៥ នាទីបានទេ»? ដើម្បីភាពគួរសម ខ្ញុំក៏ព្រមតាមសំណើររបស់ពួកគេ។ ពួកគេបានពន្យល់ខ្ញុំពីក្ដីស្រឡាញ់ដ៏ធំធេងរបស់ព្រះជាម្ចាស់ចំពោះមនុស្សលោកទាំងអស់ក្នុងភពផែនដីនេះ រួមបញ្ចូលទាំងរូបខ្ញុំផងដែរ ដែលទទួលបានក្ដីស្រឡាញ់ពីព្រះជាម្ចាស់។

ខ្ញុំបានស្ដាប់ការពន្យល់របស់ពួកគេដោយមិនបានធ្វើការបដិសេធអ្វីទាំងអស់។ រយៈពេល ៥ នាទី បានឈានដល់ទីបញ្ចប់ ពួកគេក៏បានឈប់និយាយតាមការសន្យា ហើយបានបបួលខ្ញុំឱ្យធ្វើការបួងសួងព្រះជាម្ចាស់ជាមួយពួកគេ តែម្ដងនេះខ្ញុំបានបដិសេធ ដោយសំអាងលើហេតុផលផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ខ្ញុំ ប៉ុន្តែពួកគេមិនបានថាអ្វីនោះទេក្រៅពីនិយាយថាអរគុណ ហើយក៏បាននាំគ្នាដើរចេញទៅ។ នៅពេលដែលសាស្រ្ដាចារ្យ Wolfgang បានមកដល់ ខ្ញុំក៏បាននិយាយអំពីអ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាទាំងពីរនាក់នោះប្រាប់ដល់គាត់ គាត់ក៏ឆ្លើយតបជាមួយខ្ញុំថា៖ «ហេតុអ្វីបានជាអ្នកឯងមិនប្រាប់ដល់ពួកគេវិញថា អ្នកមានសាសនាមួយដែលល្អជាងពួកគេហើយ»?ពួកយើងសើចទាំងអស់គ្នា។

ពាក្យសរសើរថា៖«អ្នកឯងមានសាសនាមួយដែលល្អជាងពួកគេហើយ» នេះ បានធ្វើឱ្យខ្ញុំសប្បាយចិត្តជាខ្លំាង រហូតដល់មានមោទនភាពលើខ្លួនឯងជ្រុលហួសហេតុ។ ខ្ញុំគិតថា ការមានមោទនភាពលើខ្លួនឯងជ្រុលហួសហេតុនេះហើយ ជាមូលហេតុធ្វើអោយយើងម្នាក់ៗច្រើនតែភ្លេចខ្លួន រហូតឈានដល់ការប្រមាទ ធ្វេសប្រហែស លែងខ្វល់ពីហានិភ័យផ្សេងៗដែលអាចនឹងកើតមានឡើងដល់ខ្លួនយើងបាន។ ដូចជាក្នុងករណីនេះជាដើម គេបានដាក់ខ្លួនមកសុំខ្ញុំផ្សព្វផ្សាយពីសាសនារបស់គេ ប៉ុន្តែខ្ញុំអាងថាខ្ញុំមានសាសនាមួយដែលល្អសម្រាប់ខ្លួនឯងហើយ ខ្ញុំមិនចាំបាច់ដាក់ខ្លួនទៅសុំគេដើម្បីពន្យល់ពីសាសនារបស់ខ្ញុំដល់គេវិញទេ (អាចថាមកពីវប្បធម៌នៃការផ្សាព្វផ្សាយរបស់ពួកយើងមិនដូចគ្នាក៏អាចថាបាន)។

ខ្ញុំគិតថាការមានមោទនភាពលើខ្លួនឯងច្រើនពេកនេះ មិនមែនកើតឡើងចំពោះតែរូបខ្ញុំម្នាក់ឯងនោះទេ ប៉ុន្តែក៏ប្រហែលជាអាចកើតមានឡើងចំពោះព្រះសង្ឃមួយចំនួននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើងដែរ (គ្រាន់តែប្រហែល)។ ដោយសារតែប្រទេសយើងជាប្រទេសគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាតាំងពីស.វ.ទី ៥ មក និងមានភាគរយនៃអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាច្រើនជាងគេរហូតដល់ទៅ ៩៥% ទើបធ្វើឱ្យពួកយើងគិតថា៖ យើងមានគ្នាច្រើនហើយ មិនចាំបាច់ទៅសុំនរណាគេទេសនាពន្យល់អ្វីទៀតទេ គេចង់មកក៏មក បើគេមិនចង់មកតាមតែចិត្តគេទៅ។ ប្រហែលដោយសារកត្តានេះហើយ បានជាវត្តអារាមជាច្រើន តែងតែចាក់សោរបិទរបង បិទទ្វារព្រះវិហារ និងបិទទីសក្ការៈផ្សេងៗនៅក្នុងវត្តអារាម ហាមមិនឱ្យមានមនុស្សចេញចូល ដោយលើកហេតុផលថាដើម្បីការពារសុវត្ថិភាពសម្ភាៈនៅក្នុងវត្តអារាម និងដើម្បីកុំឱ្យមានភាពរញ៉េរញ៉ៃ។ ការលើកឡើងពីការខ្លាចបាត់បង់ទ្រព្យសម្បត្តិនៅក្នុងវត្តអារាមក៏មិនខុសដែរ ព្រោះស្រុកយើងមិនសូវមានសុវត្ថិភាពមែន ជាពិសេសគឺវត្តអារាមនៅក្នុងទីក្រុងតែម្ដង ចំពេលថ្មីៗនេះ សម្បូរអ្នកប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនទៀត កាន់តែធ្វើឱ្យព្រះសង្ឃកាន់តែរឹតបន្តឹងផ្នែកសុវត្ថិភាពបន្ថែមទៀត។

ការចាក់សោរបិទព្រះវិហារ មិនអនុញ្ញាតិឱ្យមនុស្សចេញចូលធ្វើការគោរពថ្វាយបង្គំព្រះ បានផ្ដល់នូវសុវត្ថិភាពផ្នែកសម្ភារៈដល់វត្តអារាមនិងបានធ្វើអោយវត្តអារាមមានសណ្ដាប់ធ្នាប់ល្អមែន ក៏ប៉ុន្តែវត្តអារាមខ្លួនឯងបាននិងកំពុងតែបាត់បងនូវទំនាក់ទំនងផ្នែកដួងព្រលឹងរវាងយុវជនជំនាន់ថ្មីនិងវត្តអារាមបន្ដិចម្ដងៗ ដោយមិនដឹងខ្លួន។ នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែសីហា ឆ្នាំ ២០១៩ មួយថ្ងៃ មុនថ្ងៃខ្ញុំឡើងយន្តហោះមកកាន់ប្រទេសអ៊ីស្តូនី លោកអៀង សុធារ៉ា ប្រធានក្រុមហ៊ុន អៀងគ្រុប បានធ្វើជាវីឌីអូមួយដើម្បីសម្ភាសន៍និងសួរនាំខ្ញុំពីមូលហេតុដែលជំរុញអោយខ្ញុំមកបួសជាព្រះសង្ឃ។ ខ្ញុំបានប្រាប់គាត់ថាខ្ញុំមកបួសដោយសារតែបានឃើញឥរិយាបថដ៏គួរអោយស្រឡាញ់និងការនិយាយស្ដីរដ៏គួរអោយចង់ស្ដាប់របស់ព្រះសង្ឃ និងរូបភាពជាច្រើនទៀតជាពិសេសគឺរូបគំនូរនៅតាមជញ្ជាំងព្រះវិហារតែម្ដង ដែលបានទាញនិស្ស័យរបស់ខ្ញុំអោយជាប់នឹងព្រះពុទ្ធសាសនា និងបានផ្ដល់ភាពកក់ក្ដៅអោយខ្ញុំជាងផ្ទះដែលខ្ញុំធ្លាប់នៅ (ដោយសារបញ្ហារគ្រួសារ) ជាងសាលាដែលខ្ញុំធ្លាប់រៀន (ដោយសារតែទៅរៀនគ្មានឯកសណ្ឋានសមរម្យដូចគេ មិនសូវទទួលបានការស្វាគមន៍ពីមិត្តរួមថ្នាក់ប៉ុន្មានទេក្នុងពេលនោះ)។

ផ្ទាំងគំនូរជាច្រើនដែលបានរចនាឡើងដោយវិចិត្រករដ៏ចំណាននានានៅតាមជញ្ជាំងវិហាររាប់សែនផ្ទាំង បានភ្ជាប់នូវសាច់រឿងអប់រំល្អៗជាច្រើនរបស់ពុទ្ធសាសនា ដែលជាវិធីសាស្រ្ដអប់រំដ៏មានប្រសិទ្ធិភាពមួយ ដែលបុព្វបុរសយើងតែងតែនិយមប្រើក្នុងការបញ្ជ្រាបសារអប់រំដល់មនុស្សជំនាន់ថ្មី (ដូចនេះហើយបានយើងសម្បូរប្រាសាទបុរាណ រូបចម្លាក់ ផ្ទាំងគំនូរតាមអារាមនានា ប្រហែលមកពីយើងចូលចិត្តមើលជាជាងចូលចិត្តអានហើយ)។ ប្រាកដណាស់ ក្រៅពីការទេសនានិងបង្ហាត់បង្រៀនធម៌របស់ព្រះសង្ឃ ផ្ទាំងគំនូរនិងរូបចម្លាក់នានាក៏ជាចំណែកមួយដ៏ធំដែរក្នុងការបញ្ជ្រាបការអប់រំដល់យុវជនតាមរយៈរូបារម្មណ៍។ ដូចនេះបានជាសម័យមុនវត្តអារាមតែងតែបើកទូលាយឱ្យមនុស្សទូទៅចូលទស្សនាដោយសេរីក្នុងគោលបំណងផ្សេងៗគ្នា ប៉ុន្តែមួយក្នុងចំណោមនោះគឺវត្តអារាមជាសម្បត្តិរួម ដែលកើតឡើងពីការចូលរួមថវិការពីអ្នកស្រុកមិនថាអ្នកមានឬអ្នកក្រឡើយ។ ទាំងផ្ទាំងគំនូរ ទាំងសំណងវិហារដ៏ធំស្កឹមស្កៃ សុទ្ធតែកើតឡើងពីការចូលរួមរបស់អ្នកស្រុក ចុះហេតុអ្វីយើងបិទទ្វារមិនឱ្យកូនចៅគាត់ចូលទស្សនាផង?

នៅពេលដែលយើងធ្វើដំណើរទៅកាន់ខែត្រសៀមរាប អតីតរាជធានីដ៏ធំបំផុតរបស់អាណាចក្រខ្មែរម្ដងៗនោះ យើងតែងនឹកដល់ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលមានវត្តមាននៅលើទឹកដីដ៏ស្រស់បំព្រងនោះ។ ក្នុងចំណោមប្រាសាទជាច្រើននោះ មានប្រាសាទធំៗពីរដែលតែងតែធ្វើឱ្យយើងនឹកដល់មុនគេគឺប្រាសាទអង្គរវត្តនិងប្រាសាទបាយ័ន្ត។ ប្រាសាទទាំងពីរនេះតំណាងអោយសាសនាធំៗពីរគឺសាសានាហិណ្ឌូនិងពុទ្ធសាសនា។ ប្រាសាទអង្គរវត្ត (អង្គរតូច) កសាងឡើងដោយព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ នាដើមសវទី១២ក្នុងរាជធានីយសោធរបុរៈ ក្នុងគោលបំណងឧទ្ទិសដល់ព្រះវិស្ណុ ដែលជាតួអង្គអាទិទេពដ៏សំខាន់មួយអង្គនៅក្នុងសាសនាហិណ្ឌូ។ ស្ថាបត្យករខ្មែរយើងបានរចនាប្រាសាទនេះយ៉ាងល្អឯកស្ទើរតែគ្មានគូរប្រៀបនៅក្នុងលោកនេះនាសម័យនោះ ប៉ុន្តែអ្វីដែលគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍នៅក្នុងស្ថាបត្យកម្មនេះគឺរូបចម្លាក់ដែលបានពណ៌នាអំពីទេវកថា គូទឹកដ៏ធំល្វឹងល្វើយ និងរបងហ៊ុំព័ទ្ធដ៏ស្កឹមស្កៃរបស់ប្រាសាទនេះ ហាក់ដូចជាបង្ហាញយើងថាប្រាសាទនេះត្រូវបានគេសាងសង់ឡើងសម្រាប់តែព្រះអាទិទេព អាទិទេពសន្មត ឬក្រុមវណ្ណៈខ្ពស់ៗតែប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺមិនបានបើកទូលំទូលាយសម្រាប់រាស្រ្ដប្រជាទូទៅទេ។

ចំណែកឯប្រាសាទបាយ័ន្ត (អង្គរធំ) កសាងឡើងដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ នៅចុងសវទី ១២ ក្នុងគោលបំណងឧទ្ទិសដល់ព្រះពោធិសត្វអវលោកេស្វរៈតាមបែបពុទ្ធសាសនាមហាយាននាសម័យនោះ។ រចនាប័ទ្មរបស់ប្រាសាទនេះ បានបង្ហាញពីលក្ខណៈរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាតាមរយៈស្នាមញញឹមដ៏ធំៗពីតួប៉មនីមួយៗ ដែលមានមុខបួន ដែលតំណាងអោយសេចក្តីស្រឡាញ់ មេត្តាករុណាធម៌នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលមានកំពូល៥៤កំពូលដែលតំណាងអោយខែត្រក្រុងខ្មែរនាសម័យនោះ។ ចម្លាក់នានាតាមជញ្ជាំងប្រាសាទនេះបានរៀបរាប់ពីជីវភាពរស់នៅរបស់ព្រះញាតិវង្សានុវង្សនិងប្រជារាស្រ្ដសាមញ្ញ ផ្ទុយពីអង្គរវត្តដែលរៀបរាប់តែអំពីទេវកថា។ រចនាប័ទ្មប្រាសាទនេះបានបង្ហាញអោយយើងឃើញថាទីកន្លែងពុទ្ធសាសនា បានបើកទូលាយឱ្យមនុស្សទូទៅចូលមក និងស្វាគមន៍ពួកគេដោយស្នាមញញឹមប្រកបដោយព្រហ្មវិហារធម៌ ដោយគ្មានការហាមឃាត ឬភ័យខ្លាចបាត់បង់អ្វីឡើយ។

នៅក្នុងសិក្ខាសាលាមួយដែលទាក់ទងនឹងសុខភាពផ្លូវកាយនិងផ្លូវចិត្តកុមារ រៀបចំឡើងដោយក្រុមហ៊ុនផ្កាឈូកសហការដោយពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជនិងអង្គការពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍នៅថ្ងៃទី ១៥ កញ្ញា ២០១៩ នាខែត្របាត់ដំបង ព្រះមុនិកោសល បណ្ឌិត យ៉ន់ សេងយៀត បានមានថេរដីការទាក់ទងនឹងក្មេងរត់លេងក្នុងវិហារថា៖ «លោកម្ចាស់អោយក្មេងសប្បាយចុះ រត់ក្នុងវិហារ រត់ក្នុងវត្តអីហ្នឹង អោយរត់ចុះ រត់ឱ្យហត់ រត់មិច រត់ចុះ ពីព្រោះថានេះជាពេលវេលាដែលក្មេងកំពុងកសាងអនុស្សាវរីយ៍ដ៏ល្អនៅក្នុងជីវិត កុំដេញក្មេង ជួនកាលគ្នាចង់មកជិតលោក ចេញៗៗ ហែងប៉ះលោកឥឡូវហើយ ដេញគ្នាទីងណាត់ទីណែង កុំ…ដូរទម្លាប់នេះចេញ ញោមក៏ដោយ ព្រះអង្គក៏ដោយ ឱ្យក្មេងមកជិត សប្បាយ កាលណា ក្មេងសប្បាយនឹងវត្តអារាម សប្បាយនឹងសាសនវិធី ក្មេងចាប់ចិត្តហើយ…លោកម្ចាស់អ្ហើយ ក្មេងវាមិនទៅស្ដាប់ពុទ្ធោ ធម្មោស្អី វាមកតែលេងហ្នឹង ហើយកុំដេញគ្នា»។

កាលខ្ញុំនៅរួមការងារនិងសិក្សារៀនសូត្រជាមួយនឹងអង្គការពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឃន៍ លោកគ្រូធម្មបណ្ឌិតហេង មណីចិន្តា ដែលជាព្រះសង្ឃដំបូងគេដែលបានបកប្រែពាក្យ Socially Engaged Buddhism (ពុទ្ធសាសនាផ្សារភ្ជាប់នឹងសង្គម) និងបាននាំយកទម្រង់ពុទ្ធសាសនាមួយនេះមកអនុវត្តនៅស្រុកខ្មែរតាមរយៈគម្រោងនានារបស់អង្គការពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ បានមានប្រសាសន៍បែបលេងសើចជាមួយខ្ញុំថា យើងរវល់តែយកព្រះពុទ្ធសាសនាទៅផ្សារភ្ជាប់នឹងសង្គម ភ្លេចអោយសង្គមមកផ្សារខ្លួនជាមួយពុទ្ធសាសនាវិញ (ចំាពាក្យលោកគ្រូអត់ច្បាស់ ខុសត្រូវលោកគ្រូជួយកែផង)។ វត្តអារាមមានសក្ដានុពលគ្រប់គ្រាន់ ដែលអាចឱ្យសង្គមផ្សារខ្លួនជាមួយបាន តាមរយៈពាក្យប្រៀនប្រដៅ ពុទ្ធិចំណេះដឹ ទីតាំងអំណោយផល (វត្តនីមួយៗមានទីធ្លារអំណោយផលណាស់) កេរ្តិ៍តំណែរ មរតកវប្បធម៌ ប្រវត្តិសាស្រ្ត នៃវត្តអារាមនីមួយៗ អាចទាញចំណាប់អារម្មណ៍សង្គមខាងក្រៅឱ្យមកទស្សនាសិក្សាស្វែងយល់ពីយើងបាន ឱ្យតែយើងព្រមបើកទ្វារព្រះវិហារទួលពួកគាត់ដោយស្នាមញញឹម និងបង្កើតបរិយាកាសមួយសមរម្យដល់ពួកគាត់ជជែកពិភាក្សាជាមួយព្រះសង្ឃដែលជាសមណៈអ្នកបួស។ «ការបានឃើញ បានជួបនូវសមណៈទាំងឡាយនិងការសន្ទនាធម៌តាមកាលជាមង្គលដ៏ឧត្តម» ពុទ្ធដីកា។

រដ្ឋធានីតាលីន ប្រទេសអ៊ីស្តូនី ថ្ងៃអង្គារ ១៧ ធ្នូ ២០១៩

អត្ថបទដោយ៖ សាន​ ពិសិទ្ធិ

Click here to see the author information