សេដ្ឋកិច្ចសម្មាមគ្គ៖ ជ្រុងមួយនៃការយល់ឃើញទៅលើកំណើនសេដ្ឋកិច្ចតាមរយៈគុណតម្លៃព្រះពុទ្ធសាសនា

សូមចុចស្ដាប់ជាសម្លេង​ ដែលផលិតដោយសហការីក្រុមហ៊ុនផ្កាឈូក

ពិភពលោកយើងនេះ បានដើរចេញពីទំនៀមទម្លាប់និយម មករកភាពជឿនលឿននិយម ចាប់តាំងពីបដិវត្តន៍ឧស្សាហកម្មដំបូងដែលមានដើមកំណើតចេញពីសង្គមអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី ១៨ មកម្លេះ។ ការស្រាវជ្រាវបែបវិទ្យាសាស្រ្ដ របបគំហើញថ្មី ការបង្កើតថ្មី ការជំរុញកំណើនផលិតកម្ម ការពង្រីកទីផ្សារ គឺសុទ្ធតែជារឿងដែលប្រទេសទាំងឡាយនៅក្នុងពិភពលោកចាត់ទុកថា ជាគោលការណ៍អាទិភាពនៅក្នុងការ  ពន្លឿនដំណើរការអភិវឌ្ឍ ការជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ច និងការបង្ហាញមោទនភាពខ្លួននៅលើឆាកអន្តរជាតិ។

នៅពេលដែលសង្រ្គាមលោកលើកទី២ត្រូវបានបញ្ចប់ដោយគ្រាប់បែកបរមាណូ មនុស្សជាតិហាក់ដូចជាចាប់ផ្ដើមយល់ថា ការពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនតាមរយៈការប្រើប្រាស់កម្លាំង ដូចជាមិនសូវមានប្រសិទ្ធិភាពច្រើនទេ ព្រោះមោទនភាពរបស់ប្រទេសនីមួយៗ នៅក្នុងសហសវត្សរ៍សម័យថ្មីនេះ គឺការរីកចម្រើនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងវិទ្យាសាស្ត្រ។ បន្ថែមពីលើការច្បាំងជាមួយមនុស្សគ្នាឯង មនុស្សបានចាប់ផ្តើមធ្វើចម្បាំងជាមួយនឹងក្រុមផ្សេងវិញ ពោលគឺច្បាំងជាមួយធម្មជាតិនិងច្បាំងជាមួយសត្វដែលមិនមែនជាមនុស្សជាតិវិញ ដើម្បីពង្រីកឥទ្ធិពលដំណាក់កាលថ្មីនេះ។  ធម្មជាតិឬសត្វ ដែលមនុស្សសម័យដើមធ្លាប់គោរពឬចាត់ទុកថាជាសរណវត្ថុ និងទុកថាជាព្រះអាទិទេព ដូចជាព្រះធរណី ព្រះគង្គា ព្រះវាយោ ព្រះអគ្គី ព្រះគោ ព្រះស្វាឬព្រះហនុមាន​ ជាដើម ក៏ត្រូវបានមនុស្សសម័យទំនើបចាត់ទុកថាត្រឹមតែជា«រូបធាតុដើម» ដែលពួកគេអាចយកទៅផលិតឱ្យចេញជា «ផលិតផលពាក់កណ្ដាលសម្រេច» ឬ «ផលិតផលសម្រេច» ក្នុងគោលបំណងជំរុញកំណើនឧស្សាហកម្ម និងពង្រីកឥទ្ធិពលសេដ្ឋកិច្ចរបស់ជាតិខ្លួនប៉ុណ្ណោះ។ ប្រទេសណាដែលអាចបំប្លែងរូបធាតុដើមទាំងនោះបានច្រើននិងលឿនជាងគេ គឺអាចបង្កើនចំណូលថវិកាជាតិបានច្រើន ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាប្រទេសអ្នកមាន ឬជាមហាអំណាចសម័យថ្មី។ ការពង្រឹងជំនាញផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនិងបច្ចេកវិទ្យាក្នុងការបំប្លែងធម្មជាតិ ដើម្បីយកទៅបម្រើផលប្រយោជន៍របស់មនុស្ស ក្នុងគោលបំណងធ្វើឱ្យការរស់នៅរបស់មនុស្សមានភាពងាយស្រួលជាងមុន និងស្រួលជាងប្រទេសដទៃ គឺជាដំណើរអភិវឌ្ឍន៍សំខាន់របស់ប្រទេសនីមួយៗ នាបច្ចុប្បន្ន។

នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣០ សូចនាករសេដ្ឋកិច្ច ឬរង្វាស់នៃការវាយតម្លៃទៅលើសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ច ដែលហៅថា ផលទុនសារុបផលិតផលក្នុងស្រុក ឬ GDP សម័យទំនើប ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយលោក Simon Kuznets សញ្ជាតិអាមេរិក (Linn, 2015) ដើម្បីវាស់ស្ទង់តម្លៃរូបិយវត្ថុទំនិញ សេវាកម្មដែលកើតចេញពីសកម្មភាពនៃការ ផលិតនៅក្នុងរយៈពេលកំណត់ណាមួយ អាចជាត្រីមាស ឬប្រចាំឆ្នាំ។ ក្នុងរង្វាស់នេះ ការរីកចម្រើន GDP ប្រចាំឆ្នាំ គឺជាដំណឹងល្អ ទោះបីជាកំណើននោះកើតចេញពីការលក់អាវុធ ល្បែងស៊ីសង ការបូមប្រេងកាត ឬការលក់គ្រឿងញៀនក៏ដោយ។ ជាក់ស្ដែង ដូចជាករណីអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ១០ ពាន់លានផោន ឬ ប្រមាណជាជិត១៦ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកក្នុងមួយឆ្នាំនៃចក្រភពអង់គ្លេស ដែលកើតចេញពីការជួញដូរគ្រឿងញៀន និងពេស្យាកម្មនៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៤ (O’Connor, 2014) ជាដើម។ រីឯការធ្លាក់ចុះ GDP ជាដំណឹងអាក្រក់។ ជាដំណឹងអាក្រក់ដោយសារតែចំណូលពលរដ្ឋធ្លាក់ចុះ ឬនិយាយបែបម្យ៉ាងទៀតថា ប្រទេសនោះមិនទាន់ចេះបំប្លែងធនធានធម្មជាតិដែលខ្លួនមាន ឱ្យទៅជាទំនិញសម្រាប់ជួញដូរនៅលើទីផ្សារបានគ្រប់គ្រាន់នៅឡើយ។ ការធ្លាក់ចុះនៃកំណើន GDP ក្នុងឆ្នាំ២០២០នេះ ដោយសារមេរោគ Covid-19 គឺពិតជាដំណឹងនិងស្ថានភាពដ៏អាក្រក់សម្រាប់ពិភពលោកនាពេលបច្ចុប្បន្ន។

 បន្តិចម្ដងៗ មនុស្សជាតិគិតថាកំណើនផលទុនជាតិសរុប គឺជាសញ្ញាតំណាងឱ្យភាពរីកចម្រើន មោទនភាពជាតិ និងជាប្រភពនៃវិបុលភាពសង្គម ដោយការពឹងផ្អែកលើការរីកចម្រើនសម្ភារៈទំនើបៗ។ ដូច្នេះហើយបានជាពួកគេ ព្យាយាមជំរុញអត្រាកំណើនផលទុនជាតិសរុប តាមរយៈការរីកចម្រើនផ្នែកសម្ភារៈនិយម ការបរិភោគនិងប្រើប្រាស់ឱ្យកាន់តែច្រើននិងខ្ពស់ តាមលទ្ធភាពដែលពួកគេអាចធ្វើបាន​ រួមទាំងការប្រមូលធនធានពីធម្មជាតិ និងប៉ះពាល់ដល់ការបាត់បង់ពូជសត្វគ្រប់ប្រភេទក៏ដោយ។  ចំណែកនាមធម៌ ឬរបស់ដែលមិនអាចមើលឃើញឬចាប់ដោយដៃបាន ដូចជាទស្សនវិទ្យា ការអប់រំ សុខភាពផ្លូវចិត្តតាមបែបសាសនា ការជជែកពិភាក្សាគ្នាប្រកបដោយបញ្ញា ការធ្វើឱ្យមនុស្សនៅជុំវិញខ្លួនសប្បាយចិត្ត ការស្រឡាញ់ធម្មជាតិ ការឱ្យអភ័យទានដល់សត្វ និងការចូលរួមកសាងសង្គមតាមរយៈការធ្វើវិភាគទានគំនិត គឺមិនត្រូវបានគេរាប់បញ្ចូលនៅក្នុងកំណើនសេដ្ឋកិច្ចទេ។ ជាឧទាហរណ៍ ខ្ញុំសរសេរអត្ថបទមួយឱ្យអ្នកអានដោយមិនយកតម្លៃសេវាកម្ម ការធ្វើបែបនេះមិនត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាសកម្មភាពដែលធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចមានកំណើនធំដុំទេ ដោយសារតែវាគ្មានចរន្តចំណូលចំណាយនៅក្នុងប្រព័ន្ធសង្គម។

ខ្ញុំសុំបង្វែរអារម្មណ៍លោកអ្នកបន្តិច ដើម្បីមកសម្លឹងមើលគុណតម្លៃសេដ្ឋកិច្ចបែបពុទ្ធសាសនា ដែលជាសាសនារបស់រដ្ឋយើង។  ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ព្រះអង្គបានបង្កើតសង្គមមួយដែលមានមូលដ្ឋាននៅលើគោលការណ៍   «មធ្យម» ឬ «មជ្ឈិមាបដិបទា» ឬ ភាពជាកណ្ដាល រវាងការឱ្យតម្លៃខ្លាំងទៅលើសម្ភារៈនិយម (កាមសុខល្លិកានុយោគ) និងភាពលំបាកនិយម (អត្តកិលមដ្ឋានុយោគ) ដើម្បីលុបបំបាត់សេចក្តីទុក្ខចេញពីជីវិត។ ព្រះអង្គយល់ថា សេចក្តីទុក្ខរបស់មនុស្សគឺមិនអាចត្រូវបានដោះស្រាយដោយការបង្កើនកំណើនទ្រព្យសម្បតិ្តតែម្យ៉ាងនោះទេ ឬបើនិយាយតាមភាសាសេដ្ឋកិច្ចថា ការរីកចម្រើនខ្លាំងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចតែម្យ៉ាង មិនអាចធ្វើឱ្យប្រជាជនមានសេចក្តីសុខពេញលេញឡើយ។ ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចមួយដែលដំណើរការដោយពឹងផ្អែកលើភាពលោភលន់របស់មនុស្ស គឺប្រាកដណាស់ ភាពលោភលន់នោះមិនអាចធ្វើឱ្យមនុស្សមានអារម្មណ៍ថាគ្រប់គ្រាន់បានឡើយ ដែលការមិនគ្រប់គ្រាន់នេះឯង គឺជាប្រភពនៃបញ្ហាក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច។ ព្រះពុទ្ធអង្គលោកបានសម្ដែងនៅក្នុងគាថាធម្មបទ ត្រង់ពុទ្ធវគ្គថា៖ ទោះបីជាមានប្រាក់កហាបណៈ(ទ្រព្យសម្បត្តិ) ធ្លាក់ចុះមកដូចទឹកភ្លៀងយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏មិនអាចធ្វើឱ្យចំណង់មនុស្សឆ្អែតស្កប់ស្កល់បានដែរ។ ព្រះអង្គពន្យល់ថា ចំណង់នេះធ្វើឱ្យមនុស្សមានសេចក្តីសុខតិចតួចណាស់ តែធ្វើឱ្យពួកគេមានសេចក្តីទុក្ខច្រើន។

ការលើកឡើងបែបនេះ មិនមានន័យថាព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់ឱ្យតម្លៃភាពក្រីក្រ ឬសរសើរលើទុគ៌តភាពនោះទេ។ ដូចដែលយើងធ្លាប់បានដឹងហើយថា ព្រះពុទ្ធអង្គទទួលស្គាល់ការស្រេកឃ្លានថាជាសេចក្តីទុក្ខរបស់ពិភពលោក។ បទពិសោធន៍៦ឆ្នាំ នៃការធ្វើទុក្ករកិរិយារបស់ព្រះអង្គ គឺល្មមគ្រប់គ្រាន់អាចប្រាប់យើងបានថា មនុស្សមិនអាចធ្វើចិត្តឱ្យសុខស្ងប់បាននោះទេ បើក្រពះរបស់ពួកគេកំពុងតែស្រេកឃ្លាននោះ។ អាហារអាចបំបាត់សេចក្តីទុក្ខគឺការស្រេកឃ្លានមួយរយៈពេលបាន ប៉ុន្តែវាមិនអាចផ្ដល់សេចក្តីសុខទាំងមូលដល់មនុស្សនោះទេ។ អត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចខ្ពស់ធ្វើឱ្យប្រជាជនមានសម្ភារៈទំនើបប្រើប្រាស់ច្រើន មានលុយកាក់ចាយវាយច្រើន មានអាហារហូបគ្រប់គ្រាន់ ប៉ុន្តែវាមិនអាចផ្ដល់សុភមង្គលជីវិតដល់ពលរដ្ឋទាំងស្រុងបានឡើយ ប្រសិនបើកំណើននោះវាកើតចេញពីការខ្ចីបុលធនាគារទៅទិញរបស់ទំនើបប្រើប្រាស់ ការបំផ្លាញធនធានធម្មជាតិ ឬកំណើនដែលបានមកពីការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀន។ល។ ជាដើមនោះ។

ព្រះពុទ្ធអង្គបានបង្រៀនមនុស្សឱ្យយល់ដល់កម្រិតមួយថា បើទោះបីជាពួកគេមានត្រឹមតែបាត្រមួយ និងស្បង់ចីវរ ឬខោអាវជាប់នឹងខ្លួនតែមួយឬពីរបន្លាស់ ក៏ពួកគេអាចទទួលបានអារម្មណ៍សុខស្ងប់ ឬគ្រប់គ្រាន់បានដែរ។ ពួកគេមិនចាំបាច់ទៅជីកកកាយរកសេចក្តីសុខស្ងប់ពីក្នុងដី ពីក្នុងទឹក ពីក្នុងខ្យល់ ពីក្នុងភ្នំ ឬក្នុងជីវិតសត្វដទៃនោះទេ។ វិថីជីវិតកណ្ដាលនិយមរបស់ព្រះពុទ្ធអង្គនេះ មិនបានបង្រៀនមនុស្សឱ្យក្រឬខ្ជិលនោះទេ ប៉ុន្តែបង្រៀនមនុស្សឱ្យចេះកំណត់នូវការលោភលន់ខ្លួន ដើម្បីបញ្ចៀសវិនាសកម្មដែលកើតចេញពីការលោភលន់នោះទៅលើសង្គម ធម្មជាតិ ឬសត្វដទៃទៀត។ ដូច្នេះនិយមន័យនៃរីកចម្រើនរបស់ប្រជាជាតិនីមួយៗ មិនគួរត្រូវបានកំណត់ត្រឹមតែការរីកចម្រើនផ្នែករូបធម៌ សម្ភារៈ ផលទុនជាតិសរុប ឬ GDP តែម្យ៉ាងនោះទេ ប៉ុន្តែគួរតែងាកមកចាប់អារម្មណ៍លើនាមធម៌ តម្លៃគំនិត ទស្សនវិទ្យា សាសនា គុណធម៌ និងសុភមង្គលជីវិត ផងដែរ ថាតើក្នុងមួយឆ្នាំៗតម្លៃនៃនាមធម៌នោះ វាធ្លាក់ចុះឬងើបឡើងដល់កម្រិតណា។

ខ្ញុំសូមបញ្ចប់អំណះអំណាងរបស់ព្រះពុទ្ធអង្គ ដែលបានសម្តែងតាំងពីជាងពីរពាន់ឆ្នាំមកហើយនោះ ដោយសុំស្រង់យកនូវសុន្ទរកថាមួយ របស់លោក រូប៊ឺត អែហ្វ ខេនឌី (Robert F Kennedy) ដែលជា អគ្គព្រះរាជអាជ្ញាទី៦៤ នៃសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលបានថ្លែងទៅកាន់និស្សិតនៅសាកលវិទ្យាល័យកានសាស៍ (University of Kansas) នាឆ្នាំ ១៩៦៨ ដោយលោកបានរិះគន់ការកំណត់និយមន័យនៃការរីកចម្រើននៃប្រជាជាតិមួយដោយពឹងផ្អែកតែលើកកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ជាពិសេសគឺសហរដ្ឋអាមេរិក ថា៖

ពួកយើងមិនគួរវាយតម្លៃសហរដ្ឋអាមេរិកនេះ ដោយផ្អែកតែលើកំណើនផលទុនជាតិសរុបឡើយ ពីព្រោះថាបើយើងធ្វើបែបនេះ យើងត្រូវតែទទួលស្គាល់ថា កំណើនទាំងនោះវាបានមកពីការបំពុលខ្យល់ ការផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្មបារី….ការបំផ្លាញសម្រស់ធម្មជាតិ…និងការផលិតអាវុធជាដើម។ល។ កំណើននេះ មិនបានរាប់បញ្ចូលភាពរណ្ដំពិរោះនៃព្យាង្គកំណាព្យរបស់យើង…..ភាពរឹងមាំនៃចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍របស់យើង…សុចរិតភាពនៃមន្ដ្រីបម្រើការសាធារណៈរបស់យើង….ឬបញ្ញានិងករុណាធម៌របស់យើងឡើយ។ល។ និយាយ ដោយខ្លីទៅ កំណើន GDP នេះ វារាប់បញ្ចូលអ្វីៗទាំងអស់ លើកលែងតែអ្វីដែលធ្វើឱ្យជីវិតយើងមានតម្លៃប៉ុណ្ណោះ (ដែលវាមិនអាចរាប់បញ្ចូលបាន)។

Robert F. Kennedy’s Remarks at the University of Kansas, March 18, 1968

ខ្ញុំព្រះករុណា-ខ្ញុំសូមប្រគេនពរនិងជូនពរឱ្យឆ្នាំ ២០២១នេះ ជាឆ្នាំដែលយើងអាចវិលទៅរកប្រក្រតីភាពបានវិញ នៃសមតុល្យរវាង នាមធម៌ នឹង រូបធម៌ ដែលជាគុណតម្លៃ វីថីជីវិតកណ្ដាលនិយម វិថីជីវិតសម្មាមគ្គ នៃអង្គព្រះពុទ្ធបរមគ្រូនៃយើង។


តេជានន្ទភិក្ខុ សាន ពិសិទ្ធិ

TalTech-Tallinn University of Technology, Estonia, EU

ថ្ងៃសុក្រ ៣ រោច ខែបុស្ស ឆ្នាំជូត ទោស័ក ព.ស ២៥៦៤

ត្រូវនឹងថ្ងៃទី 0១ ខែ មករា ឆ្នាំ ២០២១

ឯកសារពិគ្រោះ

គាថាធម្មបទ ពុទ្ធវគ្គទី ១៤ បិដកខ្មែរលេខ ៥២

Kennedy , Robert F. “Remarks at the University of Kansas, March 18, 1968.” Remarks at the University of Kansas, March 18, 1968 | JFK Library, JFK Library, www.jfklibrary.org/learn/about-jfk/the-kennedy-family/robert-f-kennedy/robert-f-kennedy-speeches/remarks-at-the-university-of-kansas-march-18-1968

Linn Vaḍḍhaka. The Buddha on Wall Street: What’s Wrong with Capitalism and What We Can Do about It. Windhorse Publications, 2015.

O’Connor, Sarah. “Drugs and Prostitution Add £10bn to UK Economy.” Financial Times, Financial Times, 29 May 2014, www.ft.com/content/65704ba0-e730-11e3-88be-00144feabdc0.

តើការបោះបាយបិណ្ឌ នាំឱ្យខ្ចះខ្ជាយ និងធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចជាតិធ្លាក់ចុះធ្ងន់ធ្ងរដល់កំរិតណា?

ចាប់តាំងពីរដូវកាន់បិណ្ឌបានចូលដល់ភ្លាម ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលគោរពស្រឡាញ់ព្រះពុទ្ធសាសនា បាននាំគ្នាទៅវត្តអារាម ដើម្បីបំពេញនូវកតញ្ញុតាធម៌ដឹងគុណចំពោះអ្នកដែលធ្លាប់ធ្វើសេចក្តីល្អដល់ខ្លួនតាមទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីជាតិនិងសាសនា។ រូបភាពជាច្រើនត្រូវបានគេបង្ហាញនៅលើបណ្ដាញសង្គម ទាំងផ្នែកវិជ្ជមាន និងអវិជ្ជមាន។ ក្នុងនោះក៏ឃើញមានអ្នកនយោបាយ និស្សិត បញ្ញវន្ត រួមទាំងព្រះសង្ឃនិងអតីតព្រះសង្ឃផងដែរ បានបង្ហាញនូវការព្រួយបារម្ភរបស់ខ្លួនចំពោះឱនភាពសេដ្ឋកិច្ចជាតិ ដោយអ្នកខ្លះបានលើកឡើងថា៖ ការយកដុំបាយទៅបោះចោលនៅក្នុងវត្តអារាមបែបនេះ វាពិតជារឿតឥតប្រយោជន៍ណាស់ ជាការមិនគិតគូរអាណិតដល់កសិករដែលជាអ្នកដាំដុះ នាំឱ្យខូចខាតដល់សេដ្ឋកិច្ចជាតិ ប៉ះពាល់ដល់បរិស្ថានវត្តអារាម រហូតមានអ្នកខ្លះបានបញ្ចេញទស្សនៈឱ្យលុបបំបាត់ប្រពៃណីនេះចោលផងក៏ឃើញមាន ដោយលើកឡើងថាវាមិនមានក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ។ល។ ជាដើម។

ក្នុងនាមជាអ្នកគោរពស្រឡាញ់ព្រះពុទ្ធសាសនា និងក៏ជាអ្នកចូលចិត្តតាមដានវិស័យសេដ្ឋកិច្ចមួយរូបផងដែរនោះ ខ្ញុំពិតជាមានភាពរីករាយណាស់ដែលបានឃើញអ្នកនយោបាយ និស្សិត បញ្ញវន្ត ទាំងផ្នែកពុទ្ធចក្រនិងអាណាចក្រ បានយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើវិស័យទំាងពីរនេះ។ ទន្ទឹមនឹងនោះ ខ្ញុំក៏មានការព្រួយបារម្ភផងដែរចំពោះការលើកឡើងមួយចំនួន ដែលមិនបានឈរលើជ្រុងសេដ្ឋកិច្ចនយោបាយ ឬជ្រុងសង្គមប្រពៃណីសាសនាពិតប្រាកដ និងពឹងផ្អែកតែលើរូបភាពពីរបីសន្លឹកនៅក្នុងបណ្ដាញសង្គមហើយក៏នាំគ្នាតិះទៀនតម្លៃវត្តអារាមប្រពៃណីសាសនាជារួមតែម្ដង។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ ខ្ញុំនឹងលើកយកនូវចំនុចពីរសំខាន់ៗគឺ៖ សេដ្ឋកិច្ចនយោបាយ និងសង្គមប្រពៃណីសាសនា មកធ្វើការបកស្រាយ តាមការយល់ដឹងបន្តិចបន្តួចរបស់ខ្ញុំនៅក្នុងវិស័យទាំងពីរនេះ។

បន្ទាប់ពីសង្រ្គាមកាំភ្លើងឬសង្គ្រាមក្ដៅត្រូវបានបញ្ចាប់ សង្រ្គាមត្រជាក់ឬការប្រកួតប្រជែងគ្នាផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចបានក្លាយជាប្រធានបទដែលគេនិយមលើកយកមកពិភាក្សាច្រើនជាងគេ ក្នុងគោលបំណងបង្ហាញពីភាពរីកចម្រើនឬអន់ថយរបស់ប្រទេសនីមួយៗនៅក្នុងពិភពលោក។ ដើម្បីសេដ្ឋកិច្ចជាតិរីកចម្រើន ប្រទេសនីមួយៗបានជ្រើសរើសយកប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចណាដែលស្របទៅនឹងគោលនយោបាយរបស់ពួកគេ។ ប្រទេសដែលអនុវត្តគោលនយោបាយសង្គមនិយមដូចជាសហភាពសូវៀត ចិន ឬប្រទេសរណបជាមួយនឹងប្រទេសទាំងពីរនេះបានជ្រើសរើសអនុវត្តតាមប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចផែនការណ៍។ ចំណែកឯប្រទេសកាន់របបប្រជាធិបតេយ្យដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិក សហភាពអឺរ៉ុប រួមទាំងកម្ពុជានិងប្រទេសសេរីជាច្រើនទៀតនោះ បានជ្រើសរើសអនុវត្តតាមប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចមូលធននិយម ឬសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារបាតដៃអរូបិយ៍របស់អាដាំ ស្មីត។ សេរីភាពនៅក្នុងការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម ការប្រកួតប្រជែងខ្ពស់ ទីផ្សារធំទូលាយ ភាពច្នៃប្រឌិតនិងការបង្កើតថ្មីៗនៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ បានធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សាររបស់អាដាំ ស្មីត បានទទួលជ័យជំនះលើរបបសង្គមនិយម។ បរាជ័យនៅក្នុងសង្រ្គាមត្រជាក់នេះ បានធ្វើឱ្យសហភាពសូវៀតដួលរលំ ហើយក៏បានធ្វើឱ្យប្រទេសសង្គមនិយមមួយចំនួនដូចជាចិនជាដើម ប្ដូរមកអនុវត្តប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរីវិញដែរ ដើម្បីជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន។

គោលនយោបាយសាកលភាវូបណីយកម្ម និងការរីកចម្រើនផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា បានពង្រីកឥទ្ធិពលសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារកាន់តែធំទូលាយ និងបានសម្រួលដល់ការធ្វើពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិកាន់តែមានភាពងាយស្រួលជាងមុន។ ទន្ទឹមនឹងភាពងាយស្រួលនេះ ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារនេះក៏មានហានិភ័យខ្ពស់ដែរ ប្រសិនបើសេដ្ឋកិច្ចប្រទេសណាមួយជាពិសេសគឺប្រទេសអ្នកមានតែម្ដង បើពួកគេមានសុខភាពមិនល្អនោះ វានឹងងាយឆ្លងដល់ប្រទេសដទៃទៀតណាស់។ ជាក់ស្ដែងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកឆ្នាំ ១៩២៩ ដែលបានផ្ទុះចេញពីភាពចលាចលនៃទីផ្សារមូលបត្រសហរដ្ឋអាមេរិក, វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុអាស៊ីឆ្នាំ ១៩៩៧, វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុពិភពលោកឆ្នាំ ២០០៧-២០០៨ ដែលកើតចេញពីបញ្ហាវិស័យហិរញ្ញវត្ថុនៅសហរដ្ឋអាមេរិកក្រោយពេលមានការអនុម័តកម្ចីទិញអចលទ្រព្យដែលមានហានិភ័យខ្ពស់ (Subprime Loan), ហើយថ្មីៗនេះគឺវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចដែលកើតចេញពីជម្ងឺឆ្លងកូរ៉ូណាដែលផ្ដើមចេញពីប្រទេសចិននេះតែម្ដង។ វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចធំៗទាំងអស់នេះ គឺសុទ្ធតែកើតឡើងពីភាពលោភលន់និងការចង់រីកចម្រើនឥតដែនកំណត់របស់មនុស្សទាំងអស់ មិនធ្លាប់ឃើញមានវិបត្តិមួយណាកើតចេញពីសាសនវិធីឡើយ។

វិបត្តិជម្លឺឆ្លងកូរ៉ូណានេះបានធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកជាប់គាំងយ៉ាងខ្លាំងដោយសារតែសង្វាក់ផលិតកម្ម និងវិស័យផ្សេងៗទៀតដូចជាវិស័យទេសចរណ៍និងវិស័យអប់រំ ។ល។ ត្រូវបានផ្អាក់ឈប់ដំណើរការ ដែលធ្វើឱ្យអត្រានិកម្មភាព ឬភាពអត់ការងារធ្វើបានកើនឡើង ចំណូលប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាជនមានការធ្លាក់ចុះជាលំដាប់ ដែលធ្វើឱ្យពួកគេសម្រេចចិត្តអនុវត្តតាមគោលការណ៍សភាពធម្មតាតាមបែបគន្លងថ្មី (The New Normal) ក្នុងគោលបំណងរឹតត្បិតការចាយវាយប្រចាំថ្ងៃ។ ការរឹតត្បិតការចាយវាយរបស់ប្រជាពលរដ្ឋម្នាក់ៗនេះ នឹងធ្វើឱ្យគោលនយោបាយកំណើនសេដ្ឋកិច្ចជួបវិបត្តិ ផលទុនសរុបក្នុងស្រុក (GDP) ធ្លាក់ចុះ ចំណូលប្រចាំឆ្នាំរបស់ប្រជាពលរដ្ឋម្នាក់ៗក៏ធ្លាក់ចុះតាមនោះដែរ។

កម្ពុជាដែលធ្លាប់តែទទួលបានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចខ្ពស់ចាប់ពី ៦-៧ ភាគរយ ពីសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារ ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ក៏គេចមិនផុតពីការវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចមួយនេះដែរ បើទោះបីជារដ្ឋាភិបាលប្រទេសនេះ អាចគ្រប់គ្រងជម្ងឺរឆ្លងនេះបានល្អយ៉ាងណាក៏ដោយ។ បើយោងតាមការព្យាករណ៍របស់ធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី កម្ពុជានឹងទទួលរងផលប៉ះពាល់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចអាក្រក់បំផុតដោយសារវិបត្តិនេះ ដែលគិតជាទឹកប្រាក់មានប្រមាណ ៣៩០ លានដុល្លារអាមេរិក (ស្មើនឹង ១,១៥ នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប) ហើយកំណើនសេដ្ឋកិច្ចនឹងធ្លាក់មកនៅត្រឹម ២,៣ ភាគរយវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ២០២០នេះ។ បន្ថែមពីនេះទៀត ការដកហូតការអនុគ្រោះពន្ធពីសហភាពអឺរ៉ុប ២០ ភាគរយមកលើការនាំផលិតផលចេញរបស់កម្ពុជាទៅកាន់ទីផ្សារអឺរ៉ុបនោះ ក៏កាន់តែធ្វើឱ្យវិស័យកសិកម្មនិងឧស្សាហកម្មកម្ពុជាជួបវិបត្តិមួយកម្រិតទៀតដែរ (សូមរកអានបន្ថែមអត្ថបទស្ដីពី កូវិដ ១៩៖ ផលប៉ះពាល់សេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គម របស់លោកស្រីជា មុយគីម)។

សេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារនេះគឺអាស្រ័យលើការការផ្គត់ផ្គង់និងតម្រូវការ។ សត្រូវដ៏ធំបំផុតរបស់ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចនេះគឺអ្នកបរិភោគ (Consumers) មិនព្រមចាយលុយ (ដោយសារតែគ្មានលុយចាយ ឬមានលុយដែរតែមិនហ៊ានចាយ ដោយសារតែចំណូលធ្លាក់ចុះ) ដែលធ្វើឱ្យទីផ្សារជាប់គាំង និងបណ្ដាលឱ្យសហគ្រាស ក្រុមហ៊ុន ឬឧស្សាហកម្មនានាប្រឈមនឹងការក្ស័យធន។ បើធ្លាក់ដល់ចំនុចនេះសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារស៊េរីបាតដៃអរូបិយ៍ដែលមិនចង់ឱ្យរដ្ឋលូកដៃចូលទៅលើវិស័យឯកជនរបស់អាដាំ ស្មីត លែងមានប្រសិទ្ធភាពហើយ។ រដ្ឋអាចនឹងលូកដៃចូលតាមរយៈការចាក់សាច់ប្រាក់ (Capital Injection Bailout) ចូលទៅក្នុងក្រុមហ៊ុនឬសហគ្រាសនោះដើម្បីស្រោចស្រង់ពួកគេពីការក្ស័យធនដូចអ្វីដែលរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកធ្លាប់បានធ្វើក្នុងអំឡុងវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ ២០០៧-២០០៨។ ការធ្វើបែបនេះដ្បិតថាអាចជួយសង្រ្គោះក្រុមហ៊ុនធំៗពីការក្ស័យធនបានមែន ប៉ុន្តែរដ្ឋក៏អាចប្រឈមមុខនឹងការរិះគន់របស់ពលរដ្ឋថាយកលុយដែលពលរដ្ឋបង់ពន្ធទៅជួយតែក្រុមហ៊ុនធំៗផងដែរ។ វិធីម្យ៉ាងទៀត រដ្ឋអាចអនុវត្តតាមទ្រឹស្ដីសេដ្ឋកិច្ចលោកចនមេណាតខេនតាមរយៈការបញ្ចុះអត្រាការប្រាក់នៅតាមធនាគារ និងរដ្ឋត្រូវចំណាយធនធានដើម្បីវិនិយោគទៅលើវិស័យហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ក្នុងគោលបំណងបង្កើនតម្រូវការទីផ្សារ។ យុទ្ធសាស្រ្ដបែបនេះគឺរដ្ឋតែងតែធ្វើដោយការប្រុងប្រយ័ត្នបំផុត ព្រោះថាបើមិនដូច្នោះទេ វានឹងធ្វើឱ្យអតិផរណាឡើងខ្ពស់ ដែលអាចនឹងបង្ករជាវិបត្តិដល់ការធ្វើពាណិជ្ជកម្មបន្ថែមទៀត។

ការលើកឡើងពីទិដ្ឋភាពទូទៅបែបនេះ ព្រោះខ្ញុំចង់បង្ហាញថាតើការបោះបាយបិណ្ឌវាពិតជានាំឱ្យអន្តរាយសេដ្ឋកិច្ចជាតិខ្មែរធ្ងន់ធ្ងរ ដូចការលើកឡើងមួយចំនួនដែរឬទេ។ ឧទាហរណ៍ថា៖ អ្នកទៅបោះបាយបិណ្ឌម្នាក់ ត្រូវចំណាយប្រាក់ទៅលើទៀនធូប និងបាយបិណ្ឌជាធម្យមអស់ ១ ដុល្លារចុះ។ យើងយក ១ ដុល្លារ ទៅគុណនឹង ១៦ លាននាក់ស្មើ ១៦ លានដុល្លារ។ ១៦ លានដុល្លារក្នុងថ្ងៃ គុណនឹង ១៤ ថ្ងៃ ស្មើនឹង ២២៤ លានដុល្លា។ ដូច្នេះប្រសិនបើប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាទាំងអស់នាំគ្នាទៅបោះបាយបិណ្ឌគ្រប់ទាំង ១៤ ថ្ងៃមែននោះ សាច់ប្រាក់ ២២៤ លាន ដុល្លារ នឹងធ្វើចរាចរណ៍នៅក្នុងសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា ហើយសាច់ប្រាក់ទាំងនោះនឹងហូរចូលទៅក្នុងវិស័យសិប្បកម្មទៀនធូបនិងវិស័យកសិកម្ម ដែលអាចពង្រីកទីផ្សារកសិករបន្ថែមមួយកម្រិតទៀតផងដែរ។ កម្ពុជាមានវត្តប្រមាណជិតប្រាំពាន់វត្ត ខ្ញុំសូមគិតជាមធ្យមថាក្នុងមួយវត្តមានមនុស្សទៅបោះបាយបិណ្ឌ ៥០ នាក់ចុះ (វត្តខ្លះមានច្រើន វត្តខ្លះមានតិច) ដូច្នេះមួយថ្ងៃមានមនុស្សទៅវត្តប្រមាណតែ ២៥០,០០០នាក់ប៉ុណ្ណោះ។

សាច់ប្រាក់ដែលធ្វើចរាចរណ៍នេះ គឺមិនមែនហូរចូលទៅក្នុងគណនីធនាគារក្រុមហ៊ុនបរទេសដូចជា Apple, Samsung, Huawei, LG, Starbucks, Amazon, The Pizza Company, Microsoft, Adidas, Nike, Puma, Mercedes-Benz, Audi, Toyota, BMW, Honda, Tesla Inc, Ford, Nissan, ក្រុមហ៊ុនស្រាបៀរ ឬអំពើអបាយមុខដែលបង្ករចលាចលក្នុងសង្គមអ្វីនោះទេ ប៉ុន្តែផ្នែកខ្លះនៃការចំណាយនេះវានឹងចូលក្នុងវត្តអារាមដែលមានព្រះសង្ឃសិស្សនិស្សិតរាប់សែននាក់ដែលកំពុងស្នាក់រៀននៅទីនោះ ហើយមួយផ្នែកទៀតនោះ វានឹងធ្លាក់ទៅដល់ដៃសិប្បករនិងកសិករអ្នកផលិតក្នុងស្រុកផងដែរ។ នៅក្នុងវិស័យមីក្រូសេដ្ឋកិច្ច ពុទ្ធសាសនាណែនាំមនុស្សឱ្យចេះបែងចែកទ្រព្យដែលរកបានមកឱ្យមានប្រសិទ្ធភាពគឺ៖ ក) ២៥ ភាគរយទុកចិញ្ចឹមជីវិតនិងធ្វើបុណ្យទាន ខ)៥០ ភាគរយទុកវិនិយោគលើអាជីវកម្ម និង គ)២៥ ភាគរយសន្សំទុកក្រែងមានគ្រោះអាសន្នណាមួយកើតឡើង។ បើយើងក្រឡែកមកមើលការចំណាយប្រាក់របស់ប្រជាពរដ្ឋខ្មែរមួយរូបទៅលើការបោះបាយបិណ្ឌ ៤០ ឆ្នាំ ក៏នៅមិនទាន់ស្មើនឹងការចំណាយប្រាក់ទៅលើ iPhone ស៊េរីថ្មីចុងក្រោយមួយគ្រឿងផង (នេះត្រឹមតែជាទូរសព្ទមួយគ្រឿងទេ មិនទាន់គិតដល់រឿងឡានផង)។

បន្ទាប់ពីបានលើកឡើងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចហើយ ខ្ញុំសូមបង្វែរអារម្មណ៍មិត្រអ្នកអានឱ្យមកក្រឡែកមើលលើផ្នែកសង្គមវប្បធម៌សាសនាម្ដងថាតើសាសនវិធីមួយនេះ ពិតជាបង្ករហានិភ័យដល់ការលូសលាស់ផ្នែកសតិបញ្ញាស្មារតីយុវជនខ្មែរ ដូចការលើកឡើងមួយចំនួនដែរឬទេ? ដើម្បីងាយយល់ សូមអនុញ្ញាតឱ្យខ្ញុំបែងចែកសាសនវិធីទៅជា ៤ សកម្មភាពសំខាន់ៗផងចុះគឺ៖ ក)ការក្រោកពីព្រលឹម, ខ)ការស្ដាប់ទំនួញប្រែតនិងការស្ដាប់ការស្វាធ្យាយបរាភវសូត្រ (ការណែនាំឱ្យចៀសវាងផ្លូវបរាជ័យនៅក្នុងជីវិតទាំង ១២ យ៉ាង), គ)ការគោរពគុណព្រះរតនត្រៃទាំងបី និងការប្ដេជ្ញារចិត្តគោរពនូវគោលការណ៍សីលធម៌ទាំង ៥ យ៉ាង, និង ឃ)ការផ្សាយមេត្តាចិត្តដល់សត្វលោកក្នុងពេលបោះបាយបិណ្ឌ។

ក)តើការនាំយុវជនយុវតីក្រោកពីព្រលឹម ពិតជាធ្វើឱ្យពួកគេមានសតិបញ្ញាមិនល្អឬ? អត្ថបទស្រាវជ្រាវផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ដជាច្រើនបានបង្ហាញពីគុណសម្បត្តិនៃការក្រោកពីព្រឹលឹមដូចជា៖នាំឱ្យមានអារម្មណ៍ស្រស់ស្រាយ ខួរក្បាលស្រឡះមិនស្ពឹកស្រពន់ គិតអ្វីបានលឿន ផ្ដោតអារម្មណ៍បានល្អ ជួយឱ្យស្បែកភ្លឺថ្លា ហើយក៏ជាការបណ្ដុះនិស្ស័យល្អប្រចាំខ្លួនផងដែរ។

ខ) សាសនវិធីមួយនេះគឺជាការច្របាច់បញ្ចូលគ្នារវាងទស្សនវិទ្យាពុទ្ធសាសនានិងប្រពៃណីខ្មែររបស់ព្រះបាទអង្គឌួង។ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទអង្គឌួង ប្រទេសខ្មែរបានបែកបាក់ខ្ទីចខ្ទំាដោយសារតែសង្គ្រាមក្នុងស្រុកផង ដោយសារតែការឈ្លានពានពីប្រទេសជិតខាងផង រីឯសេដ្ឋកិច្ចជាតិក៏ធ្លាក់ដុនដាបជាខ្លាំង។ នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៤៩ ប្រទេសខ្មែរមានជម្ងឺរាតដ្បាតមួយឈ្មោះប៉េះ ដែលបណ្ដាលឱ្យមនុស្សស្លាប់ប្រាំរយនាក់ក្នុងមួយថ្ងៃៗ។ ក្នុងពេលនោះប្រជាជនមានប្រមាណមិនដល់មួយលាននាក់ជាងផង (សូមរកអានបន្ថែមសៀវភៅ ប្រវត្តិសាស្រ្ដនៃប្រទេសកម្ពុជា ភាគទី ១ របស់លោកបណ្ឌិត វ៉ាន់ឌី កាអុន)។ ការធ្វើបែបនេះប្រហែលព្រះអង្គចង់ទាញស្ថានភាពខ្មែរពីភាពអស់សង្ឃឹមដោយសារវិបត្តិនយោបាយនិងសេដ្ឋកិច្ច មកទទួលការអប់រំក្នុងវិស័យព្រះពុទ្ធសាសនាផង ព្រោះពេលនោះគ្រឹះស្ថានអប់រំគឺនៅតាមវត្តអារាម (រហូតមកដល់សម័យបារាំង ទើបរដ្ឋបំបែកវិស័យអប់រំចេញពីវត្តអារាម)។

ទំនួញប្រែតគឺបទដែលពោលដោយលោកព្រឹទ្ធាចារ្យពេជ្រ សុខា ដើម្បីពង្រឹងចំណងមនោសញ្ចេតនារវាងឪពុកម្ដាយនិងកូនៗនៅក្នុងសង្គមខ្មែរ។ សម្រាប់អ្នកដែលបាត់បង់ម្ដាយឪពុក គឺរយៈពេល ១៤ ថ្ងៃនេះហើយ ដែលជាវេលាដែលពួកគេអាចភ្ជាប់ចំណងមនោសញ្ចេតនារបស់ខ្លួនសារជាថ្មីជាមួយនឹងអ្នកមានគុណរបស់ពួកគេ។ លើសពីនេះទៀត ព្រឹទ្ធាចារ្យពេជ្រ សុខាក៏បានផ្ញើរសារដល់កូនៗដែលនៅមានឪពុកម្ដាយ កុំឱ្យបោះបង់ឱកាសល្អដែលពួកគេកំពុងតែមាន ត្រូវមើលថែឪពុកម្ដាយឱ្យបានល្អ។ ចំណែកឯការស្វាធ្យាយបរាភវសូត្រវិញ គឺជាពុទ្ធបណ្ដំរបស់ព្រះពុទ្ធចំពោះមនុស្សជាតិឱ្យគេចចេញពីរឿងវិនាសទាំង ១២ កង។ ខ្ញុំសូមមិនធ្វើការរៀបរាប់បន្ថែមទៀតទេត្រង់ចំណុចនេះ ដើម្បីទុកឱ្យមិត្រអ្នកអានរកមើលសេចក្តីពន្យល់របស់លោកគ្រូធម្មបណ្ឌិតហេង មណីចិន្តាទាក់ទងនឹងបរាភវសូត្រនេះបន្ថែមដោយខ្លួនឯងចុះ។

គ) នៅក្នុងរដូវបុណ្យរ៉ាម៉ាដាន អ៊ីស្លាមសាសនិកបានតមអាហារចាប់ពីថ្ងៃរះ រហូតដល់ថ្ងៃលិចក្នុងរយៈពេលពី ២៩ ទៅ ៣០ ថ្ងៃ ដើម្បីបន្សុទ្ធព្រលឹងផ្ដោតចិត្តទៅលើព្រះរបស់ពួកគេនិងដើម្បីអនុវត្តការលត់ដំខ្លួនគេផងដែរ។ ការមកវត្តថ្វាយបង្គំព្រះសុំសីលពីព្រលឹមរបស់យុវជនយុវតីខ្មែររយៈពេល ១៤ ថ្ងៃក្នុងមួយឆ្នាំនេះ បើប្រៀបធៀបជាមួយអ៊ីស្លាម ដូចជាមិនមានអ្វីធ្ងន់ធ្ងរពេកនោះទេ។ ក្នុងរយៈពេល ១៤ ថ្ងៃនេះជាពេលដ៏ល្អដែលយុវពុទ្ធសាសនិកអាចបណ្ដុះនិស្ស័យជាមួយព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ និងព្រះសង្ឃ ឬផ្សារភ្ជាប់ខ្លួនជាមួយនឹងវត្តអារាម និងរៀនសូត្រធម៌ រៀនស្វាធ្យាយបរា រៀនសុំសីល ។ល។

ឃ)ចំនុចចុងក្រោយគឺការបោះបាយបិណ្ឌ។ អំឡុងពេលនៃការបោះនោះ លោកព្រឹទ្ធាចារ្យតាមវត្តអារាមតែងនាំយុវពុទ្ធសាសនិកឱ្យសូត្រផ្សាយមេត្តាធម៌ដល់សាច់ញាតិដែលបានស្លាប់ទៅជាកើតប្រែត (प्रेत) ឬអមនុស្សផ្សេងៗដែលស្រែកឃ្លានអាហារ។ រឿងដួងព្រលឹង ឬ Spirit គឺជារឿងមនោសញ្ចេតនារវាងមនុស្សរស់និងមនុស្សដែលស្លាប់បាត់ទៅហើយ រឿងសាសនា រឿងប្រពៃណីរបស់ជាតិសាសន៍នីមួយៗ ដែលពួកអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ដគ្មានលទ្ធភាពអាចវាយតម្លៃបានតាមរយៈឧបករណ៍ទំនើបរបស់ពួកគេ។ វាពិតជារឿងដែលមិនគួរទាល់តែសោះចំពោះការលើកយកភាពរីកចម្រើនផ្នែកបច្ចេកវិទ្យាវិទ្យាសាស្រ្ដរបស់ប្រទេសមួយចំនួន មកតិះទៀនការបោះបាយបិណ្ឌថាជាទង្វើឥតប្រយោជន៍ ខូចខាតសេដ្ឋកិច្ច ប៉ះពាល់បរិស្ថាន បង្កវិនាសកម្មដល់សង្គម ។ល។ ជាដើមនោះ។ សង្រ្គាមលោកទាំងពីរលើកបានសម្លាប់មនុស្សរាប់លាននាក់, វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចធំៗជាច្រើនលើកបានបង្ករជាចលាចល់ដល់សង្គម, ភាពជោគជ័យរបស់វិទ្យាសាស្រ្ដក្នុងការផលិតអាវុធទំនើបបានសម្លាប់មនុស្សរាប់លាននាក់, ភាពបរាជ័យរបស់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ដបានធ្វើឱ្យមនុស្សស្លាប់រាប់លាននាក់ជាក់ស្ដែងករណីកូរ៉ូណា និងការផ្ទុះជាតិគីមីនៅលីបង់, មនោគមន៍វិទ្យាស្អប់ខ្ពើមសាសនារបស់កុម្មុយនិស្ដ បានសម្លាប់មនុស្សជាតិរាប់លាននាក់ ។ល។ បើយកវិនាសកម្មដែលរៀបរាប់ខាងលើនេះ មកប្រៀបនឹងការបោះបាយបិណ្ឌ១៤ថ្ងៃរបស់យុវពុទ្ធសាសនិកខ្មែរ គឺពិតជារឿងគួរឱ្យខ្មាស់អៀនណាស់សម្រាប់ពួកអ្នកវិភាគទាំងនោះ។

អ្នកវិភាគខ្លះថាការធ្វើបែបគឺជាទង្វើមិនអាណិតដល់កសិករទេ។ នៅក្នុងសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារ បើខ្ញុំជាកសិករ ខ្ញុំនឹងសប្បាយចិត្តខ្លាំង បើមានគេទិញអង្ករខ្ញុំច្រើនយកទៅធ្វើបាយបិណ្ឌ។ ហេតុអ្វីបានទិញយកទៅបោះចោល? មិនមែនយកទៅបោះចោលទាំងស្រុងនោះទេ គឺមួយចំណែកយកទៅប្រគេនព្រះសង្ឃនិងលោកយាយលោកតានៅក្នុងវត្តបរិភោគ ហើយមួយចំណែកទៀតយកទៅឱ្យអមនុស្សបរិភោគ, បើប្រែតបរិភោគមិនបាន ក៏មានអមនុស្សផ្សេងទៀត (អមនុស្សគឺសត្វដែលមិនមែនជាមនុស្ស) អាចជាឆ្កែ ឆ្មា បក្សា បក្សី ស្រមោច សង្អារ អង្រ្កង ជន្លេន ។ល។ បើសត្វទាំងនោះបរិភោគមិនអស់ទេ បាយនោះនឹងរលួយនឹងក្លាយជាចំណីសត្វរុយ សត្វដង្កូវ និងសត្វជាច្រើនទៀតដែលអាស្រ័យនៅក្នុងវត្តអារាម។ ហេតុអ្វីបាននាំគ្នាទៅបំផ្លាញបរិស្ថានវត្តអារាម? បាយបិណ្ឌគឺកើតចេញពីគ្រាប់ធញ្ញជាតិ វាមិនបង្ករជាតិពុលដល់បរិស្ថានដូចជាផ្សែងឡាន ផ្សែងម៉ូតូ ផ្សែងយន្តហោះ ការជីករ៉ែ ការបំផ្លាញព្រៃឈើនោះទេ។ ហើយដុំបាយនេះមិនបង្ករភាពកខ្វក់ដល់បរិស្ថានដូចក្រុមហ៊ុនផលិតថង់ប្លាសិ្ទក ដបប្លាស្ទិក ប្រអប់ប្លាស្ទិក ។ល។ ប្រចាំថ្ងៃនោះទេ។ បើសត្វស៊ីមិនអស់ទេ ដុំបាយនោះនឹងរលួយក្លាយទៅជាជីនៅក្នុងរយៈពេលដ៏ខ្លីមួយ។ នៅតាមវត្តអារាមខ្លះ ព្រះគ្រូចៅអធិការក៏លោកតែងណែនាំឱ្យបោះដុំបាយដាក់ក្នុងកន្ត្រក់ដែរ បន្ទាប់មកលោកយកទៅដាក់ឱ្យសត្វស៊ី ឬលោកអាចយកទៅដាក់តាមគុម្ពរុក្ខជាតិវានឹងរលួយក្លាយទៅជាជីសម្រាប់ការលូតលាស់របស់រុក្ខជាតិនោះ។

អត្ថបទដោយៈ សាន ពិសិទ្ធិ

Click here to view the author’s biography

មាគ៌ាឆ្ពោះទៅរកអរិយសង្គម

ការពីសប្ដាហ៍មុនខ្ញុំបានអានអត្ថបទមួយដែលចុះផ្សាយដោយគេហទំព័រសប្បាយញូស៍។ អត្ថបទនោះបានរៀបរាប់ពីព្រះចៅអធិរាជចិនមួយអង្គ ទ្រង់បានកសាងរាជវាំងដ៏ធំមហិមាមួយ គ្រប់ដណ្ដបលើផ្ទៃដីប្រមាណ៧០ហិកតា។ នៅក្នុងថ្ងៃនេះឆ្នាំមុនខ្ញុំបានធ្វើដំណើរទៅកាន់ទីក្រុងប៉េកាំងដើម្បីធ្វើទិដ្ឋាការ ហើយសល់ពេលក៏បានឆ្លៀតចូលទៅទស្សនារាជវាំងនោះដែរ គឺពិតជាស្រស់ស្អាតដូចអ្វីដែលគេបាននិយាយមែន ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនបាននឹកដល់ថាព្រះរាជាសម័យនោះមិនបានកសាងបង្គន់ក្នុងរាជវាំងដ៏ធំមហិមា ព្រោះទ្រង់មិនចង់ឱ្យក្លិនមិនល្អចេញពីបង្គន់នោះទៅបំផ្លាញភាពប្រណិតនៃរាជវាំងបែបនេះនោះទេ។ រាជវាំងគឺតំណាងឱ្យភាពប្រណិតឬស្ថានសួគ៌នៅក្នុងភពមនុស្សដែលគេសាងសងឡើងសម្រាប់អាទិទេពសន្មតិ (សម្មតិទេវ)។ ដើម្បីរក្សាប្រណិតភាពបរមរាជវាំង វត្ថុដែលត្រូវនាំចូលនិងបញ្ចេញចោល គឺត្រូវតែមានការគ្រប់គ្រងដ៏ច្បាស់លាស់បំផុតមួយ។

បន្ទាប់ពីបានអានរាជបំណងរបស់ព្រះចៅអធិរាជចិនអង្គនោះហើយ បានធ្វើឱ្យខ្ញុំនឹកដល់រឿងដែលធ្វើឱ្យមនុស្សរវល់ពេញមួយជីវិតនោះគឺប្រណិតភាពនៃជីវិត។ ដើម្បីភាពប្រណិតនៃជីវិត មនុស្សព្យាយាមស្រូបយកប្រតិកម្មផ្សេងៗពីបរិយាកាសខាងក្រៅតាមរយៈភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ អណ្ដាត កាយវិការ និងចិត្ត (អាយតនៈខាងក្នុង) ហើយក៏ត្រូវបញ្ចេញប្រតិកម្មនោះទៅកាន់បរិយាកាសខាងក្រៅវិញតាមរយៈរូប សម្លេង ក្លិន រសជាតិ សម្ផស្ស និងធម៌ (អាយតនៈខាងក្រៅ) ដើម្បីប្រណិតភាពសង្គមដែលពួកគេកំពុងតែរស់នៅ។ ការស្រូបយកប្រតិកម្មពីខាងក្រៅគឺជាតម្រូវការរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ ហើយការបញ្ចេញប្រតិកម្មរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗទៅខាងក្រៅវិញគឺជាវិភាគទានទៅកាន់សង្គម ឬនិយាយតាមភាសាសេដ្ឋសាស្រ្ដថាការផ្គត់ផ្គង់និងតម្រូវការ (supply and demand)។

សកម្មភាពដែលចេញពីការផ្គត់ផ្គង់និងតម្រូវការនេះ គឺជាវិថីដ៏សំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍជីវិតនិងសង្គមជាតិ ពីហីនភាព (ភាពមិនប្រសើរ) ឆ្ពោះទៅអរិយភាព (ភាពប្រសើរ)។ នៅក្នុងមាគ៌ាឆ្ពោះទៅរកអរិយភាពនេះ យើងម្នាក់ៗដើរតួរជាអ្នកបរិភោគផងនិងជាអ្នកផ្គត់ផ្គង់ផង។ ក្នុងនាមជាអ្នកបរិភោគ មានជម្រើសពីរដែលយើងត្រូវជ្រើសរើសគឺការបរិភោគដើម្បីឆ្ងាញ់ គឺមិនខ្វល់ពីផលប៉ះពាល់ដល់ខ្លួនឯងនិងបរិស្ថានជុំវិញខ្លួន (បរិភោគតាមចំណងតណ្ហា) និងការបរិភោគដើម្បីសុខភាព គឺការបរិភោគដោយការយកចិត្តទុកដាក់ (បរិភោគតាមបច្ចវេក្ខណវិធី)។ ដើម្បីសុខភាពភ្នែក សុខភាពត្រចៀក សុខភាពច្រមុះ សុខភាពអណ្ដាត សុខភាពរូបកាយ និងសុខភាពចិត្ត យើងត្រូវបរិភោគរូបភាព បរិភោគសម្លេង បរិភោគក្លិន បរិភោគរសជាតិ បរិភោគសម្ផស្ស និងបរិភោគធម៌ដោយប្រុងប្រយ័ត្នបំផុត។

ក្នុងនាមជាអ្នកផ្គត់ផ្គង់ក៏ដូចគ្នា ត្រូវផ្គត់ផ្គង់រូបភាពឥរិយាបថ សម្លេង ក្លិន រសជាតិ សម្ផស្ស និងធម៌ដែលមានគុណភាពដល់មនុស្សជុំវិញយើង ដើម្បីកុំឱ្យពួកគេស្រូបយកទៅបរិភោគប្រើប្រាស់ហើយវានាំឱ្យពុល ចុកពោះ រាគរូស ឡើងទម្ងន់ ធាត់ជ្រុល ឬខូចសុខភាពជាដើម។ កាលសម័យបច្ចេកវិទ្យាមិនទាន់ទំនើប ប្រតិកម្មដែលចេញពីបុគ្គលម្នាក់ៗ វាមានឥទ្ធិពលតែទៅលើមនុស្សដែលជុំវិញពួកគេតែប៉ុន្មាននាក់ប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែសម័យបច្ចេកវិទ្យាទំនើបនេះវាមិនដូច្នោះទេ គឺវាមានឥទ្ធិលដល់មនុស្សរាប់ពាន់ រាប់ម៉ឺន ឬអាចឈានដល់ចំនួនរាប់លាននាក់ផងក៏ថាបាន តាមរយៈការចែកចាយបន្តនៅក្នុងបណ្ដាញសង្គម។

នៅក្នុងដំណើរឆ្ពោះទៅរកអរិយភាពនេះ ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនពីវិថីជីវិតប្រាំបីយ៉ាងគឺៈ ១)ការយល់ឃើញត្រូវក្នុងរឿងហេតុនិងផល, ២)ការគិតត្រូវក្នុងរឿងជីវិត, ៣)ពំនោលត្រូវ, ៤)ទង្វើត្រូវ, ៥)អាជីវកម្មត្រឹមត្រូវ, ៦)ការព្យាយាមត្រូវ, ៧)ការមានសតិល្អ, និង ៨)ការចេះតម្កល់ចិត្តបានល្អ។ មាគ៌ាទាំងប្រាំបីយ៉ាងនេះ អាចបង្រួមមកនៅត្រឹមតែគោលការណ៍បីយ៉ាងគឺៈ ក)ការអភិវឌ្ឍសមត្ថភាពគំនិតចំណេះដឹង (បញ្ញា), ខ)គឺការអភិវឌ្ឍឥរិយាបថមនុស្សនៅក្នុងសង្គម (សីល), និង គ)ការអភិវឌ្ឍសមត្ថភាពនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងប្រតិកម្ម (សមាធិ)។

ជាធម្មតាយើងយល់ថាមាគ៌ាទាំងប្រាំបីយ៉ាងខាងលើនេះ មានតួនាទីត្រឹមតែអភិវឌ្ឍមនុស្សពីហីនជន (ជនមិនប្រសើរ) ទៅអរិយជន (ជនប្រសើរ) ប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែបើយើងពិនិត្យមើលដោយលម្អិតនោះ យើងនឹងឃើញលើសពីនេះទៀតគឺការកែប្រែសង្គមពីហីនសង្គមទៅជាអរិយសង្គម។ ដូចដែលខ្ញុំបានលើកឡើងពីខាងដើមហើយថាសកម្មភាពមនុស្សយើងមានពីរយ៉ាងសំខាន់ៗគឺការស្រូបយកប្រតិកម្មពីខាងក្រៅមកដាក់ក្នុងខ្លួន និងការបញ្ចេញប្រតិកម្មពីក្នុងខ្លួនទៅកាន់បរិយាកាសខាងក្រៅវិញ ដែលអ្នកសេដ្ឋសាស្រ្ដហៅថាតម្រូវការនិងការផ្គត់ផ្គង់នោះ។

រូបភាព វីដេអូ ចំណេះដឹង ការអប់រំ ព័ព៏មាន អត្ថបទ សំណេរ…គឺជាតម្រូវការនៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់យើងម្នាក់ៗ ហើយតម្រូវការទាំងអស់នោះគឺមិនពិបាករកទេ ជាពិសេសគឺនៅក្នុងសម័យបច្ចេកវិទ្យារីកចម្រើននេះតែម្ដង គ្រាន់តែយើងបើកភ្នែកពីដំណេកភ្លាម រូបភាព វីដេអូ…ចំណេះដឹង ការឃោសនា ព័ត៏មានរាប់រយ រាប់ពាន់ រាប់ម៉ឺន…បានមកឈរចាំយើងនៅខាងមុខផ្ទះរួចស្រេចបាត់ទៅហើយ។ របស់ខ្លះពិត របស់ខ្លះក្លែងក្លាយ របស់ខ្លះមានវីតាមីន របស់ខ្លះមានកាឡូរីខ្ពស់ របស់ខ្លះបង្កបជាតិពុល បើយើងបរិភោគប្រើប្រាស់ដោយមិនមានការប្រុងប្រយ័ត្នទេ (over consumption) វានឹងនាំឱ្យកើតជំងឺ រាគរូស ធាត់ជ្រុល ឬអាចដល់ថ្នាក់ពុលបាត់បង់សតិជាដើម (ហីនជន)។ ដូចនេះ បញ្ញា (សម្មាទិដ្ឋិៈ ការយល់ត្រូវក្នុងវិថីហេតុផល និងសម្មាសង្កប្បៈ ការគិតត្រូវក្នុងរឿងជីវិត) មានតួនាទីជាអ្នកតាមប្រាប់យើងថារបស់នេះពិត របស់នេះមិនពិត របស់នេះមានកាឡូរីខ្ពស់ របស់នេះមានកាឡូរីទាបបរិភោគប្រើប្រាស់ទៅវានឹងនាំឱ្យមានសុខភាពល្អ និងមានសេចក្តីសុខជាដើម (អរិយជន)។

បន្ទាប់ពីបានបរិភោគប្រើប្រាស់ស្រូបយកប្រតិកម្មពីបរិយាកាសខាងក្រៅហើយ យើងក៏ត្រូវបញ្ចេញប្រតិកម្មរបស់យើងម្នាក់ៗទៅកាន់បរិស្ថានខាងវិញដោយចៀសមិនផុត។ ការបញ្ចេញប្រតិកម្មរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗទៅកាន់បរិយាកាសខាងក្រៅនេះ ភាសានៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាលោកហៅថា «សីល» ឬ «វិន័យ»។ ព្រះពុទ្ធគឺបុគ្គលដែលគិតពីសុខមាលភាពសង្គមដ៏ខ្លាំងបំផុតមួយអង្គ ដូច្នេះហើយបានជាការគ្រប់គ្រងការបញ្ចេញប្រតិកម្មរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗទៅកាន់បរិយាកាសខាងក្រៅគឺជាគោលការណ៍សំខាន់បំផុតមួយនៅក្នុងវិថីឆ្ពោះទៅរកអរិយភាព។ វាចា (ពំនោល), កម្មន្តៈ (ទង្វើ), និងអាជីវៈ (អាជីវកម្ម) ទាំងបីនេះគឺជាប្រតិកម្មប្រចាំថ្ងៃរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗទៅកាន់បរិស្ថានខាងក្រៅ។ វាអាចក្លាយទៅជាពំនោលបោកប្រាស់មិនបានការ ទង្វើអាក្រក់ ឬអាជីវកម្មទុច្ចរិតជាដើម បើមិនមានពាក្យថា «សម្មា» ឬ «ត្រឹមត្រូវ» នៅជាមួយនឹងប្រតិកម្មនោះទេ។ ប្រសិនបើយើងមិនបានយកពាក្យ «សម្មា» ឬ «ល្មម» ទៅភ្ជាប់ជាមួយនឹងប្រតិកម្មប្រចាំថ្ងៃរបស់យើងទេ គ្រួសារ មិត្តស្និទស្នាល មិត្ររួមការងារ និងមនុស្សស្គាល់គ្នាទាំងខាងក្រៅនិងក្នុងបណ្ដាញសង្គមរាប់ពាន់នាក់ទៀតនឹងត្រូវពុលឬគ្រោះថ្នាក់ ដោយសារតែការផ្គត់ផ្គង់ប្រតិកម្មដែលគ្មានគុណភាពរបស់យើងនេះឯង។

នៅក្នុងដំណើរការនៃការស្រូបយកប្រតិកម្មពីបរិយាកាសខាងក្រៅនិងការបញ្ចេញវាទៅវិញនោះ សមាធិ (ការព្យាយាមត្រូវ, ការមានសតិល្អ, ការចេះតម្កល់ចិត្តបានល្អ) បានដើរតួនាទីជាអ្នកលាងជម្រះប្រតិកម្មទាំងនោះឱ្យស្អាតមុនពេលយើងស្រូបវាចូល និងមុនពេលយើងបញ្ចេញវាមកខាងក្រៅវិញ។ ជាធម្មតា មុននឹងយើងបរិភោគបន្លែផ្លែឈើអ្វីមួយ គឺយើងតែងលាងជម្រះវាជាមុនសិន ទើបយើងហ៊ានបរិភោគ ជាពិសេសក្នុងយុគវិបត្តកូរ៉ូណានេះតែម្ដង ព្រោះយើងខ្លាចរបស់ទាំងនោះមានផ្ទុកបាក់តេរី ។ រូបភាព វីដេអូ ចំណេះដឹង ព័ត៏មាន សំណេរ អត្ថបទ អាចមានផ្ទុកបាក់តេរីខ្លះៗនៅក្នុងនោះក៏អាចថាបាន ដោយសារតែអ្នកផ្គត់ផ្គង់ឬអ្នកចែកចាយមិនបានលាងជម្រះវាឱ្យស្អាតល្អ។ ដូច្នេះហើយក្នុងនាមជាអ្នកប្រើប្រាស់ យើងត្រូវតែយក«សមាធិ»នេះទៅលាងជម្រះវាផង មុនពេលយើងសម្រេចចិត្តថាបរិភោគ។ អ្នកផ្គត់ផ្គង់ក៏ដូចគ្នា មុនពេលសម្រេចចិត្តថាចែកចាយ សូមពិនិត្យមើលថារូបភាព…ព័ត៏មាន…អត្ថបទនោះ មានផ្ទុកបាក់តេរីឬទេ ដើម្បីសុខភាព និងសុវត្ថិភាពមនុស្សដែលនៅជុំវិញយើងរាប់ពាន់នាក់។

សំណេរនេះគ្រាន់តែជ្រុងមួយនៃការយល់បន្តិចបន្តួចរបស់ខ្ញុំនៅក្នុងអរិយមគ្គតែប៉ុណ្ណោះ ខ្ញុំសំណូមពរឱ្យមិត្រអ្នកអានស្វែងរកអានអត្ថបទរបស់បញ្ញវន្តផ្សេងៗ ដែលសរសេររៀបរាប់ពីមាគ៌ាដ៏ប្រសើរទាំងប្រាំបីយ៉ាងនេះបន្ថែមទៀត ដើម្បីបានយល់កាន់តែច្បាស់ពីមាគ៌ានេះ។

អត្ថបទដោយៈ សាន ពិសិទ្ធិ

Click here to view the author’s biography

តើព្រះសង្ឃដែលចូលរួមសកម្មភាពសង្គមនយោបាយគួរដែរឬទេ?

សំនួរខាងលើនេះជាសំនួរដែលគេនិយមលើកមកពិភាក្សាណាស់ មិនថាតែនៅក្នុងសង្គមសង្ឃទេ សូម្បីតែសង្គមខាងក្រៅ ម្ដងម្កាលក៏ឃើញមានយកបញ្ហានេះមកសួរដេញដោលគ្នាដែរ។ សំនួរនេះជាសំនួរដែលឆ្លើយមិនចេះត្រូវ ទោះបីជាអ្នកឆ្លើយខំលើកយកទឡ្ហីករណ៍ច្រើនយ៉ាងណាមកបញ្ចាក់ក៏ដោយ ប្រសិនបើអ្នកសួរទើសចិត្តតែបន្តិច គឺឱ្យពិន្ទុសូន្យភ្លាម។ ដូច្នេះហើយ មុនពេលសម្រេចចិត្តឆ្លើយសំនួរនេះ ខ្ញុំបានរំពឹងទុកជាស្រេចហើយថា ខ្ញុំនឹងបានពិន្ទុមិនតិចជាងសូន្យ ហើយក៏មិនច្រើនជាងសូន្យដែរ និយាយរួមគឺសូន្យតែម្ដង។

ទោះបីជាគ្មានចម្លើយណាមួយដែលបញ្ជាក់ថាព្រះសង្ឃអាចចូលរួមសកម្មភាពនយោបាយបាន ឬក៏មិនបានក៏ដោយ ក៏យើងឃើញថាមានព្រះសង្ឃជាច្រើនមិនថាតែនៅកម្ពុជាទេ សូម្បីតែនៅភូមា ស្រីលង្កា ឬប្រទេសផ្សេងៗទៀត បាន​និងកំពុងចូលរួមសកម្មភាពសង្គមនយោបាយជាហូរហែរ ដោយពឹងផ្អែកលើគំរូដែលព្រះសង្ឃជំនាន់មុនបានបន្សល់ទុកឱ្យ។ នៅកម្ពុជា គេនឹងលើកយកឈ្មោះធម្មបាលភិក្ខុខៀវ ជុំ អាចារ្យហែម ចៀវ ឬសង្រ្គាមឆ័ត្រមកធ្វើជាអាវក្រោះការពារខ្លួនភ្លាម ប្រសិនបើគេយល់ថាព្រះសង្ឃអាចចូលរួមឆាកនយោបាយបាន។ នៅភូមាក៏ដូចគ្នា គេនឹងលើកយកចលនាបាតុកម្មស្បង់ចីវររបស់ក្រុមព្រះសង្ឃដែលគាំទ្រសកម្មភាពអហឹង្សារបស់លោកស្រីអ៊ុង សាន សូជី ហើយប្រឆាំងនឹងរបបយោធាភូមា មកជាគោលអាង។ នៅស្រីលង្កា គេនឹងលើកយកឈ្មោះ គណបក្សសម្បត្តិជាតិឬបេតិកភណ្ឌជាតិ (Jathika Hela Urumaya)  ដែលបង្កើតឡើងដោយក្រុមព្រះសង្ឃជនជាតិលង្កាមួយក្រុម ដើម្បីចូលប្រលូកនៅក្នុងឆាកនយោបាយ រហូតទទួលបានអាសនៈមួយចំនួនតូចនៅក្នុងរដ្ឋសភា ដើម្បីមកធ្វើការគាំទ្រការយល់ឃើញរបស់គេភ្លាម។  

ក្រៅពីការអះអាងខាងលើនេះ គេក៏អាចលើកយកសកម្មភាពសន្តិភាពរបស់ព្រះមហាឃោសនន្ទនៅក្នុងការដោះស្រាយវិវាទរវាងពួកខ្មែរក្រហមនិងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ឬក៏អាចលើកយកអន្តរាគមន៍របស់ព្រះពុទ្ធផ្ទាល់តែម្ដង នៅក្នុងការដោះស្រាយជម្លោះដណ្ដើមទឹកស្ទឹងរោហិនីរវាងពួកសាក្យៈ និងពួកកោលិយៈមកជាឧទាហរណ៍ជាដើម។   ក្រៅពីសកម្មភាពខាងលើនេះ គេនៅអាចលើកយកគោលការណ៍ទ្រឹស្ដីពុទ្ធសាសនាជាច្រើនទៀត ដែលជាប់ទាក់ទងទៅនឹងការដឹកនាំរដ្ឋ ឬដំបូន្មានរបស់ព្រះពុទ្ធទៅកាន់អ្នកដឹកនាំប្រទេសនិងអ្នកនយោបាយ ។ល។ មកបន្ថែមទម្ងន់ទៅលើការយល់ឃើញខាងលើនេះ។ លើសពីនេះទៀត គេក៏នៅអាចលើកយកសេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស មកលើកទឹកចិត្តដល់ការចូលរួមសកម្មភាពសង្គមនយោបាយរបស់ព្រះសង្ឃផងដែរ។ សំនួរដែលយើងត្រូវសួរបន្ថែមនោះគឺថា៖ តើសកម្មភាពនិងគោលការណ៍ដែលបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ មានទម្ងន់ធន់ល្មមនឹងអាចអនុញ្ញាតឱ្យព្រះសង្ឃចូលរួមនយោបាយបានហើយឬនៅ?

ចាស់ពីដើមតែងប្រដូចព្រះសង្ឃទៅនឹងផ្លែត្រឡាចមួយ ដែលហ៊ុំព័ទដោយបន្លាគ្រប់ទិសទាំងបួន ប្រសិនបើងាកខ្លួនមិនស្រួល នឹងត្រូវឈឺសាច់ភ្លាម។ បើលោកអ្នកមិនយល់ទាស់ទេ ខ្ញុំសូមប្រដូចបន្លាទាំងបួនទិសនេះទៅនឹងមនុស្សបួនក្រុម៖ ក) ក្រុមគណបក្សគ្រប់គ្រងរដ្ឋ ខ) ក្រុមគណបក្សប្រឆាំង គ) ក្រុមប្រជាពុទ្ធបរិស័ទដែលគាំទ្រឱ្យចូលរួមនយោបាយ  និង ឃ) ក្រុមប្រជាពុទ្ធបរិស័ទដែលមិនគាំទ្រឱ្យចូលរួម។ ក្រុម «ក» គិតថា៖ តេជគុណៗឆាន់បាយក្រុមកូណាដែរ ហេតុអ្វីបានទៅចូលរួមខាងនោះវិញ, ក្រុម«ខ» គិតថា៖ តេជគុណៗ មិនមកខាងយើង ព្រោះយើងគ្មានអំណាចដូចគេ, ក្រុម «គ» គិតថា៖ តេជគុណៗមិនគួរនៅស្ងៀមទេ ពេលឃើញប្រជារាស្រ្ដជួបបញ្ហា, ឯក្រុម «ឃ» គិតថា៖ បួសជាព្រះសង្ឃហើយ មិនគួរមកប្រលូកប្រឡាក់នឹងរឿងលោកិយទេ។ ក្រុមទាំងបួននេះមានក្ដីរំពឹងថាព្រះសង្ឃនឹងយល់ស្របជាមួយនឹងគោលការណ៍របស់ពួកគេដើម្បីបុព្វហេតុជាតិ សាសនា ឬយុត្តិធម៌សង្គមជាដើម។ ប៉ុន្តែតថភាពជាក់ស្ដែង នៅពេលដែលព្រះសង្ឃសម្រេចចិត្តថានឹងជ្រើសរើសយកគោលការណ៍ពីក្រុមណាមួយនោះ ក្រុមបីផ្សេងទៀតនឹងសំពោងជាមិនខាន។ និយាយរួមទោះបីជាងាកទៅខាងណាក៏ដោយ ក៏ត្រូវឈឺសាច់ដែរ សូម្បីតែការនៅស្ងៀម លើកលែងតែចុះទៅខាងក្រោម ឬក៏ឡើងទៅខាងលើឱ្យផុត។​

ការសម្រេចចិត្តរបស់សមាជិកសង្គមម្នាក់ៗថាត្រូវជ្រើសផ្លូវណាដើរនោះគឺរឿងសំខាន់ណាស់ ព្រោះថាបើហ៊ានតែសម្រេចចិត្តខុសតែបន្តិច​ វាមិនត្រឹមតែជះឥទ្ធិពលមិនល្អដល់បុគ្គលអ្នកធ្វើការសម្រេចចិត្តតែម្នាក់ឯងនោះទេ ប៉ុន្តែវានឹងជះឥទ្ធិពល់ដល់ក្រុមទាំងមូលផងដែរ។ ដើម្បីជាជំនួយដល់ការគិត ខ្ញុំជឿជាក់ថាពុទ្ធដីកាមួយកន្លែង អាចធ្វើជាជំនួយដល់យើងបាន។ ព្រះពុទ្ធបានសម្ដែងថា៖ «បើ​ដំបៅមិនមាន​ក្នុង​បាតដៃ​ទេ បុគ្គល​គប្បីនាំយក​ថ្នាំ​ពិស​ដោយ​បាតដៃ ថ្នាំ​ពិស(នោះ)​មិនអាច​ជ្រាបចូល​ទៅកាន់​បាតដៃ (អ្នកកាន់បានទេ)»។ ឆាកនយោបាយជាកន្លែងប្រកួតជែងគ្នាមួយ វាមិនមានអ្វីខុសគ្នាពីកែវមួយដែលពេញប្រៀបដោយថ្នាំពិសនោះទេ។ ប្រាកដណាស់ថាថ្នំពិលនោះ វានឹងមិនមានអន្តរាយទេ សម្រាប់អ្នកដែលមិនមានដំបៅក្នុងដៃដូចព្រះព្រះពុទ្ធ ព្រះមហាឃោសនន្ទ សម្ដេចដាឡៃឡាម៉ា ឬព្រះតេជគុណថិច ញាថ ហាញ់ជាដើមនោះ។

វានឹងមិនអាចមានបញ្ហាអ្វីសម្រាប់ព្រះសង្ឃចូលរួមសកម្មភាពនយោបាយនោះទេ ប្រសិនបើព្រះសង្ឃខ្លួនព្រះអង្គពិតជាប្រាកដក្នុងចិត្តថាខ្លួនប្រាណព្រះអង្គមិនមានដំបៅគឺលោភៈ ការលោភលន់ ទោសៈ ការខឹងក្រោធ ឬមោហៈការយល់ច្រលំ ភាពខ្វះចំណេះដឹងទេនោះ។​ បញ្ហានៅត្រង់ថា តើមានព្រះសង្ឃប៉ុន្មានអង្គដែលគ្មានដំបៅពិតប្រាកដមែននោះ? បើដឹងថាយើងនៅមានដំបៅ​ ឬមិនប្រាកដក្នុងចិត្តទេ ត្រូវប្រញាប់រកអ្នកពិគ្រោះយោបល់ ឬរកថ្នាំព្យាបាលដំបៅឱ្យជាសិនក៏មិនទាន់យឺតពេលដែរ ល្អជាងយកដៃលូកចូលទៅក្នុងកែវពិសនោះទាំងមិនច្បាស់ក្នុងចិត្ត ព្រោះវាអាចនឹងបង្កជាអន្តរាយ ដូចជាករណីព្រះសង្ឃជនជាតិស្រីលង្កាមួយរូប ដែលមិនអាចគ្រប់គ្រងកំហឹងរបស់ខ្លួនបាន រហូតឈានដល់ការទៅធ្វើឃាតនាយករដ្ឋមន្ត្រីទីបួនរបស់ប្រទេសស្រីលង្កានៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៩ជាដើម (នេះករណីដ៏អាក្រក់បំផុតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ដ្រពុទ្ធសាសនា)។

ដើម្បីជៀសផុតពីការជ្រាបជាតិពិសបាន ព្រះសង្ឃត្រូវមានឧបករណ៍ការពារខ្លួន ឬត្រូវស្ថិតនៅក្នុងទីតាំងណាមួយដែលជាតិពិលមិនអាចជ្រាបចូលក្នុងខ្លួនបាន។ សកម្មភាពព្រះពុទ្ធនិងព្រះមហាឃោសនន្ទគឺជាគំរូដែលយើងអាចយកមកអនុវត្តបាន។ ព្រះពុទ្ធ ឬព្រះមហាឃោសនន្ទ បានចូលរួមសកម្មភាពសង្គមនយោបាយ ក្នុងឋានៈជាអ្នកសម្របសម្រួល ជាទីប្រឹក្សា និងជាអ្នកផ្ដល់យោបល់ដល់អ្នកដឹកនាំរដ្ឋ ឬអ្នកនយោបាយ ប៉ុន្តែព្រះអង្គមិនមែនចូលរួមក្នុងនាមជាអ្នកនយោបាយ ឬជាអ្នកបម្រើឱ្យគោលនយោបាយរបស់ក្រុមណាមួយនោះទេ។ ក្នុងឋានៈជាទីប្រឹក្សា ឬអ្នកផ្ដល់យោបល់ គឺមានតួនាទីត្រឹមតែប្រាប់ប៉ុណ្ណោះ ត្រង់គេស្ដាប់ ឬមិនស្ដាប់ យើងមិនអាចបង្ខំ មិនអាចសំលុត មិនអាចជេរប្រមាថ ឬមិនគួរប្រើពាក្យឌឺដងដាក់គ្នាជាដើម។ ជាក់ស្ដែងដូចជាអន្តរាគមន៍របស់ព្រះពុទ្ធនៅក្នុងជម្លោះដណ្ដើមទឹកស្ទឹងរោហិនីអ៊ីចឹង នៅពេលហាមមិនស្ដាប់ ចុងក្រោយព្រះអង្គក៏ឈប់ហាម ហើយបណ្ដោយឱ្យក្រុមទាំងពីរច្បាំងគ្នាដដែល។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថាព្រះសង្ឃនឹងធ្វើការសម្រេចចិត្តមួយដ៏ប្រុងប្រយ័ត្នបំផុត មុនពេលដែលព្រះអង្គធ្វើការសម្រេចចិត្តថាចង់លូកដៃចូលទៅក្នុងកែវពិសនោះ៕

អត្ថបទដោយ៖ សាន​ ពិសិទ្ធិ

Click here to see the author information

សង្គមពុទ្ធ សង្គមឈ្លូស សង្គមខ្លា

រូបភាពក្រុមព្រះសង្ឃធ្វើការងារសង្គមក្នុងខេត្តបាត់ដំបងចូលទៅថ្វាយបង្គំនិងស្ដាប់ឱវាទព្រះមហាវិមលធម្ម ពិន សែម ក្នុងថ្ងៃអាសាឡ្ហបូជា

កាលនៅរៀនពុទ្ធិកបឋមសិក្សាវត្តអន្លង់វិល ខ្ញុំបានអានអត្ថបទមួយរបស់ឥន្ទបញ្ញោភិក្ខុ ហេង មណីចិន្តា។ អត្ថបទនោះបានរៀបរាប់ពីពាក្យថា «សង្គម» អមជាមួយនឹងការពន្យល់ដ៏គួរឱ្យជក់ចិត្ត។ រចនាករបានប្រដូចពាក្យ «សង្គម» (संगम) ជាភាសាបាលី ជាមួយនឹងពាក្យ «សង្គ្រាម» (संग्राम) ជាភាសាសំស្រ្កឹត ថាមាន័យអាចប្រើជំនួសគ្នាបាន។ សម្រាប់អស់លោកអ្នកសិក្សាអក្សរសាស្រ្ដបាលី ប្រាកដជាបានឃើញពាក្យ៖ «សង្គមៈ» និង «សង្គាមៈ» ហើយ។ ពាក្យទាំងពីរនេះមានឬសគល់មកពី «សំ+គម» ដូចគ្នា ប៉ុន្តែនិយមន័យនៃពាក្យទាំងពីរនេះ មានសភាពធ្ងន់ស្រាលជាងគ្នាបន្តិចគឺ៖ «សង្គមៈ» ការប្រមូលផ្ដុំគ្នាដើម្បីជជែកពិភាក្សា ឯពាក្យ «សង្គាមៈ» ការប្រមូលផ្ដុំគ្នាដើម្បីវៃ កាប់ចាក់ ទាត់ធាក់ ទាស់ទែងគ្នា។ ពាក្យ «សង្គម» ត្រូវបានគេប្រើទៅក្នុងបរិបទស្រាលៗដូចជាសង្គមគ្រួសារ សង្គមជាតិ​ សង្គមសង្ឃ សង្គមនិយម ។ល។ រីឯពាក្យ «សង្រ្គាម» ត្រូវបានគេប្រើនៅក្នុងបរិបទធ្ងន់ៗដូចជា សង្គ្រាមក្នុងស្រុក សង្រ្គាមលោក សង្គ្រាមត្រជាក់សូវៀតនិងអាមេរិក ឬសង្រ្គាមពាណិជ្ចកម្មត្រាំនិងចិនជាដើម។ នៅក្នុងសម័យបច្ចេកវិទ្យាទំនើប ពាក្យថា «សង្គម» ត្រូវបានគេភ្ជាប់ជាមួយនឹងពាក្យថា «បណ្ដាញ» ទៅជា «បណ្ដាញសង្គម» ដើម្បីជំនួសឱ្យពាក្យ «Social Media»។

ទោះបីជាទិដ្ឋភាពទូទៅពាក្យ «សង្គម» នេះ មានន័យស្រាលជាងពាក្យថា «សង្គាមៈ» ឬ «សង្គ្រាម» ក៏ដោយ ក៏ឬសគល់នៃពាក្យនេះគឺមកពីប្រភពដូចគ្នា។ បើលោកអ្នកមិនយល់ទាស់ទេ សូមអនុញ្ញាតិឱ្យខ្ញុំប្រើពាក្យ «សង្គ្រាម» ជំនួសឱ្យពាក្យថា «សង្គម» ឧ. សង្រ្គាមគ្រួសារ…បណ្ដាញសង្រ្គាម ។ល។ ជាដើម ដើម្បីងាយយល់ ព្រោះពាក្យទាំងពីរហ្នឹងបានបង្ហាញពីជំនួបរវាងមនុស្សពីរនាក់ឬពីរក្រុមដូចគ្នា។ ជំនួបនេះតែងតែឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពខុសគ្នារវាងក្រុមមួយទៅក្រុមមួយទៀតដោយគេចមិនផុត បើមិនខុសគ្នាផ្នែកទង្វើ (កាយកម្ម) ក៏គង់ខុសគ្នាផ្នែកសម្ដី (វចីកម្ម) ឬផ្នែកគំនិត (មនោកម្ម)​ ខ្លះៗជាមិនខាន។ បើខុសគ្នាបន្តិចបន្តួចអាចនៅជាមួយគ្នាក្នុងនាមជាសង្គមបាន ប៉ុន្តែបើខុសគ្នាខ្លាំង ពាក្យថាសង្រ្គាមនឹងត្រូវបានគេប្រើជំនួសពាក្យថាសង្គមវិញជាក់ជាមិនខាន។

ភាពរីកចម្រើនផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា បានជួយសម្រួលដល់គោលនយោបាយសាកលភាវូបណីយកម្ម ឬការលុបបំបាត់រនាំងព្រំដែននៃប្រជាជាតិទាំងឡាយបានយ៉ាងច្រើន ជាពិសេសគឺបានបង្កើតបណ្ដាញដើម្បីទាញសង្គមដែលធ្លាប់តែនៅដាច់ពីគ្នាឱ្យមកនៅជិតគ្នា ឃើញមុខគ្នារាល់ថ្ងៃ ឮសម្លេងគ្នារាល់ថ្ងៃ ឆ្លើយឆ្លងគ្នាបានរាល់ថ្ងៃ ។ល។ បណ្ដាញនេះបានទាញគ្រប់សង្គមទាំងអស់ឱ្យមកនៅជិតគ្នា ដោយមិនខ្វល់ថា សង្គមនេះជាសង្គមពុទ្ធ សង្គមនេះជាសង្គមខ្លា សង្គមនេះជាសង្គមឈ្លូសអីទេ ដោយរំពឹងថាសង្គមទាំងនោះនឹងនៅជាមួយគ្នាដោយភាពសុខសប្បាយ។ ការលុបបំបាត់រនាំងព្រំដែនបែបនេះ អាចធ្វើឱ្យសង្គមខ្លាសប្បាយចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ប៉ុន្តែក៏អាចធ្វើឱ្យសង្គមឈ្លូសព្រលឹងចុងសក់ផងដែរ ព្រោះជារឿយៗ យើងឃើញសង្គមឈ្លូសរត់ចែកជើងគ្នាព្រាត់ នៅពេលសង្គមខ្លាឃ្លានម្ដងៗ។ បើសំណាងសង្គមឈ្លូសនៅមានក៏គេចផុតមួយគ្រាទៅ បើអស់បុណ្យហើយក៏ក្លាយជាចំណីសង្គមខ្លាទៅ។

សង្គមពុទ្ធនិងសង្គមឈ្លូសអាចរស់នៅដោយសុខសប្បាយបានលុះណាតែ (ក) មានរនំាងការពារខ្លួន (ខ) គេចឱ្យឆ្ងាយពីសង្គមខ្លា ឬ (គ) សង្គមខ្លាមិនឃ្លានចំណី។ ជម្រើស «ខ» ហាក់ដូចជាពិបាកធ្វើបន្តិច ព្រោះថាពិភពលោកនេះត្រូវបានគេបំព្រួញមកនៅត្រឹមតែចុងម្រាមដៃលើកញ្ជក់ស្មាតហ្វូនមួយបាត់ទៅហើយ គេចទៅណាក៏មិនផុតពីការជួយ Like ជួយ Share ដែរ ចំណែកឯជម្រើស «គ» កាន់តែមិនអាចទៅរួចទៀតហើយ ព្រោះថាគ្មានខ្លាឯណាមួយដែលមិនចេះឃ្លានចំណីទេ មានតែខ្លាជ័រ។ ដូច្នេះហើយ មានតែគុណវុឌ្ឍិនិងភាពខ្លាំងរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗទេ ទើបអាចជារនាំងការពារខ្លួនដ៏មានប្រសិទ្ធិភាពពីសង្គមខ្លាបាន។ រនាំងការពារខ្លួនដ៏មានប្រសិទ្ធិភាពរបស់សង្គមពុទ្ធិគឺ៖ «ពុទ្ធំ ធម្មំ សង្ឃំ សរណំ គច្ចាមិ»។ បើពន្យល់តាមន័យបុរាណគឺថា បើមានបញ្ហាអ្វី ឱ្យបួសសួងដល់ព្រះទៅ ព្រះជួយហើយ ប៉ុន្តែបើពន្យល់តាមន័យរបស់ពាក្យ (សរណំ) គឺថាបើមានបញ្ហាអ្វី សូមរលឹកដល់វិធីសាស្រ្ដ ដែលព្រះធ្លាប់បានប្រើដើម្បីដោះស្រាយនូវបញ្ហានោះទៅ។

រយៈពេល៤៥ឆ្នាំនៃការបំពេញបេសកម្ម ព្រះពុទ្ធបានជួបបញ្ហានិងជួបមនុស្សគ្រប់ប្រភេទ។ មនុស្សខ្លះមកពីសង្គមឈ្លូសក៏ស្រួលនិយាយគ្នាទៅ ចំណែកមនុស្សខ្លះទៀតមកពីសង្គមខ្លា មិនត្រឹមតែពិបាកនិយាយគ្នាទេ ថែមទាំងនាំគ្នាដេញកាប់ព្រះក៏មាន (អង្គុលីមារ) ខ្លះជួលឃាតករឱ្យមកសម្លាប់ព្រះក៏មាន (ទេវទត្ត) ខ្លះជួលមនុស្សឱ្យមកជេរព្រះក៏មាន (នាងមាគន្ធិយា) ខ្លះខ្ចិលជួលគេខ្លាចខាតប្រាក់ ក៏មកជេរព្រះខ្លួនឯងក៏មាន (នាងចិញ្ចារ)។ វិធីសាស្រ្ដដែលព្រះពុទ្ធយកមកដោះស្រាយជាមួយបុគ្គលទាំងនោះមានប្រភេទផ្សេងៗគ្នា។ មនុស្សខ្លះយល់ខុសល្មមៗក៏ព្រះជួយបានទៅ (អង្គុលីមារ…) ឯខ្លះទៀតយល់ខុសធ្ងន់ធ្ងរពេក ក៏បណ្ដោយតាមនិស្ស័យទៅ (ទេវទត្ត…)។ ព្រះពុទ្ធតែងតែឆ្លើយតបជាមួយនឹងមនុស្សដែលជេរប្រមាថព្រះអង្គ  ដោយភាពស្ងៀមស្ងាត់ឬការអត់ធ្មត់ ដែលជាវិធីសាស្រ្ដដ៏ថ្លៃថ្នូរនិងមានប្រសិទ្ធិភាពបំផុត។​

រឿងព្រះពុទ្ធត្រូវបានគេជេរមិនចេះខឹងនេះ បានល្បីដល់បុរសម្នាក់ឈ្មោះអក្កោសកព្រាហ្មណ៍ ដែលជាអ្នកមានឯកទេសខាងជេរ ព្រោះគាត់បានរៀនវិជ្ជាផ្ជាញ់ផ្ជាល់យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញពីក្នុងគម្ពីរព្រាហ្មណ៍។ គាត់បានដើររាប់រយគីឡូម៉ែត្រដើម្បីយកវិជ្ជាដែលគាត់បានរៀននោះទៅជេរព្រះ។ បន្ទាប់ពីបានជេរចប់ ព្រះបានសួរគាត់វិញថា៖ «ម្នាលព្រាហ្មណ៍ តើអ្នកធ្លាប់មានភ្ញៀវទៅលេងផ្ទះដែរឬទេ»? អក្កោសក៖ «ធ្លាប់» (ឆ្លើយទាំងគំរោះគំរើយ)។ ព្រះ៖ «តើអ្នកធ្លាប់ដាក់ម្ហូបអាហារដើម្បីទទួលភ្ញៀវដែរឬទេ»?  អក្កោសក៖ «ធ្លាប់»។ ព្រះ៖ «ចុះបើភ្ញៀវនិយាយថាខ្ញុំទើបតែបរិភោគរួច មិនអាចបរិភោគបានទៀតទេ តើអ្នកយករបស់នោះទៅណាដែរ»? អក្កោសក៖ «បើគេមិនបរិភោគទេ ខ្ញុំទុកបរិភោគខ្លួនឯង»។​ ព្រះ៖ «ត្រូវហើយ អ្នកដូចជាម្ចាស់ផ្ទះដែលទទួលតថាគត (ពាក្យដែលព្រះពុទ្ធប្រើដើម្បីហៅខ្លួនព្រះអង្គ) ដោយពាក្យជេរដែរ ប៉ុន្តែក្នុងចិត្តតថាគតពេញដោយសេចក្តីសុខហើយ…តថាគតមិនទទួលយកពាក្យជេររបស់អ្នកឡើយ ដូច្នេះពាក្យជេររបស់អ្នកគឺស្ថិតនៅតែក្នុងមាត់និងក្នុងចិត្តរបស់អ្នកប៉ុណ្ណោះ»។

វាពិតជារឿងដ៏ពិបាកមួយសម្រាប់សង្គមពុទ្ធនិងសង្គមឈ្លូស នៅពេលដែលសង្គមខ្លាតាមប្រមាញ់ម្ដងៗ។ ដើម្បីសុវត្ថិភាពយើងតែងតែប្រើវិធីសាស្រ្ដឬរនាំងផ្សេងៗដើម្បីការពារខ្លួនពីការតាមប្រមាញ់នោះ។ វិធីសាស្រ្ដខ្លះក៏ស្របនឹងគោលការណ៍សង្គមពុទ្ធខ្លួនឯងទៅ ប៉ុន្តែពេលខ្លះសង្គមពុទ្ធហាក់ដូចជាទៅខ្ចីវិធីសាស្រ្ដឃោរឃៅសង្គមខ្លាមកប្រើប្រាស់វិញ (បើអ្នកខាំខ្ញុំ ខ្ញុំខាំអ្នកវិញដែរ)។ ខ្ញុំគ្មានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីអារកាត់ថា ការទៅខ្ចីវិធីសាស្រ្ដពីសង្គមខ្លាមកប្រើប្រាស់ វាជារឿងមិនត្រឹមត្រូវនោះទេ ប៉ុន្តែខ្ញុំមានជំនឿចិត្តថា ប្រសិនបើព្រះពុទ្ធមានព្រះជន្មនៅទាន់សម័យនេះ ហើយសង្គមពុទ្ធត្រូវបានវាយប្រហារតាមបណ្ដាញសង្គមខ្លា ឬបណ្ដាញសង្រ្គាមបែបនេះ ព្រះពុទ្ធនឹងណែនាំយើងឱ្យនៅស្ងៀម ឱ្យអត់ធ្មត់ដូចអ្វីដែលព្រះអង្គបានណែនាំកាលពី ២៦០០ ឆ្នាំមុនដែរ។

នៅក្នុងព្រះសូត្រមួយឈ្មោះថា «មហាហត្ថិបទោបម» ព្រះសារីបុត្របានលើកយកឱវាទព្រះពុទ្ធទៅរំលឹកសង្គមសង្ឃថា៖ «ម្នាលអ្នកទាំងឡាយដ៏មានអាយុ បើជនទាំងឡាយដទៃ បៀតបៀនភិក្ខុនោះ ដោយសម្ផស្ស (ការប៉ះពាល់ដោយ)ដៃក្តី ដោយដុំដីក្តី ដោយដំបងក្តី ដោយគ្រឿងសស្ត្រាក្តី ដែលមិនជាទីប្រាថ្នា មិនជាទីត្រេកអរ មិនជាទីគាប់ចិត្ត ។ ភិក្ខុនោះ ក៏ដឹងច្បាស់យ៉ាងនេះថា កាយនេះឯង ជាធម្មជាតិសម្រាប់រងសម្ផស្ស (ការពាល់ត្រូវដោយ) ដៃខ្លះ ដុំដីខ្លះ ដំបងខ្លះ គ្រឿងសស្ត្រាខ្លះ ។ ព្រោះហេតុនោះ បានជាព្រះមានព្រះភាគទ្រង់មានព្រះពុទ្ធដីកានេះ ទុកក្នុងឱវាទ ដែលមានឧបមាដូចរណារ ថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ប្រសិនបើចោរទាំងឡាយ ជាអ្នកធ្វើអំពើថោកទាប គប្បីអារអវយវៈតូចធំទាំងឡាយ ដោយរណារ ដែលមានដងទាំងពីរខាង ភិក្ខុណាមួយ មានចិត្ត (មិនអត់ធន់) ប្រទូស្តរាយព្រោះជម្ងឺ ដែលពួកចោរអារនោះ ភិក្ខុនោះឈ្មោះថា មិនធ្វើតាមពាក្យប្រដៅ របស់តថាគត ដោយហេតុដែលមិនអត់ធន់នោះ។»  

ស្ដាប់មើលទៅហាក់ដូចជាព្រះពុទ្ធបង្រៀនមនុស្សឱ្យកំសាកអ៊ីចឹង ព្រោះថាគេជេរក៏មិនឱ្យតបត គេវៃក៏មិនឱ្យតបត គេសម្លាប់ក៏មិនឱ្យតបត។ បើធ្វើតាមអ្វីដែលព្រះបានប្រាប់ ប្រហែលជារកផ្លូវរស់មិនឃើញទេមើលទៅ។ មនុស្សធម្មតានឹងយល់ថា មានតែមនុស្សកំសាក់ប៉ុណ្ណោះដែលធ្វើបែបនេះ ប៉ុន្តែព្រះពុទ្ធយល់ផ្ទុយវិញថា មានតែមនុស្សខ្លាំងប៉ុណ្ណោះ ទើបអាចធ្វើបែបនេះបាន ព្រោះព្រះអង្គយល់ថា៖ ភ្លើងកំហឹងនឹងមិនត្រូវបានរំលត់ដោយកំដៅភ្លើងទេ ប៉ុន្តែវានឹងរលត់ដោយភាពត្រជាក់ (អក្កោធេន ជិនេ កោធំ) ភាពអាក្រក់នឹងមិនត្រូវបានកម្ចាត់ដោយភាពអាក្រក់ទេ ប៉ុន្តែនឹងរលាយបាត់ដោយភាពល្អ (អសាធុំ សាធុនោ ជិនេ)…ពាក្យមិនពិតនឹងត្រូវបានរលាយបាត់ទៅវិញដោយពា្យពិត (សច្ចេនាលិកវាទិនំ)។

ជារួមមក បណ្ដាញសង្គមបានទាញសង្គមពុទ្ធ សង្គមឈ្លូស សង្គមខ្លាឱ្យមកនៅជាមួយគ្នា ដោយរំពឹងថាសង្គមទាំងនោះនឹងនៅជាមួយគ្នាជាសុខ។  សង្គមទាំងនោះអាចនៅជាសុខជាមួយគ្នាបានលុះណាតែពួកគេព្រមទទួលយកភាពយូនិក (Uniqueness) របស់សង្គមនីមួយៗបានសិន បើមិនដូច្នេះទេវានឹងក្លាយទៅជាសង្រ្គាមពុទ្ធ សង្រ្គាមឈ្លូស សង្រ្គាមខ្លាជាមិនខាន។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថាសង្គមពុទ្ធនឹងប្រកាន់ភា្ជប់នូវភាពយូនិករបស់ខ្លួន (ភាពត្រជាក់ មេត្តា អហឹង្សា) ជានិច្ច នៅពេលដែលត្រូវបានសង្គមខ្លាតាមប្រមាញ់ម្ដងៗ ព្រោះយើងមិនអាចហាមខ្លាមិនឱ្យឃ្លានបានទេ ហើយយើងរឹតតែមិនអាចខាំខ្លាវិញបានទៀត ព្រោះយើងមិនមានសារធាតុឃោរឃៅដូចខ្លា។ អ្វីដែលយើងគួរធ្វើគឺយកពាក្យថា «ពុទ្ធំ សរណំ គច្ឆាមិ» មកប្រើនៅពេលដែលដើរចូលទៅក្នុងសង្គមខ្លាម្ដងៗ ដើម្បីពិចារណាថាតើបញ្ហានេះ ព្រះពុទ្ធធ្លាប់បានដោះស្រាយដោយរបៀបណា ព្រោះនៅក្នុងពុទ្ធសសនាមានដំណោះស្រាយល្អៗច្រើនណាស់។ សូមឧទ្ទិសអត្ថបទនេះដល់ញោមប្រុសស្រីទាំងពីរ!

អត្ថបទដោយ៖ សាន ពិសិទ្ធិ

Click here to see the author information

ជ្រុងមួយនៃការផ្លាស់ប្ដូរប្រព័ន្ធអប់រំពីសាលាវត្តទៅជាជាសាលារដ្ឋ

នៅចុងសតវត្សរ៍ទី ១៣ ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទបានក្លាយជាស្ថាប័នអប់រំដ៏មានឥទ្ធិពលមួយដែលបានចូលរួមយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការផ្ដល់នូវចំណេះដឹងផ្លូវលោកនិងផ្លូវធម៌ដល់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា ក៏ដូចជាប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍មួយចំនួនផងដែរ។ ជាក់ស្ដែងក្រៅពីការសកម្មភាពផ្នែកសាសនា វត្តអារាមត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាដ៏ពេញនិយមមួយនៅក្នុងសង្គមខ្មែរអស់ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ គោលបំណងសំខាន់នៃសាលាវត្តគឺដើម្បីផ្តល់ចំណេះដឹងទូទៅទាក់ទងនឹងជីវិតនិងសង្គមដូចជាសីលធម៌ សាសនា វប្បធម៌ អក្សរសាស្ត្រ តារាវិទ្យា ប្រវត្តិសាស្រ្ត សិល្បៈ នយោបាយ ច្បាប់ ស្ថាបត្យកម្ម និងវិជ្ជាជីវៈផ្សេងៗទៀត។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងអស់មិនថាក្រុមគ្រួសាររាជវង្ស មន្ត្រីរាជការ កសិករ អ្នកមាន ឬអ្នកក្រទេគឺបានបញ្ជូនកូនចៅរបស់ពួកគេឱ្យទៅទទួលការអប់រំនៅវត្តអារាម ដែលមានព្រះសង្ឃជាអ្នកបង្ហាត់បង្រៀន។ ប្រជាពលរដ្ឋបានមកសិក្សានូវវប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែបរបស់ខ្លួនតាមរយៈកំណាព្យ សុភាសិត ពាក្យស្លោក ច្បាប់ ប្រពៃណី និងអក្សរសិល្បិ៍ដូចជារឿងរាមកេរ្ដ៍ និងរឿងព្រេងនិទានផ្សេងៗទៀតដែលភាគច្រើនត្រូវបានគេចងគ្រងជាពាក្យកាព្យ។

រយៈពេលម្ភៃឆ្នាំដំបូងនៃការគ្រប់គ្រងរបស់អាជ្ញាធរបារាំងមកលើកម្ពុជា ក្រុមបញ្ញវន្តភាគច្រើនបានយល់ថា បារាំងហាក់ដូចជាមិនសូវយកចិត្តទុកដាក់និងមានភាពស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវវិស័យអប់រំកម្ពុជា ពីព្រោះពួកគេយល់ថាការផ្ដល់ចំណេះដឹង គឺជាការផ្តល់អំណាចដល់ខ្មែរ ដែលអាចធ្វើឲ្យអំណាចអាណានិគមរបស់ពួកគេចុះខ្សោយ។[i] រហូតដល់ដើមស.វទី ២០ ទើបអាណាព្យាបាលបារាំងបានចាប់ផ្ដើមធ្វើទំនើបកម្មប្រព័ន្ធអប់រំកម្ពុជា ដោយបញ្ចូលកម្មវិធីសិក្សាថ្មីៗ ដែលមានលំនាំបែបបទតាមប្រព័ន្ធអប់រំរបស់បារាំង។[ii] ប្រជាប្រិយភាពនៃប្រព័ន្ធអប់រំតាមវត្តអារាម បានផ្តល់ផលវិបាកមួយចំនួនដល់អាជ្ញាធរបារាំងក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់នេះផងដែរ។ សាលាវត្តត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាក្នុងសហគមន៍ដ៏មានប្រជាប្រិយមួយ និងជាទីកន្លែងដែលព្រះសង្ឃមានសេរីភាពក្នុងការផ្តល់ចំណេះដឹងជាមួយនឹងការបញ្ចូលការអប់រំផ្នែកសាសនានិងវប្បធម៌ដល់ពលរដ្ឋខ្មែរ។[iii]

ម៉្យាងវិញទៀត ក្រុមព្រះសង្ឃដែលមានទំនោរទៅផ្នែកអភិរក្សនិយម ត្រូវបានគេឃើញជាទូទៅថាតែងតែធ្វើការជំទាស់ទៅនឹងគោលនយោបាយណាដែលមានផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមានលើវប្បធម៌ និងអរិយធម៌បុរាណដែលដូនតារបស់ពួកគេបន្សល់ទុកឲ្យ។ ជាក់ស្ដែង នៅចុងឆ្នាំ​១៩៣០ ក្រុមបញ្ញវន្តខ្មែរ បានធ្វើការប្រឆាំងនឹងគោលនយោបាយមួយដែលទាក់ទងទៅនឹងការប៉ុនប៉ងធ្វើទំនើបកម្មអក្សរខ្មែរទៅជាឡាតាំង។ ព្រះភិក្ខុហែម ចៀវ សាស្ត្រាចារ្យសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ ដែលជាអ្នកប្រឆាំងដ៏លេចធ្លោមួយអង្គបានលើកឡើងថា៖ « ការធ្វើកំណែរទម្រង់នេះគឺជាការវាយប្រហារទៅលើការសិក្សារៀនសូត្រនិងកិត្តិយសគ្រូបង្រៀនតាមបែបប្រពៃណី បើទោះបីជាកំណែទម្រងនេះមិនមានបំណងអនុវត្តក្នុងការសរសេរនិពន្ធខាងផ្នែកសាសនាក៏ដោយ»។[iv] ព្រះភិក្ខុហែម ចៀវត្រូវបានអាជ្ញាធរបារាំងចាប់ខ្លួនផ្សឹក រួចបញ្ជូនខ្លួនទៅពន្ធនាគារ។ ការចាប់ខ្លួនភិក្ខុហែម ចៀវ នេះបានបង្ករឲ្យមានចលនាប្រឆំាំងមួយដែលមានឈ្មោះថា «សង្រ្គាមឆត្រ» គឺការតវ៉ាដោយសន្តិវិធីដោយក្រុមពុទ្ធសាសនិករាប់ពាន់នាក់ដើម្បីអំពាវនាវឱ្យដោះលែងភិក្ខុហែម ចៀវ។ សង្ឃបញ្ញវន្តពីរអង្គគឺសម្ដេចជួន ណាត (១៨៨៣-១៩៦៩) និងសម្ដេចហួត តាត (១៨៩១-១៩៧៥?) ត្រូវបានគេឲ្យដឹងថាក៏បានដឹកនាំក្រុមអ្នកតវ៉ាចំនួនប្រាំរយនាក់មកចូលរួមសកម្មភាពនេះដែរ។[v]

ដើម្បីបញ្ជ្រាបនូវទម្រង់ថ្មីនេះ អាជ្ញាធរបារាំងត្រូវតែស្វែងរកកិច្ចសហប្រតិបត្តិការពេញលេញមួយពីព្រះសង្ឃ ដែលជាក្រុមដ៏មានឥទ្ធិពលនៅក្នុងវិស័យអប់រំខ្មែរនាសម័យនោះ។ ដើម្បីសម្រេចបាននូវភារកិច្ចនេះ កិច្ចការសំខាន់ពីរត្រូវធ្វើក្នុងសង្គមខ្មែរគឺ កំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលរបស់ប្រទេស និងការរក្សាបរិបទដើមនៃការរស់នៅរបស់ប្រជាជន។[vi]

ផ្អែកតាមអត្ថបទរបស់លោកបណ្ឌិត សំ រ៉ានី វិស័យអប់រំកម្ពុជានៅក្នុងពេលនោះ បានប្រឈមនឹងភាពលំបាកជាច្រើនដូចជាការខ្វះខាតវិធីសាស្រ្តបង្រៀន ការគាំទ្រផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ និងគ្រូបង្រៀនដែលមានលក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់។[vii] ម្យ៉ាងទៀតគ្រួសារកសិករដែលតំណាងឱ្យភាគច្រើននៃប្រជាជនកម្ពុជាមិនទុកចិត្តប្រព័ន្ធអប់រំដែលរៀបចំដោយអាជ្ញាធរអាណានិគមឡើយ។[viii] ពួកគេបានឲ្យតម្លៃទៅលើការអប់រំតាមវត្តអារាមដែលមានព្រះសង្ឃជាគ្រូបង្គោល។ កន្លងមកប្រជាជនខ្មែរភាគច្រើនយល់ថាការបញ្ជូនកូនៗ ទៅរៀនសាលាវត្តតាមសហគមន៍របស់ពួកគេ គឺការជាការធ្វើបុណ្យកុសលជាមួយព្រះពុទ្ធសាសនា។[ix] ផ្នត់គំនិតនៃការទទួលបានការអប់រំដើម្បីទទួលបាន​មុខមាត់តាមបែបបច្ចិមលោក ការរីកចម្រើនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងការរីកចម្រើនផ្នែកសង្គម នៅជារឿងថ្មីថ្មោងនៅឡើយសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាពេលនោះ។[x]

មន្ត្រីបារាំងបានគូសបញ្ជាក់ថាការអប់រំតាមបែបប្រពៃណីខ្មែរត្រូវបានពឹងផ្អែកជាទូទៅលើវិធីសាស្រ្តនៃការទន្ទេញចាំជាជាងការព្យាយាមយល់អត្ថន័យ។ គ្រូបង្រៀនក្នុងស្រុកមួយចំនួន បានព្យាយាមផ្តល់ឱ្យសិស្សនូវចំណេះដឹងមិនច្បាស់លាស់របស់ពួកគេ ដោយមិនព្យាយាមធ្វើឱ្យសិស្សមានការចង់ដឹងចង់យល់ឡើយ។ សិស្សបានប្រើប្រាស់សមត្ថភាពទាំងអស់របស់ខ្លួន ដើម្បីចងចាំនូវអ្វីដែលគ្រូបានបង្រៀន ដើម្បីទទួលបានចំណេះដឹងជាមូលដ្ឋាន។ ជំនាញវិភាគបែបស៊ីជម្រៅមិនត្រូវបានលើកទឹកចិត្តប៉ុន្មានទេនៅក្នុងការអប់រំតាមបែបប្រពៃណីនេះ ដែលធ្វើអោយប្រជាជនខ្មែរក្លាយទៅជាអ្នកពូកែត្រាប់តាមជាជាងអ្នកពូកែច្នៃប្រឌិត។[xi]

នៅឆ្នាំ ១៩០៥ អាជ្ញាធរបារាំងបានរៀបចំក្រុមប្រឹក្សាកំណែទម្រង់វិស័យអប់រំក្នុងស្រុកមួយ ដើម្បីពិចារណាលើបញ្ហាទាក់ទងនឹងការអភិវឌ្ឍការអប់រំតាមបែបប្រពៃណី។ ជនជាតិខ្មែរដែលមានការអប់រំខ្ពស់និងមន្ត្រីរាជការបារាំងជាច្រើននាក់បានចូលរួមយ៉ាងសកម្មនៅក្នុងក្រុមប្រឹក្សានេះ។ ក្រុមប្រឹក្សានេះបានលើកឡើងពីភាពខ្វះខាតរបស់ប្រព័ន្ធអប់រំតាមបែបបុរាណដែលមានមូលដ្ឋាននៅក្នុងវត្តអារាមនោះជាច្រើន។ មន្រ្តីបារាំងមួយរូបគឺលោក Charles Bellan បានបញ្ជាក់ថាការអប់រំរបស់គ្រូបង្រៀនតាមវត្តអារាមមិនបានស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋនោះទេ:

«នៅប្រទេសកម្ពុជាកុមារទាំងអស់ត្រូវឆ្លងកាត់ការសិក្សារៀនសូត្រតាមវត្តអារាម។ ពួកគេរៀនអាននិងសរសេរនៅទីនោះហើយនោះជាវិសាលភាពរបស់ពួកគេ … ប៉ុន្តែតើព្រះសង្ឃនឹងទទួលយកនូវកំណែទម្រង់នៃការបង្រៀនថ្មីដែរឬទេ? ព្រះសង្ឃមិនបានស្ថិតនៅក្រោមអណាចនៃរដ្ឋឡើយ។ នៅលើស្ថាប័នឯករាជ្យនេះ ឥទ្ធិពលរបស់យើងត្រូវតែមានភាពប្រុងប្រយ័ត្នឲ្យបានខ្ពស់បំផុតតាមតែអាចធ្វើទៅបានដើម្បីកុំឱ្យពួកគេដឹងខ្លួនមុន»។[xii]

ដំណើរការទំនើបភាវូបនីយកម្មរបស់អាណាព្យាបាលបារាំង បានអនុវត្តស្របតាមការធ្វើកំណែទម្រង់វិស័យអប់រំផ្នែកពុទ្ធចក្ររបស់ព្រះបាទមង្កុដ (១៨០៤-១៨៦៨)។ ព្រះបាទមង្កុដ បាននាំយកការច្នៃប្រឌិត និងប្រព័ន្ធអប់រំបែបអ៊ឺរ៉ុបមកអនុវត្តនៅក្នុងសង្គមថៃដំបូងគេបង្អស់។ ដោយសារតែព្រះអង្គបានចំណាយពេលបួសជាព្រះសង្ឃ អស់រយៈពេល ២៨ ឆ្នាំ ព្រះបាទមង្កុដ ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គដែលមានចំណេះដឹងផ្នែកភាសាបាលីដែលជាភាសាព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។[xiii] បន្ទាប់ពីបានឃើញភាពខុសគ្នារវាងពាក្យប្រៀនប្រដៅដែលមាននៅក្នុងគម្ពីរ និងការអនុវត្តជាក់ស្តែងនៅក្នុងសង្គមសង្ឃ បានជំរុញឱ្យព្រះអង្គបង្កើតគោលនយោបាយថ្មីមួយ ដើម្បីធ្វើទំនើបកម្មប្រព័ន្ធអប់រំផ្នែកពុទ្ធចក្រ។ ចលនានៃកំណែទម្រង់របស់ព្រះអង្គ ត្រូវបានចាប់ផ្ដើមពីចំនុចពីរសំខាន់ៗគឺ កំណែទម្រង់គោលលទ្ធិ និងកំណែទម្រង់ស្ថាប័ន។[xiv]

ដើម្បីធ្វើទំនើបកម្មពុទ្ធសាសនាថៃ ព្រះអង្គបានអនុវត្តតាមការនិយមមានហេតុផលច្បាស់លាស់នៃលោកខាងលិច ដើម្បីកាត់បន្ថយនូវជំនឿដែលមិនមែនជាពុទ្ធសាសនាមានដូចជា អបិយជំនឿ និងការជឿលើធាតុអព្ភូតហេតុនានាដែលត្រូវបានអនុវត្តនៅក្នុងសង្គមពុទ្ធសាសនាថៃអស់ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ ដើម្បីធ្វើទំនើបកម្មស្ថាប័នសង្ឃ ព្រះបាទមង្កុដបានអនុវត្តតាមរចនាសម្ព័ន្ធឋានានុក្រមនៃវិហារសាសនាការតូលិកនៅក្នុងទីក្រុងរ៉ូម។[xv] ព្រះអង្គបានបង្កើតរដ្ឋបាលសង្ឃ ដោយបានតែងតាំងសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជឲ្យធ្វើជាប្រមុខនៃសង្គមសង្ឃទាំងមូល និងបានបង្កើតឡើងនូវនិកាយពុទ្ធសាសនាថ្មីមួយដែលមានឈ្មោះថាធម្មយុត្តិកៈ សម្រាប់មនុស្សដែលមកពីវណ្ណៈខ្ពស់ និងមានការអប់រំខ្ពង់ខ្ពស់មកបួសក្នុងគោលបំណងដើម្បីជួយសម្រួលនិងរំលែកកិច្ចការរបស់សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងសង្គមសង្ឃ។ ដំណើរការនៃការធ្វើទំនើបភាវូបនីយកម្មរបស់ព្រះបាទមង្កុដបានបន្តរហូតដល់រជ្ជកាលនៃព្រះបាទចូឡាឡុងកន។ ក្នុងរាជព្រះបាទចូឡាឡុងកន វិស័យអប់រំផ្នែកពុទ្ធចក្រទទួលបានការរីកចម្រើនគួរឲ្យគត់សម្គាល់ ចាប់តាំងពីពីព្រះមហាក្សត្របានសាបព្រោះនូវប្រព័ន្ធអប់រំតាមបែបសម័យទំនើប និងបានផ្លាស់ប្តូរវត្តអារាមទាំងឡាយទៅជាសាលារៀន ដែលអនុញ្ញាតឱ្យព្រះសង្ឃក្លាយទៅជាគ្រូបង្រៀន។[xvi]

ដោយសម្លឹងឃើញពីភាពស្រដៀងគ្នារវាងវប្បធម៌ពុទ្ធសាសនាថៃនិងខ្មែរ អាណាព្យាបាលបារាំងបានចាប់ផ្ដើមអនុវត្តប្រព័ន្ធអប់រំតាមបែបសម័យទំនើបទៅសង្គមខ្មែរ ស្រដៀងនូវអ្វីដែលព្រះបាទមង្កុដ និងព្រះបាទចូឡាឡុងកនបានអនុវត្តនៅក្នុងការធ្វើទំនើបកម្មវិស័យអប់រំថៃដែរ។

ជំហានដំបូងនៃគោលនយោបាយកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធសិក្សារបស់អាណាព្យាបាលបារាំង បានចាប់ផ្តើមដាក់បញ្ចូលនូវកម្មវិធីសិក្សាថ្មីតាមបែបបារាំង-ខ្មែរ ដោយផ្អែកទៅលើកម្មវិធីសិក្សាដែលចងក្រងដោយលោក E. Ménétrier ជាជនជាតិបារាំងដែលអាចនិយាយភាសាខ្មែរបាននិងជាអ្នកយល់ដឹងច្រើនអំពីជំនឿនិងការប្រតិបត្តិរបស់ជនជាតិខ្មែរ។ ជាពិសេសគាត់បានយល់ពីតម្រូវការដ៏ចាំបាច់របស់ពុទ្ធសាសនិកខ្មែរ ដែលជាអ្នកទាមទារចង់បានការធានាថាព្រះពុទ្ធសាសនា ជាពិសេសនៅក្នុងវិស័យអប់រំសីលធម៌របស់ខ្លួន មិនគួរត្រូវបានសម្របសម្រួលដោយការវិវត្តន៍ថ្មីឡើយ។[xvii] ដើម្បីជៀសវាងបញ្ហាណាមួយជាមួយបញ្ញវន្តខ្មែរដែលមានទំនោរទៅខាងអភិរក្សនិយមនោះ ភាសាខ្មែរត្រូវបានគេជ្រើសរើសជាភាសាគោលនៅក្នុងប្រព័ន្ធសិក្សាថ្មីមួយនេះ។ ព្រះសង្ឃដែលជាគ្រូបង្រៀន បានចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងការចងក្រងសៀវភៅកម្មវិធីសិក្សា ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងវគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលសីលធម៌។[xviii] ក្រៅពីការអប់រំសីលធម៌ មុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រដូចជា វិទ្យាសាស្ត្រ គណិតវិទ្យា ជីវវិទ្យា ប្រវត្តិសាស្រ្ត ភូមិសាស្ត្រ ។ល។ ដែលសរសេរជាភាសាខ្មែរដោយអ្នកជំនាញបារាំង-ខ្មែរ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាផ្នែកពុទ្ធចក្រផងដែរ។

ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកំណែទម្រង់នេះហាក់ដូចជាមិនសូវមានប្រសិទ្ធភាពនិងនៅតែមិនអាចទាញចំណាប់អារម្មណ៍ពីប្រជាជនខ្មែរបានដដែល។ ដោយខកចិត្តពីកំណែទម្រង់ថ្មីនេះ អាជ្ញាធរបានចេញគោលនយោបាយផាកពិន័យដល់អាណាព្យាបាលសិស្សដែលមិនបញ្ជូនកូនទៅសាលារៀន។ ព្រះបាទស៊ី​ សុវត្ថិបានចេញនូវព្រះរាជក្រឹត្យមួយ ចុះនៅថ្ងៃទី១០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩១១[xix] បានចែងថាមាតាបិតានឹងត្រូវផាកពិន័យជាប្រាក់ពីអាជ្ញាធរប្រសិនណាបើពួកគេមិនបានបញ្ជូនកូនរបស់ពួកគេដែលមានអាយុលើសពីប្រាំបីឆ្នាំទៅសាលារៀន។

ជំហានទី ២ នៃកំណែទម្រង់វិស័យអប់រំនេះគឺការពង្រឹងគុណភាពគ្រូបង្រៀនក្នុងស្រុកដោយការរៀបចំឲ្យមាននូវប្រព័ន្ធស្តង់ដារនៃការបណ្តុះបណ្តាលគ្រូបង្រៀននិងការត្រួតពិនិត្យសាលារៀន។ នៅឆ្នាំ ១៩២៤ មន្រ្តីអាណានិគមបានបង្កើតវិទ្យាស្ថានគរុកោលស្យនៅខេត្តកំពត។ នៅឆ្នាំ ១៩៣០ វិទ្យាស្ថានបានផ្តល់នូវការបណ្តុះបណ្តាលដល់ព្រះសង្ឃដែលជាគ្រូជំនាន់ថ្មីចំនួន ៥៣ រូបនិងគ្រោងពង្រីកគម្រោងនៅទូទាំងប្រទេស។ ក្នុងរយៈពេល ២៨ ឆ្នាំ (១៩២៤-១៩៥២) សាលាបឋមសិក្សានៅតាមវត្តអារាមចំនួន ១៤៤៧ ខ្នង ត្រូវបានជួសជុលឡើងវិញមានសិស្សសិក្សាចំនួន ៧៦ ៩៤៣ នាក់ បានចុះឈ្មោះចូលរៀន ហើយគ្រូបង្រៀនចំនួន ១ ៨០១០ នាក់ត្រូវបានបណ្តុះបណ្តាលយ៉ាងត្រឹមត្រូវតាមរយៈវិទ្យាស្ថានគរុកោសល្យដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅតាមបណ្ដារខែត្រនានា។[xx]

កំណែទម្រង់ទាំងស្រុងនៃការអប់រំនៅក្នុងប្រទេសខ្មែរនាសម័យនោះ គឺមានមានការចំណាយថវិកាជាតិតិចតួចបំផុត ដោយសារតែវត្តអារាមបានផ្តល់អាគារសិក្សា និងគ្រូងបង្រៀនដែលជាព្រះសង្ឃ បានបង្រៀនដោយមិនយកកម្រៃអ្វីឡើយ។ ប៉ុន្តែគ្រូបង្រៀនដែលជាព្រះសង្ឃមួយចំនួន បានលាចាកសិក្ខាបទ ដើម្បីចូលប្រឡូកចូលទៅក្នុងសង្គមទំនើបដែលមានសេដ្ឋកិច្ចកំពុងតែរីកលូតលាស់នាសម័យនោះ។ ចលនានេះអាចជាការផ្ដល់ឱកាសដោយផ្ទាល់ ឬប្រយោលដល់ក្រសួងអប់រំ ដើម្បីពិចារណាផ្លាស់ប្ដូរកំណែទម្រង់ពីសាលាវត្តទៅសាលារដ្ឋវិញ។[xxi] ការផ្លាស់ប្តូរនេះគឺជាអន្តរកាលដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងវិស័យអប់រំនៅកម្ពុជា។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយចលនានៃការកែទម្រង់បានទទួលផលប្រយោជន៍ភាគច្រើននៅតាមបណ្តាខេត្តមួយចំនួនដូចជាខេត្តកំពតបាត់ដំបង ពោធិ៍សាត់ និងព្រៃវែង។ ចំណែកឯខែត្រដទៃទៀតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានៅតែចាត់ទុកថាកំណែទម្រង់វិស័យអប់រំរបស់បារាំងគឺជា «រឿងគ្រោះថ្នាក់មួយដល់ព្រះពុទ្ធសាសនា»។[xxii] ជាការពិតណាស់ ការកែទម្រង់វិស័យអប់រំរបស់បារាំង ពិតជាបានធ្វើឲ្យប្រជាប្រិយភាពនៃសាលាវត្តធ្លាក់ចុះមែន។ បន្តិចម្ដងៗ សង្គមសង្ឃបានបាត់បង់តួនាទីដ៏សំខាន់របស់ពួកគេនៅក្នុងវិស័យអប់រំ ចាប់តាំងពីប្រព័ន្ធអប់រំបែបសម័យទំនើបបានរីកចម្រើនឡើង។[xxiii] មិនយូរមិនឆាប់ វិស័យអប់រំផ្នែកអាណាចក្របានបោះជំហានទៅមុនផ្នែកពុទ្ធចក្រ និងបានក្លាយខ្លួនទៅជាស្ថានប័នផ្ដល់ចំណេះដឹងដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។

អត្ថបទដោយ៖ សាន ពិសិទ្ធិ


[i] Sideth S. Dy and Akira Ninomiya. “Basic Education in Cambodia: The Impact of UNESCO OnPolicies in the 1990s.” Ed. Gene V. Glass. Education Policy Analysis Archives 11 (2003): 4. Print. 

[ii] Ibid. 

[iii] Ibid. 226. 

[iv] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 139. Print. 

[v] Penny Edwards. “Making a Religion of the Nation and Its Language: The French Protectorate (1863–1954) and the Dhammakāy.” Ed. John Marston and Elizabeth Guthrie. History, Buddhism, and New Religious Movements in Cambodia (2006): 64. Print. 

[vi] វាន់ឌី កាអុន. “ប្រវត្តិសាស្ដ្រនៃប្រទេសកម្ពុជាៈ អភិក្រមទំនើបកម្មនៅជំនាន់ហ្លូងនរោត្តម និងហ្លូងស៊ីសុវត្តិ” Men Vuth. 29 Jan. 2017. Web. 13 Feb. 2018. 

[vii] Sam Rany, “Cambodia’s Higher Education Development in Historical Perspectives (1863-2012).” International Journal of Learning and Development. 226. Print. 

[viii] Thomas Clayton. “Restriction or Resistance? French Colonial Educational Development in Cambodia.” Ed. Gene Glass. Education Policy Analysis Archives 3 (1995): 7. Print.

[ix] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 127. Print.

[x] Ibid.

[xi] Anne Ruth Hansen. How to Behave: Buddhism and Modernity in Colonial Cambodia, 1860-1930 (Honolulu: U of Hawai’i, 2011) 123. Print. 

[xii] In Cambodia, all children must pass through the pagoda. They learn to read and write there and that is the extent of it…But will the monks accept following and dispensing a new [form of] education? The monks remain completely outside of the influence of the administration. On this independent body our influence must be as discreet as possible so as not to awaken sensitivities. Ibid.

[xiii] Karuna Kusalasaya. Buddhism in Thailand: Its past and Its Present (Bangkok: Mental Health House, 2001) 24-5. Print. 

[xiv] Tavivat Puntarigvivat. Thai Buddhist Social Theory. Ed. Chris Stanford (Bangkok: Institute of Research and Development, The World Buddhist U, 2013) 34-43. Print. 

[xv] Ibid. 37. 

[xvi] Ibid. 37. 

[xvii] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 125. Print. 

[xviii] Ibid. 

[xix] Ibid.

[xx] Ibid.

[xxi] Ibid.

[xxii] Ibid.

[xxiii] Ibid.

[xxiii] “Buddhism in Cambodia.” Khmer-Buddhist Educational Assistance Project (Keap). N.p., n.d. Web. 12 Feb. 2018. 

[xxiii] Prof. K.T.S. Sarao, “Chapter 3. Heritage and Acculturation, Brahmanical-Hindu and Animistic Practices in Modern Cambodian Buddhism.” Buddhism in the Mekong Region. Ed. Thich Nhat Tu. (Ho Chi Minh City: Vietnam National U-HCMC, 2015) 516-24. Print. 

[xxiii] Sideth S. Dy and Akira Ninomiya. “Basic Education in Cambodia: The Impact of UNESCO OnPolicies in the 1990s.” Ed. Gene V. Glass. Education Policy Analysis Archives 11 (2003): 4. Print. 

[xxiii] Ibid. 

[xxiii] Ibid. 226. 

[xxiii] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 139. Print. 

[xxiii] Penny Edwards. “Making a Religion of the Nation and Its Language: The French Protectorate (1863–1954) and the Dhammakāy.” Ed. John Marston and Elizabeth Guthrie. History, Buddhism, and New Religious Movements in Cambodia (2006): 64. Print. 

[xxiii] វាន់ឌី កាអុន. “ប្រវត្តិសាស្ដ្រនៃប្រទេសកម្ពុជាៈ អភិក្រមទំនើបកម្មនៅជំនាន់ហ្លូងនរោត្តម និងហ្លូងស៊ីសុវត្តិ” Men Vuth. 29 Jan. 2017. Web. 13 Feb. 2018. 

[xxiii] Sam Rany, “Cambodia’s Higher Education Development in Historical Perspectives (1863-2012).” International Journal of Learning and Development. 226. Print. 

[xxiii] Thomas Clayton. “Restriction or Resistance? French Colonial Educational Development in Cambodia.” Ed. Gene Glass. Education Policy Analysis Archives 3 (1995): 7. Print.

[xxiii] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 127. Print.

[xxiii] Ibid.

[xxiii] Anne Ruth Hansen. How to Behave: Buddhism and Modernity in Colonial Cambodia, 1860-1930 (Honolulu: U of Hawai’i, 2011) 123. Print. 

[xxiii] In Cambodia, all children must pass through the pagoda. They learn to read and write there and that is the extent of it…But will the monks accept following and dispensing a new [form of] education? The monks remain completely outside of the influence of the administration. On this independent body our influence must be as discreet as possible so as not to awaken sensitivities. Ibid.

[xxiii] Karuna Kusalasaya. Buddhism in Thailand: Its past and Its Present (Bangkok: Mental Health House, 2001) 24-5. Print. 

[xxiii] Tavivat Puntarigvivat. Thai Buddhist Social Theory. Ed. Chris Stanford (Bangkok: Institute of Research and Development, The World Buddhist U, 2013) 34-43. Print. 

[xxiii] Ibid. 37. 

[xxiii] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 125. Print. 

ការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នារវាងវត្តអារាមនិងយុវជន

«ហេតុអ្វីបានជាអ្នកឯងមិនប្រាប់ដល់ពួកគេវិញថា អ្នកមានសាសនាមួយដែលល្អជាងពួកគេហើយ»?

នៅថ្ងៃអាទិត្យទី ៨ ធ្នូ ២០១៩ លោកសាស្រ្ដាចារ្យ Wolfgang Drechsler ដែលជាអ្នកដឹកនាំការធ្វើនិក្ខេបបទថ្នាក់បណ្ឌិតរបស់ខ្ញុំ បាននាំខ្ញុំទៅទស្សនាទីប្រជុំជននៃទីក្រុងតាលីន (Tallinn) រដ្ឋធានីប្រទេសអ៊ីស្ដូនី (Estonia) ដើម្បីពន្យល់ខ្ញុំពីដំណើរដើមទងនៃការបង្កើតក្រុងនេះឡើង។ ខណៈពេលដែលខ្ញុំកំពុងអង្គុយចាំគាត់នៅកន្លែងដែលបានណាត់គ្នាទុកនោះ មានអ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាពីរនាក់ បានដើរសំដៅមករកខ្ញុំ ហើយបានសួរខ្ញុំថា៖ «តើពួកគេអាចសុំពេលខ្ញុំត្រឹម ៥ នាទីបានទេ»? ដើម្បីភាពគួរសម ខ្ញុំក៏ព្រមតាមសំណើររបស់ពួកគេ។ ពួកគេបានពន្យល់ខ្ញុំពីក្ដីស្រឡាញ់ដ៏ធំធេងរបស់ព្រះជាម្ចាស់ចំពោះមនុស្សលោកទាំងអស់ក្នុងភពផែនដីនេះ រួមបញ្ចូលទាំងរូបខ្ញុំផងដែរ ដែលទទួលបានក្ដីស្រឡាញ់ពីព្រះជាម្ចាស់។

ខ្ញុំបានស្ដាប់ការពន្យល់របស់ពួកគេដោយមិនបានធ្វើការបដិសេធអ្វីទាំងអស់។ រយៈពេល ៥ នាទី បានឈានដល់ទីបញ្ចប់ ពួកគេក៏បានឈប់និយាយតាមការសន្យា ហើយបានបបួលខ្ញុំឱ្យធ្វើការបួងសួងព្រះជាម្ចាស់ជាមួយពួកគេ តែម្ដងនេះខ្ញុំបានបដិសេធ ដោយសំអាងលើហេតុផលផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ខ្ញុំ ប៉ុន្តែពួកគេមិនបានថាអ្វីនោះទេក្រៅពីនិយាយថាអរគុណ ហើយក៏បាននាំគ្នាដើរចេញទៅ។ នៅពេលដែលសាស្រ្ដាចារ្យ Wolfgang បានមកដល់ ខ្ញុំក៏បាននិយាយអំពីអ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាទាំងពីរនាក់នោះប្រាប់ដល់គាត់ គាត់ក៏ឆ្លើយតបជាមួយខ្ញុំថា៖ «ហេតុអ្វីបានជាអ្នកឯងមិនប្រាប់ដល់ពួកគេវិញថា អ្នកមានសាសនាមួយដែលល្អជាងពួកគេហើយ»?ពួកយើងសើចទាំងអស់គ្នា។

ពាក្យសរសើរថា៖«អ្នកឯងមានសាសនាមួយដែលល្អជាងពួកគេហើយ» នេះ បានធ្វើឱ្យខ្ញុំសប្បាយចិត្តជាខ្លំាង រហូតដល់មានមោទនភាពលើខ្លួនឯងជ្រុលហួសហេតុ។ ខ្ញុំគិតថា ការមានមោទនភាពលើខ្លួនឯងជ្រុលហួសហេតុនេះហើយ ជាមូលហេតុធ្វើអោយយើងម្នាក់ៗច្រើនតែភ្លេចខ្លួន រហូតឈានដល់ការប្រមាទ ធ្វេសប្រហែស លែងខ្វល់ពីហានិភ័យផ្សេងៗដែលអាចនឹងកើតមានឡើងដល់ខ្លួនយើងបាន។ ដូចជាក្នុងករណីនេះជាដើម គេបានដាក់ខ្លួនមកសុំខ្ញុំផ្សព្វផ្សាយពីសាសនារបស់គេ ប៉ុន្តែខ្ញុំអាងថាខ្ញុំមានសាសនាមួយដែលល្អសម្រាប់ខ្លួនឯងហើយ ខ្ញុំមិនចាំបាច់ដាក់ខ្លួនទៅសុំគេដើម្បីពន្យល់ពីសាសនារបស់ខ្ញុំដល់គេវិញទេ (អាចថាមកពីវប្បធម៌នៃការផ្សាព្វផ្សាយរបស់ពួកយើងមិនដូចគ្នាក៏អាចថាបាន)។

ខ្ញុំគិតថាការមានមោទនភាពលើខ្លួនឯងច្រើនពេកនេះ មិនមែនកើតឡើងចំពោះតែរូបខ្ញុំម្នាក់ឯងនោះទេ ប៉ុន្តែក៏ប្រហែលជាអាចកើតមានឡើងចំពោះព្រះសង្ឃមួយចំនួននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើងដែរ (គ្រាន់តែប្រហែល)។ ដោយសារតែប្រទេសយើងជាប្រទេសគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាតាំងពីស.វ.ទី ៥ មក និងមានភាគរយនៃអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាច្រើនជាងគេរហូតដល់ទៅ ៩៥% ទើបធ្វើឱ្យពួកយើងគិតថា៖ យើងមានគ្នាច្រើនហើយ មិនចាំបាច់ទៅសុំនរណាគេទេសនាពន្យល់អ្វីទៀតទេ គេចង់មកក៏មក បើគេមិនចង់មកតាមតែចិត្តគេទៅ។ ប្រហែលដោយសារកត្តានេះហើយ បានជាវត្តអារាមជាច្រើន តែងតែចាក់សោរបិទរបង បិទទ្វារព្រះវិហារ និងបិទទីសក្ការៈផ្សេងៗនៅក្នុងវត្តអារាម ហាមមិនឱ្យមានមនុស្សចេញចូល ដោយលើកហេតុផលថាដើម្បីការពារសុវត្ថិភាពសម្ភាៈនៅក្នុងវត្តអារាម និងដើម្បីកុំឱ្យមានភាពរញ៉េរញ៉ៃ។ ការលើកឡើងពីការខ្លាចបាត់បង់ទ្រព្យសម្បត្តិនៅក្នុងវត្តអារាមក៏មិនខុសដែរ ព្រោះស្រុកយើងមិនសូវមានសុវត្ថិភាពមែន ជាពិសេសគឺវត្តអារាមនៅក្នុងទីក្រុងតែម្ដង ចំពេលថ្មីៗនេះ សម្បូរអ្នកប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនទៀត កាន់តែធ្វើឱ្យព្រះសង្ឃកាន់តែរឹតបន្តឹងផ្នែកសុវត្ថិភាពបន្ថែមទៀត។

ការចាក់សោរបិទព្រះវិហារ មិនអនុញ្ញាតិឱ្យមនុស្សចេញចូលធ្វើការគោរពថ្វាយបង្គំព្រះ បានផ្ដល់នូវសុវត្ថិភាពផ្នែកសម្ភារៈដល់វត្តអារាមនិងបានធ្វើអោយវត្តអារាមមានសណ្ដាប់ធ្នាប់ល្អមែន ក៏ប៉ុន្តែវត្តអារាមខ្លួនឯងបាននិងកំពុងតែបាត់បងនូវទំនាក់ទំនងផ្នែកដួងព្រលឹងរវាងយុវជនជំនាន់ថ្មីនិងវត្តអារាមបន្ដិចម្ដងៗ ដោយមិនដឹងខ្លួន។ នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែសីហា ឆ្នាំ ២០១៩ មួយថ្ងៃ មុនថ្ងៃខ្ញុំឡើងយន្តហោះមកកាន់ប្រទេសអ៊ីស្តូនី លោកអៀង សុធារ៉ា ប្រធានក្រុមហ៊ុន អៀងគ្រុប បានធ្វើជាវីឌីអូមួយដើម្បីសម្ភាសន៍និងសួរនាំខ្ញុំពីមូលហេតុដែលជំរុញអោយខ្ញុំមកបួសជាព្រះសង្ឃ។ ខ្ញុំបានប្រាប់គាត់ថាខ្ញុំមកបួសដោយសារតែបានឃើញឥរិយាបថដ៏គួរអោយស្រឡាញ់និងការនិយាយស្ដីរដ៏គួរអោយចង់ស្ដាប់របស់ព្រះសង្ឃ និងរូបភាពជាច្រើនទៀតជាពិសេសគឺរូបគំនូរនៅតាមជញ្ជាំងព្រះវិហារតែម្ដង ដែលបានទាញនិស្ស័យរបស់ខ្ញុំអោយជាប់នឹងព្រះពុទ្ធសាសនា និងបានផ្ដល់ភាពកក់ក្ដៅអោយខ្ញុំជាងផ្ទះដែលខ្ញុំធ្លាប់នៅ (ដោយសារបញ្ហារគ្រួសារ) ជាងសាលាដែលខ្ញុំធ្លាប់រៀន (ដោយសារតែទៅរៀនគ្មានឯកសណ្ឋានសមរម្យដូចគេ មិនសូវទទួលបានការស្វាគមន៍ពីមិត្តរួមថ្នាក់ប៉ុន្មានទេក្នុងពេលនោះ)។

ផ្ទាំងគំនូរជាច្រើនដែលបានរចនាឡើងដោយវិចិត្រករដ៏ចំណាននានានៅតាមជញ្ជាំងវិហាររាប់សែនផ្ទាំង បានភ្ជាប់នូវសាច់រឿងអប់រំល្អៗជាច្រើនរបស់ពុទ្ធសាសនា ដែលជាវិធីសាស្រ្ដអប់រំដ៏មានប្រសិទ្ធិភាពមួយ ដែលបុព្វបុរសយើងតែងតែនិយមប្រើក្នុងការបញ្ជ្រាបសារអប់រំដល់មនុស្សជំនាន់ថ្មី (ដូចនេះហើយបានយើងសម្បូរប្រាសាទបុរាណ រូបចម្លាក់ ផ្ទាំងគំនូរតាមអារាមនានា ប្រហែលមកពីយើងចូលចិត្តមើលជាជាងចូលចិត្តអានហើយ)។ ប្រាកដណាស់ ក្រៅពីការទេសនានិងបង្ហាត់បង្រៀនធម៌របស់ព្រះសង្ឃ ផ្ទាំងគំនូរនិងរូបចម្លាក់នានាក៏ជាចំណែកមួយដ៏ធំដែរក្នុងការបញ្ជ្រាបការអប់រំដល់យុវជនតាមរយៈរូបារម្មណ៍។ ដូចនេះបានជាសម័យមុនវត្តអារាមតែងតែបើកទូលាយឱ្យមនុស្សទូទៅចូលទស្សនាដោយសេរីក្នុងគោលបំណងផ្សេងៗគ្នា ប៉ុន្តែមួយក្នុងចំណោមនោះគឺវត្តអារាមជាសម្បត្តិរួម ដែលកើតឡើងពីការចូលរួមថវិការពីអ្នកស្រុកមិនថាអ្នកមានឬអ្នកក្រឡើយ។ ទាំងផ្ទាំងគំនូរ ទាំងសំណងវិហារដ៏ធំស្កឹមស្កៃ សុទ្ធតែកើតឡើងពីការចូលរួមរបស់អ្នកស្រុក ចុះហេតុអ្វីយើងបិទទ្វារមិនឱ្យកូនចៅគាត់ចូលទស្សនាផង?

នៅពេលដែលយើងធ្វើដំណើរទៅកាន់ខែត្រសៀមរាប អតីតរាជធានីដ៏ធំបំផុតរបស់អាណាចក្រខ្មែរម្ដងៗនោះ យើងតែងនឹកដល់ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលមានវត្តមាននៅលើទឹកដីដ៏ស្រស់បំព្រងនោះ។ ក្នុងចំណោមប្រាសាទជាច្រើននោះ មានប្រាសាទធំៗពីរដែលតែងតែធ្វើឱ្យយើងនឹកដល់មុនគេគឺប្រាសាទអង្គរវត្តនិងប្រាសាទបាយ័ន្ត។ ប្រាសាទទាំងពីរនេះតំណាងអោយសាសនាធំៗពីរគឺសាសានាហិណ្ឌូនិងពុទ្ធសាសនា។ ប្រាសាទអង្គរវត្ត (អង្គរតូច) កសាងឡើងដោយព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ នាដើមសវទី១២ក្នុងរាជធានីយសោធរបុរៈ ក្នុងគោលបំណងឧទ្ទិសដល់ព្រះវិស្ណុ ដែលជាតួអង្គអាទិទេពដ៏សំខាន់មួយអង្គនៅក្នុងសាសនាហិណ្ឌូ។ ស្ថាបត្យករខ្មែរយើងបានរចនាប្រាសាទនេះយ៉ាងល្អឯកស្ទើរតែគ្មានគូរប្រៀបនៅក្នុងលោកនេះនាសម័យនោះ ប៉ុន្តែអ្វីដែលគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍នៅក្នុងស្ថាបត្យកម្មនេះគឺរូបចម្លាក់ដែលបានពណ៌នាអំពីទេវកថា គូទឹកដ៏ធំល្វឹងល្វើយ និងរបងហ៊ុំព័ទ្ធដ៏ស្កឹមស្កៃរបស់ប្រាសាទនេះ ហាក់ដូចជាបង្ហាញយើងថាប្រាសាទនេះត្រូវបានគេសាងសង់ឡើងសម្រាប់តែព្រះអាទិទេព អាទិទេពសន្មត ឬក្រុមវណ្ណៈខ្ពស់ៗតែប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺមិនបានបើកទូលំទូលាយសម្រាប់រាស្រ្ដប្រជាទូទៅទេ។

ចំណែកឯប្រាសាទបាយ័ន្ត (អង្គរធំ) កសាងឡើងដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ នៅចុងសវទី ១២ ក្នុងគោលបំណងឧទ្ទិសដល់ព្រះពោធិសត្វអវលោកេស្វរៈតាមបែបពុទ្ធសាសនាមហាយាននាសម័យនោះ។ រចនាប័ទ្មរបស់ប្រាសាទនេះ បានបង្ហាញពីលក្ខណៈរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាតាមរយៈស្នាមញញឹមដ៏ធំៗពីតួប៉មនីមួយៗ ដែលមានមុខបួន ដែលតំណាងអោយសេចក្តីស្រឡាញ់ មេត្តាករុណាធម៌នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលមានកំពូល៥៤កំពូលដែលតំណាងអោយខែត្រក្រុងខ្មែរនាសម័យនោះ។ ចម្លាក់នានាតាមជញ្ជាំងប្រាសាទនេះបានរៀបរាប់ពីជីវភាពរស់នៅរបស់ព្រះញាតិវង្សានុវង្សនិងប្រជារាស្រ្ដសាមញ្ញ ផ្ទុយពីអង្គរវត្តដែលរៀបរាប់តែអំពីទេវកថា។ រចនាប័ទ្មប្រាសាទនេះបានបង្ហាញអោយយើងឃើញថាទីកន្លែងពុទ្ធសាសនា បានបើកទូលាយឱ្យមនុស្សទូទៅចូលមក និងស្វាគមន៍ពួកគេដោយស្នាមញញឹមប្រកបដោយព្រហ្មវិហារធម៌ ដោយគ្មានការហាមឃាត ឬភ័យខ្លាចបាត់បង់អ្វីឡើយ។

នៅក្នុងសិក្ខាសាលាមួយដែលទាក់ទងនឹងសុខភាពផ្លូវកាយនិងផ្លូវចិត្តកុមារ រៀបចំឡើងដោយក្រុមហ៊ុនផ្កាឈូកសហការដោយពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជនិងអង្គការពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍នៅថ្ងៃទី ១៥ កញ្ញា ២០១៩ នាខែត្របាត់ដំបង ព្រះមុនិកោសល បណ្ឌិត យ៉ន់ សេងយៀត បានមានថេរដីការទាក់ទងនឹងក្មេងរត់លេងក្នុងវិហារថា៖ «លោកម្ចាស់អោយក្មេងសប្បាយចុះ រត់ក្នុងវិហារ រត់ក្នុងវត្តអីហ្នឹង អោយរត់ចុះ រត់ឱ្យហត់ រត់មិច រត់ចុះ ពីព្រោះថានេះជាពេលវេលាដែលក្មេងកំពុងកសាងអនុស្សាវរីយ៍ដ៏ល្អនៅក្នុងជីវិត កុំដេញក្មេង ជួនកាលគ្នាចង់មកជិតលោក ចេញៗៗ ហែងប៉ះលោកឥឡូវហើយ ដេញគ្នាទីងណាត់ទីណែង កុំ…ដូរទម្លាប់នេះចេញ ញោមក៏ដោយ ព្រះអង្គក៏ដោយ ឱ្យក្មេងមកជិត សប្បាយ កាលណា ក្មេងសប្បាយនឹងវត្តអារាម សប្បាយនឹងសាសនវិធី ក្មេងចាប់ចិត្តហើយ…លោកម្ចាស់អ្ហើយ ក្មេងវាមិនទៅស្ដាប់ពុទ្ធោ ធម្មោស្អី វាមកតែលេងហ្នឹង ហើយកុំដេញគ្នា»។

កាលខ្ញុំនៅរួមការងារនិងសិក្សារៀនសូត្រជាមួយនឹងអង្គការពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឃន៍ លោកគ្រូធម្មបណ្ឌិតហេង មណីចិន្តា ដែលជាព្រះសង្ឃដំបូងគេដែលបានបកប្រែពាក្យ Socially Engaged Buddhism (ពុទ្ធសាសនាផ្សារភ្ជាប់នឹងសង្គម) និងបាននាំយកទម្រង់ពុទ្ធសាសនាមួយនេះមកអនុវត្តនៅស្រុកខ្មែរតាមរយៈគម្រោងនានារបស់អង្គការពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ បានមានប្រសាសន៍បែបលេងសើចជាមួយខ្ញុំថា យើងរវល់តែយកព្រះពុទ្ធសាសនាទៅផ្សារភ្ជាប់នឹងសង្គម ភ្លេចអោយសង្គមមកផ្សារខ្លួនជាមួយពុទ្ធសាសនាវិញ (ចំាពាក្យលោកគ្រូអត់ច្បាស់ ខុសត្រូវលោកគ្រូជួយកែផង)។ វត្តអារាមមានសក្ដានុពលគ្រប់គ្រាន់ ដែលអាចឱ្យសង្គមផ្សារខ្លួនជាមួយបាន តាមរយៈពាក្យប្រៀនប្រដៅ ពុទ្ធិចំណេះដឹ ទីតាំងអំណោយផល (វត្តនីមួយៗមានទីធ្លារអំណោយផលណាស់) កេរ្តិ៍តំណែរ មរតកវប្បធម៌ ប្រវត្តិសាស្រ្ត នៃវត្តអារាមនីមួយៗ អាចទាញចំណាប់អារម្មណ៍សង្គមខាងក្រៅឱ្យមកទស្សនាសិក្សាស្វែងយល់ពីយើងបាន ឱ្យតែយើងព្រមបើកទ្វារព្រះវិហារទួលពួកគាត់ដោយស្នាមញញឹម និងបង្កើតបរិយាកាសមួយសមរម្យដល់ពួកគាត់ជជែកពិភាក្សាជាមួយព្រះសង្ឃដែលជាសមណៈអ្នកបួស។ «ការបានឃើញ បានជួបនូវសមណៈទាំងឡាយនិងការសន្ទនាធម៌តាមកាលជាមង្គលដ៏ឧត្តម» ពុទ្ធដីកា។

រដ្ឋធានីតាលីន ប្រទេសអ៊ីស្តូនី ថ្ងៃអង្គារ ១៧ ធ្នូ ២០១៩

អត្ថបទដោយ៖ សាន​ ពិសិទ្ធិ

Click here to see the author information

នវានុវត្តន៍ វឌ្ឃនភាពសេដ្ឋកិច្ច និងភាពកណ្ដាលនិយមពុទ្ធសាសនា

«ប្រជាជននៅក្នុងប្រទេសខ្ញុំនឹងនាំគ្នាវាយកំទេចវាចោលភ្លាម ប្រសិនបើពួកគេបានឃើញវារត់កាត់មុខដូច្នេះ»

វេលាម៉ោងជិតប្រាំបួនយប់ ខ្ញុំនិងមិត្ររួមថ្នាក់របស់ខ្ញុំបានដើរចេញពីសាលារៀនសំដៅទៅកាន់ចំណតឡានក្រុង ដើម្បីធ្វើដំណើរត្រឡប់ទៅកាន់កន្លែងសម្រាករាងខ្លួនវិញ បន្ទាប់ពីបានបញ្ចប់មុខវិជ្ជា «បច្ចេកវិទ្យា សង្គម និងអនាគត»។ ខណៈពេលដែលពួកយើងកំពុងតែឈរចាំឡានក្រុងនៅក្រោមអាកាសធាតុដ៏សែនត្រជាក់ក្បែរសូន្យអង្សារនោះ ពួកយើងបានជជែកគ្នាពីនេះខ្លះពីនោះខ្លះដើម្បីបន្លប់ភាពរងារ។ រំពេចនោះមានរ៉ូបូតមួយ បានដឹកជញ្ជូនអាហារពីភោជនីយដ្ឋានមួយកន្លែងទៅឱ្យអតិថិជន។ ម្នាក់ក្នុងចំណោមពួកយើងបានបន្លឺសម្លេងថា៖ «ប្រជាជននៅក្នុងប្រទេសខ្ញុំ នឹងនាំគ្នាវាយកំទេចវាចោលភ្លាម ប្រសិនបើពួកគេបានឃើញវារត់កាត់មុខដូច្នេះ»។ ខ្ញុំមិនបាននិយាយអ្វីជំទាស់នឹងការលើកឡើងនោះទេ ក្រៅពីរងចាំស្ដាប់ការបកស្រាយរបស់នាង និងលួចគិតក្នុងចិត្តថា «ហេតុអ្វីក៏ពួកអ្នកស្រុកនោះគិតតែបំផ្លាញអ៊ីចឹង»?

បើមិនបានស្ដាប់ការបកស្រាយរបស់នាងទេនោះខ្ញុំនឹងតបទៅនាងវិញថា៖ «ប្រជាជននាងគួរតែរៀនត្រេកអរនឹងនវានុវត្តន៍នៃការបង្កើតថ្មីៗរបស់ពិភពលោក មិនគួរណានាំគ្នាទៅបំផ្លាញវាដូច្នេះទេ»។ ប៉ុន្តែក្រោយពីស្ដាប់ការបកស្រាយរបស់នាងហើយ ខ្ញុំគ្មានពាក្យអ្វីនិយាយតបនោះទេ ក្រៅតែពីចាត់ទុករឿងរ៉ាវនៃការវាយកំទេចរ៉ូបូតនេះជាសារដាស់ស្មារតីដ៏សំខាន់មួយសម្រាប់ខ្ញុំនៅក្នុងយុគសម័យបច្ចេកវិទ្យា៤.០នេះ។ ចាប់តាំងពីបដិវត្តន៍ឧស្សាហកម្មដំបូងនៅស.វ.ទី ១៨ មក របត់នៃសង្គមមនុស្ស មានការផ្លាស់ប្ដូរយ៉ាងខ្លាំងគឺ៖ ប្ដូរពីរបៀបរស់នៅតាមទីជនបទ មកប្រជុំគ្នានៅទីក្រុង ប្ដូរពីការប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិតតាមស្រុកភូមិរាងៗខ្លួន មកធ្វើការនៅរោងចក្រឧស្សាហកម្មនានា និងប្ដូរពីការរស់នៅបែបសាមញ្ញ មកជាការរស់នៅតាមបែបទំនើបហាយសូ ។ល។

មិនត្រឹមតែផ្លាស់ប្ដូររបៀបរស់នៅសង្គមនុស្សតែម្យ៉ាងនោះទេ បដិវត្តន៍នេះក៏បានជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ចប្រទេសនីមួយៗ ជាពិសេសប្រទេសនៅទ្វីបអឺរ៉ុបនិងអាមេរិកតែម្ដង តាមរយៈការផលិតនិងការបង្កើតសម្ភារៈថ្មីៗ ដើម្បីបម្រើសេចក្តីត្រូវការមនុស្សជាតិ។ មួយផ្នែកធំនៃភាពរីកចម្រើនទាំងនោះ បានកើតចេញមកពីសម្បទានគំនិតសេដ្ឋវិទូនិងទស្សនវិទូជាច្រើនរូបនាសម័យនោះ ប៉ុន្តែគំនិតដែលធ្វើឱ្យសង្គមមូលធននិយមនេះ មានសន្ទុះខ្លាំងបំផុតនោះគឺគំនិតដែលប្រសូតចេញពីសៀវភៅមួយដែលមានចំណងជើងថា «ភោគទ្រព្យរបស់ប្រជាជាតិទាំងឡាយ»ឬ«The Wealth of Nations» របស់សេដ្ឋវិទូអាដាម ស្មីត ដែលត្រូវបានមជ្ឈដ្ឋានទូទៅចាត់ទុកថាជាបិតាសេដ្ឋកិច្ចមូលធននិយម។

ដើម្បីធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចជាតិរីកចម្រើន លោកស្មីតបានលើកឡើងពីគោលគំនិត «បាតដៃអរូបិយ៍»ឬ«Invisible Hand» នៃសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរី ឬនិយាយតាមភាសាសាមញ្ញថាប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចមួយដែលរដ្ឋមិនគួរជ្រៀតជ្រែកការប្រកបអាជីវកម្មរបស់វិស័យឯកជន។ សេដ្ឋកិច្ចមូលធននិយមអាចរីកចម្រើនទៅបាន លុះណាតែប្រជាជនមានសេរីភាពក្នុងការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម សេរីភាពក្នុងការបង្កើតថ្មី សេរីភាពក្នុងការប្រកួតប្រជែង និងសេរីភាពក្នុងការបរិភោគប្រើប្រាស់ធនធាន។ ដំណើរការនៃភាពរីកចម្រើននេះ វាកើតចេញពីមូលហេតុចង់មានចង់បានរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ ការប្រកួតប្រជែងដោយសេរី តម្រូវការនិងការផ្គត់ផ្គង់។ ឧបមាថាមានក្រុមហ៊ុនពីរ លក់ទំនិញដូចគ្នា ដើម្បីយកឈ្នះគូប្រជែងរបស់ខ្លួន ពួកគេត្រូវកែលំអសេវាកម្ម ពង្រឹងគុណភាពទំនិញ ខំប្រឹងកែច្នៃ ប្រឹងបង្កើតអ្វីថ្មីៗ និងលក់ចេញក្នុងតម្លៃថោកល្មម ។ល។ ទំនិញថ្មី មានគុណភាពល្អ មានតម្លៃថោកសមរម្យ នឹងអាចទាញចំណាប់អារម្មណ៍របស់អតិថិជនឱ្យចំណាយប្រាក់ទិញទំនិញពួកគេច្រើនជាមិនខាន ដែលនឹងធ្វើឱ្យនាយទុនឬមូលធននិកទទួលបានប្រាក់ចំនេញច្រើន។ ការចំណេញរបស់នាយទុនម្នាក់ៗនេះហើយ ដែលត្រូវបានលោកស្មីតចាត់ទុកថាជាមូលហេតុនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចជាតិទាំងមូល។ ការរីកចម្រើនបែបនេះ ត្រូវបានគេកំណត់ថាបានកើតចេញមកពីយុទ្ធសាស្រ្ដ «បាតដៃសម្ងាត់»ឬ«បាតដៃអរូបិយ៍» របស់អាដាម ស្មីត។

ដោយសារតែមានការប្រកួតប្រជែងទីផ្សារគ្នាដូច្នេះហើយ បានជំរុញឱ្យក្រុមហ៊ុននីមួយៗពង្រឹងទាំងគុណភាព និងសេវាកម្ម ដោយការខិតខំបង្កើតអ្វីដែលថ្មីៗ ដើម្បីស្រូបយកចំណាប់អារម្មណ៍ពីអ្នកប្រើប្រាស់ ឱ្យងាកមកចំណាយធនធានទៅលើក្រុមហ៊ុនរបស់ពួកគេ។ បច្ចេកវិទ្យានិងសម្ភារៈទំនើបជាច្រើន បានរីកដុះដាលដូចផ្សិតនៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានទស្សវត្ស៍ចុងក្រោយនេះ។ ការផលិតច្រើនដូចនេះ បានធ្វើឱ្យតម្លៃនៃទំនិញនោះមានការធ្លាក់ចុះ ដែលធ្វើឱ្យអតិថិជនមានលទ្ធភាពទិញប្រើប្រាស់បាន។ តម្រូវការកាន់តែច្រើន ការផលិតក៏កើនឡើង បានជំរុញកំណើតសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងរហ័ស។ ដោយឈរលើបុព្វហេតុនៃផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន និងការពង្រីកប្រាក់ចំណេញឱ្យបានកាន់តែខ្ពស់នោះ ពួកនាយទុនតែងតែប្រើយុទ្ធសាស្រ្ដផ្សេងៗ ដើម្បីអន្ទោងចិត្តអ្នកប្រើឱ្យឈ្លក់វង្វេងនឹងផលិតផលរបស់ខ្លួន ដោយការឃោសនាផ្សេងៗមានដូចជាការអភិវឌ្ឍផ្នែកសម្ភារៈនិយមនឹងធ្វើឱ្យជីវិតមនុស្សមានក្ដីសុខ ថ្លៃថ្នូនៅក្នុងសង្គម និងរុងរឿងទៅថ្ងៃអនាគតជាដើម។ តើសម្ភារៈបច្ចេកវិទ្យាទំនើបទាំងនោះ ពិតជាធ្វើឱ្យមនុស្សមានក្ដីសុខមែនឬទេ?

វាពិតជារឿងដ៏ពិបាកមួយក្នុងការស្ដីបន្ទោសសកម្មភាពដែលមនុស្សកំពុងតែពេញនិយមខ្លាំងថាវាជារឿខុស វាជះឥទ្ធិពលមិនល្អដល់សង្គមទាំងមូល និងវាផ្ដល់ផលប្រយោជន៍ដល់មនុស្សតែមួយក្រុមតូចនោះណាស់។ ព្រោះថាបើយើងហ៊ានលើកឡើងបែបនេះ យើងនឹងពិបាកទទួលបានការគាំទ្រពីមជ្ឈដ្ឋានទូទៅណាស់ ជាពិសេសគឺមជ្ឈដ្ឋានដែលមូលធនិយមកំពុងតែមានឥទ្ធិពលខ្លាំង។ ជាក់ស្ដែង កាល់ម៉ាក្ស៍ ដែលជាទស្សនវិទូប្រឆំាងនឹងប្រព័ន្ធមូលធននិយមដ៏លេចធ្លោរមួយរូបនោះ បានទទួលរងផលអវិជ្ជមានជាច្រើនបន្ទាប់ពីគាត់បានរិះគន់លើប្រព័ន្ធនេះ។ ជីវិតគាត់ត្រូវបានគេបណ្ដេញចេញពីប្រទេសមួយទៅប្រទេសមួយ រហូតដល់ថ្ងៃស្លាប់គឺមានមនុស្សត្រឹមតែដប់មួយនាក់ប៉ុណ្ណោះបានមកចូលរួមបុណ្យសពគាត់។ នៅក្នុងសៀវភៅ Das Kapital របស់គាត់ ម៉ាក្ស៍បានរិះគន់សង្គមមូលធនថា៖ បានផ្ដល់ផលចំណេញចំពោះតែនាយទុនមួយក្ដាប់តូចប៉ុណ្ណោះ និងធ្វើឱ្យគម្លាតរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រកាន់តែធំទៅៗ។ អ្វីដែលគាត់បានលើកឡើងមួយសតវត្ស៍មុននោះ វាពិតជាបានកើតឡើងក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះមែន។ យោងតាមរបាយការណ៍ Oxfam ដែលចុះផ្សាយក្នុងការសែត The Guardian ឆ្នាំ២០១៧ បានលើកឡើងថា៖ ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់មហាសេដ្ឋីត្រឹមតែប្រាំបីនាក់ប៉ុណ្ណោះ គឺមានចំនួនស្មើរនឹងទ្រព្យសម្បតិទាំងអស់របស់ប្រជាជនក្រីក្រពាក់កណ្ដាលពិភពលោក។

ក្រោយពីមរណភាពទៅ គំនិតសង្គមនិយមដែលប្រឆាំងសង្គមមូលធនរបស់គាត់ ត្រូវបានគេយកទៅអនុវត្តនៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួនមានដូចជា៖ សហភាពសូវៀត ចិន កូរ៉េខាងជើង វៀតណាម និងកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ។ល។ ប៉ុន្តែដោយសារតែភាពជ្រុលនិយមពេក ជាពិសេសគឺការឹតត្បិតសេរីភាពបញ្ចេញមតិ ជំនឿ សាសនា ។ល។ របស់លទ្ធិនេះ បានបណ្ដាលឱ្យមនុស្សរាប់សិបលាននាក់បានស្លាប់ក្រោមរូបភាពនៃការអនុវត្តគោលការណ៍នេះ។ ការលើកឡើងបែបនេះមិនមែនមានន័យថា គំនិតសេរីភាពក្នុងការប្រកួតប្រជែងរបស់មូលធននិយមមិនបានបង្ករវិនាសកម្មដល់ពិភពលោកនោះទេ។ ភាពលោភលន់និងការដណ្ដើមផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារគ្នារវាងប្រទេសមូលធននិយម បានបង្ករឱ្យមានសង្គ្រាមលោកនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ដមនុស្សជាតិ វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ អន្តរាយធនធានធម្មជាតិ បម្រែបម្រូរអាកាសធាតុ កូរ៉ូណា(?) ។ល។

ភាពជ្រុលនិយមនៃសង្គមនិយមរបស់ម៉ាក្ស៍ (អត្តកិលមដ្ឋានុយោគៈ) បានធ្វើឱ្យមនុស្សខ្លាចរអារ ចំណែកឯភាពទំនើបនិយមនៃសង្គមមូលធន (កាមសុខល្លិកានុយោគៈ) បាននិងកំពុងទំយើរមនុស្សហួសហេតុពេក។ ខ្សែរភាពយន្តមួយរបស់ស្ដេចកំប្លែងសាក់ឡូដែលមានចំណងជើងថា៖ «Modern Times» ក្នុងឆ្នាំ ១៩៣៦ បានឆ្លុះបញ្ចាំងពីជីវិតតស៊ូដ៍លំបាកនៅក្នុងការស្វែងរកការងារចិញ្ចឹមក្រពះនៅក្នុងយុគៈនៃភាពរីកចម្រើនផ្នែកម៉ាស៊ីនទំនើបៗ ដែលត្រូវបានមូលធននិកយកទៅប្រើជំនួសការងារមនុស្ស ដើម្បីកាត់បន្ថយការចំណាយប្រាក់ខែលើកម្មករ និងដើម្បីបង្កើនការផលិតរបស់ពួកគេឱ្យបានច្រើន ក្នុងគោលដៅយកប្រៀបទៅលើការប្រកួតប្រជែងនៅក្នុងទីផ្សារសេរី។ បច្ចេកវិទ្យាដ៏គួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ជាងគេនៅក្នុងខ្សែរភាពយន្តនោះគឺម៉ាស៊ីនបញ្ចុកបាយ ដែលគេផលិតឡើងដើម្បីបង្កើនសេចក្តីសុខដល់អ្នកមានធនធានច្រើន អ្នករវល់ខ្លាំង និងអ្នកគ្មានពេលហូបបាយដោយដៃខ្លួនឯងផ្ទាល់។ ដើម្បីពិសោធន៍មើលពីដំណើរការម៉ាស៊ីននោះ លោកសាក់ឡូត្រូវបានគេជ្រើសរើសជាមនុស្សដំបូងគេនៅក្នុងការធ្វើតេស្ដ៍។ ជារឿងដ៏ល្អមួយដែលការធ្វើតេស្ដ៍នោះបរាជ័យ បើមិនដូច្នេះទេ យើងប្រហែលជាត្រូវមានម៉ាស៊ីនបញ្ចុកបាយនៅតាមផ្ទះម្នាក់មួយគ្រឿងដែរហើយ។

ក្នុងសករាជបញ្ញាសិប្បនិម្មិត(Artificial Intelligence)នេះ មានសម្ភារៈនិងបច្ចេកវិទ្យាទំនើបដែលគ្មានអត្ថន័យជាច្រើនត្រូវបានគេបង្កើតឡើងក្នុងគោលដៅពង្រីកចំណង់មនុស្សនិងបង្កើនប្រាក់ចំណេញ។ ប្រសិនបើយើងដើរចូលទៅក្នុងហាងកាហ្វេឬអាហារដ្ឋានមួយកន្លែងដែលគ្មានមនុស្សសូម្បីម្នាក់។ ចំណែកឯសេវាកម្ម កាហ្វេ ឬម្ហូបត្រូវបានចំអិននិងដំណើរការដោយរ៉ូបូតដែលបំពាក់ដោយប្រព័ន្ធបញ្ញាសិប្បនិម្មិត តើយើងនឹងមានអារម្មណ៍បែបណា? ដំបូងនឹងគិតថារំភើប អស្ចារ្យ ទំនើបទាន់សម័យ ប៉ុន្តែបើគិតឱ្យជ្រៅជាងនេះបន្តិចនោះ នឹងធ្វើឱ្យយើងយល់ថា យើងកំពុងតែបាត់បង់នូវរសជាតិពិតនៃជីវិត ដែលកើតចេញទំនាក់ទំនងរវាងមនុស្សនិងមនុស្សបន្តិចម្ដងៗ។ រូបរបស់យើងដែលថតដោយកាមេរ៉ាតម្លៃមួយពាន់ដុល្លារ និងគូរដោយខ្មៅដៃលើផ្ទាំងក្រដាស់សរមួយសន្លឹក ដែលមានតម្លៃត្រឹមតែពីរឬបីដុល្លារនោះ តើមួយណាមានអត្ថន័យសម្រាប់យើងជាងគេ? គ្មានម៉ាស៊ីនឬបច្ចេកវិទ្យាទំនើបណាមួយអាចចំអិនអាហារបានឆ្ងាញ ឬអាចធ្វើឱ្យមនុស្សសប្បាយរីករាយជាងមនុស្សគ្នាឯងនោះទេ ព្រោះមនុស្សគឺជាអ្នកបញ្ចូលនូវរសជាតិ មនោសញ្ចេតនា និងអត្ថន័យនៅក្នុងរបស់ទាំងនោះ។

សេដ្ឋកិច្ចបែបពុទ្ធសាសនាគឺស្ថិតនៅចំណុចកណ្ដាល (មជ្ឈិមាបដិបទា) ភាពជ្រុលហួសហេតុនៃសង្គមនិយមរបស់ម៉ាក្ស៍ និងភាពទំនើបនិយមនៃសង្គមមូលធន។ ដូចដែលយើងបានដឹងហើយថាសេដ្ឋកិច្ចគឺជាកិច្ចការដែលធ្វើឱ្យសង្គមទទួលបានភាពរីកចម្រើន និងធ្វើឱ្យមនុស្សទទួលបានសេចក្តីសុខពីការរីកចម្រើននោះ។ ខ្ញុំពុំមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីប្រាប់មិត្រអ្នកអានថាគួរធ្វើយ៉ាងណា ទើបយើងអាចទទួលបានសេចក្តីសុខពិតប្រាកដពីភាពរីកចម្រើនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនេះ ក្រៅតែពីការលើកយកមេរៀនប្រកបដោយបទពិសោធន៍ដ៏ល្អឥតខ្ចោះរបស់ព្រះពុទ្ធ មកចែករំលែកនៅក្នុងទីនេះនោះទេ។ ព្រះពុទ្ធមិនបានបដិសេធថាភាពរីកចម្រើនផ្នែកសម្ភារៈបច្ចេកវិទ្យាទំនើបទាំងនោះមិនបានផ្ដល់សេចក្តីសុខដល់មនុស្សនោះទេ។ ហើយក៏មិនបានប្រាប់ថាសេចក្ដីសុខរបស់យើងអាស្រ័យទាំងស្រុងទៅលើវត្ថុទាំងអស់នោះដែរ។

បើផ្អែកតាមអ្វីដែលព្រះពុទ្ធបានបង្ហាត់បង្រៀន ឃើញថាសុខមានបីប្រភេទធំៗគឺ៖ ក. សុខដែលកើតចេញពីភាពជាម្ចាស់ការលើអ្វីមួយ (សាមិសសុខ/កាមសុខ), ខ. ភាពសុខស្ងប់ដែលកើតចេញពីការអប់រំផ្លូវចិត្តបានល្អ (ឈាន), និង គ. សុខដែលកើតចេញពីការមិនជាប់ចំពាក់លើវត្ថុសម្ភារៈឬអារម្មណ៍អ្វីមួយ (និរាមិសសុខ/វិមុតិ្តសុខ)។ ដើម្បីសម្រេចបានសុខថ្នាក់ដំបូង ព្រះពុទ្ធបានណែនាំថា៖ ត្រូវខំប្រឹងប្រែងរកប្រាក់ ត្រូវចេះចាយប្រាក់ដែលរកបាននោះឱ្យបានត្រឹមត្រូវ [យកទៅជួយខ្លួនឯងនិងគ្រួសារ(២៥%) យកទៅវិនិយោគរកស៊ី (៥០%) និងយកទៅជួយសង្គម(២៥%)] កុំរៀនខ្ចីរបស់គេប្រើប្រាស់ និងកុំធ្វើការងារណាដែលខុសច្បាប់ប្រទេសឬខុសសីលធម៌សង្គមសាសនា។ ដើម្បីសម្រេចបានសុខថ្នាក់កណ្ដាល ព្រះពុទ្ធណែនាំឱ្យយើងរៀនអប់រំចិត្ត ចម្រើនសមាធិ និងគេចចេញពីកន្លែងដែលច្របូកច្របល់។ សុខពីរប្រភេទខាងលើនេះជាសុខដែលអាស្រ័យនឹងអារម្មណ៍និងការបរិភោគប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ វាអាចប្រែប្រួលទៅជាការការខកចិត្តបានគ្រប់ពេល នៅពេលយើងបាត់បង់វា ឬនៅពេលដែលយើងជាប់ជំពាក់ជាមួយវាខ្លាំងពេក។ ចំណែកឧត្តមសុខចុងក្រោយនេះ ជាសុខទៀងទាត់ឬសុខដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់មួយដែលសំណេរមនុស្សសាមញ្ញដូចជាខ្ញុំមិនអាចពិពណ៌នាត្រូវ ព្រោះមនុស្សដែលអាចពន្យល់សុខប្រភេទនេះបានគឺជាអ្នកដែលមានចិត្តរួចផុតពីការជាប់ជំពាក់ដោយលោភៈ ទោសៈ និងមោហៈ (ក្នុង«គម្ពីរវិមុត្តិមគ្គ»របស់អរហន្តឧបតិស្សៈ ដែលត្រូវបានប្រែជាភាសាចិនដោយព្រះសង្ឃខ្មែរនាមសង្ឃបាល/សង្ឃវរ្ម័ន និងជាភាសាខ្មែរដោយធម្មបណ្ឌិតហេង មណីចិន្តា មានពន្យល់លម្អិតពីសុខប្រភេទនេះ)។

សរុបរួមមកដើម្បីសម្រេចបានសេចក្តីសុខតាមបែបសេដ្ឋកិច្ចពុទ្ធសាសនា បុគ្គលម្នាក់ៗត្រូវយល់ពីសារៈសំខាន់វៃទំនាក់ទំនងរវាងចិត្តនិងតម្លៃនៃសម្ភារៈបច្ចេកវិទ្យាទំនើបទាំងនោះ។ នៅក្នុងអត្ថបទរបស់តេជគុណ ភី.អេ បយុត្តោ បញ្ញវន្តដ៏ល្បីផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចពុទ្ធសាសនាជាតិថៃបានលើកឡើងថា៖ ការបង្កើតសម្ភារៈបច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗ ប្រកបដោយភាពលោភលន់ហួសហេតុ នឹងនាំទៅរកការបំផ្លាញនូវតម្លៃមនុស្សនៅក្នុងសង្គម។ ខ្ញុំមិនមានការបារម្ភខ្លាំងពេកទេថា បច្ចេកវិទ្យាទាំងនោះនឹងធ្វើឱ្យមនុស្សបាត់បង់ការងារ រហូតដល់ថ្នាក់ទៅវាយកំទេចរ៉ូបូតដូចប្រជាជនដែលខ្ញុំបានលើកឡើងខាងលើនោះទេ។ អ្វីដែលខ្ញុំបារម្ភនោះគឺ ភាពរីកចម្រើននៃបច្ចេកវិទ្យាទាំងនោះ អាចឈានទៅដល់ការបំផ្លាញតម្លៃការងារ ទំនាក់ទំនងបុគ្គលនិងធម្មជាតិ និងការប្រែប្រួលនៃរបត់សង្គមមនុស្សប៉ុណ្ណោះ។ ខ្ញុំសូមបញ្ចប់អត្ថបទនេះដោយពាក្យជូនពរឱ្យអ្នកទាំងអស់គ្នា គេចផុតពីជម្ងឺឆ្លងទាំងឡាយ សមដូចពុទ្ធដីការថា៖ «ការមិនមានរោគ ជាលាភដ៏ឧត្តម»។ សូមឧទ្ទិសអត្ថបទនេះដល់ញោមប្រុសនិងញោមស្រីទាំងពីរ។

អត្ថបទដោយ៖ សាន​ ពិសិទ្ធិ

Click here to see the author information

សេដ្ឋកិច្ចពុទ្ធសាសនា

«ថាមិច? សេដ្ឋកិច្ចពុទ្ធសាសនា?…ខ្ញុំដូចជាមិនធ្លាប់លឺនរណាគេនិយាយពីមុនមកទេថា មានមុខវិជ្ជាបែបនេះដែរ»

ខាងលើនេះគឺជាឃ្លាដែលលោកស្រី Katherine Kay-Mouat អ្នកសារព័ត៌មានជនជាតិអង់គ្លេស/បារាំងមួយរូប បានបង្ហាញនូវអារម្មណ៍ភ្ញាក់ផ្អើលក្រោយពីលឺខ្ញុំប្រាប់ថាខ្ញុំកំពុងតែរៀនមុខវិជ្ចានេះ។ បន្ទាប់ពីការទស្សនាសម្រស់ទីក្រុងប៉ារីសមួយសប្ដាហ៍ត្រូវបានបញ្ចប់ ខ្ញុំក៏បានធ្វើដំណើរមកកាន់ទីក្រុងតាលីន (Tallinn) វិញ។ នៅតាមផ្លូវត្រឡប់មកវិញ ខ្ញុំបានជួបអ្នកសារព័ត៏មានមួយរូប ដែលធ្វើដំណើរស្របគ្នាជាមួយនឹងខ្ញុំដែរ។ គាត់បានមកអង្គុយជិតខ្ញុំ និងបាននិយាយជាមួយខ្ញុំប្រកបដោយទឹកមុខស្រស់ស្រាយរាក់ទាក់។ គាត់សម្លឹងមើលលើមើលក្រោមឃើញខ្ញុំស្លៀកពាក់ខុសគេខុសឯង ខាងលើមានអាវធំដូចគេដែរ (ដោយសារសីតុណ្ហភាពជិតសូន្យអង្សា ទើបត្រូវតែមានអាវធំ មិនអាចអត់បាន) ប្លែកតែខាងក្នុងមិនដឹងជាខោអាវម៉ាកអី រកប្រែនដ៍ណេមមិនឃើញសោះ។

រយៈពេលបួនម៉ោងជាងគាត់បានសួរសំនួខ្ញុំជាច្រើន ប៉ុន្តែសំនួរដែលខ្ញុំចង់ចែករំលែកជាមួយមិត្រអ្នកអាននោះគឺសំនួរដែលពាក់ព័ន្ធនឹងសេដ្ឋកិច្ចពុទ្ធសាសនា។ គាត់បានសួរខ្ញុំថា៖ «តើអ្នកធ្វើដំណើរទៅទីក្រុងតាលីនធ្វើអ្វីដែរ»? បន្ទាប់ពីដឹងថាខ្ញុំទៅរៀននៅទីនោះ គាត់កាន់តែចង់ដឹងបន្ថែមទៀត ថាមនុស្សចម្លែកដូចជាខ្ញុំទៅរៀនអ្វីនៅទីនោះ។ ខ្ញុំក៏ប្រាប់គាត់ថា៖ «ខ្ញុំកំពុងតែសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីអភិបាលកិច្ចនិងសេដ្ឋកិច្ចពុទ្ធសាសនា»។ គាត់លាន់មាត់ថា៖ «ថាម៉េច? សេដ្ឋកិច្ចពុទ្ធសាសនា? ខ្ញុំដូចជាមិនធ្លាប់លឺនរណាគេនិយាយថាមានមុខវិជ្ជាបែបនេះពីមុនមកនោះទេ»។

តាមពិតទៅពាក្យថា «សេដ្ឋកិច្ចពុទ្ធសាសនា» មិនមែនជាពាក្យថ្មីនោះទេ ពាក្យនេះត្រូវបានលោក Schumacher អ្នកប្រឹក្សាយោបល់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចជាតិអាល្លឺម៉ង/អង់គ្លេស បានយកទៅប្រើក្នុងសៀវភៅរបស់លោក (Small is Beautiful) តាំងពីជិតមួយរយឆ្នាំមុនម្លេះ។ ម្យ៉ាងទៀតពាក្យថា «សេដ្ឋកិច្ច»និង«ពុទ្ធសាសនា» បើនៅដាច់ដោយឡែកពីគ្នាដូច្នេះ គឺមិនមានអ្វីចម្លែកសម្រាប់យើងនោះទេ ព្រោះយើងសុទ្ធតែស្គាល់ហើយថាអ្វីទៅជា «សេដ្ឋកិច្ច»និងអ្វីទៅជា«ពុទ្ធសាសនា» ប៉ុន្តែបើយើងយកពាក្យទាំងពីរនេះមកផ្គុំគ្នា «សេដ្ឋកិច្ចពុទ្ធសាសនា» នោះយើងនឹងមានសំនួរជាច្រើនដែលត្រូវសួរដេញដោលគ្នា។ ការច្របាច់បញ្ចូលគ្នានូវពាក្យពីរនេះ មិនមែនបង្កើតត្រឹមតែជាចម្ងល់សម្រាប់តែពួកបច្ចិមលោកដូចលោកស្រី Katherine តែម្នាក់នោះទេ ប៉ុន្តែវាក៏បានបង្កើតជាចម្ងល់ដល់ពុទ្ធសាសនិកមួយចំនួនធំដែរ។ សំនួរដែលកើតចេញពីចម្ងល់នោះគឺថា៖ តើវាអាចទៅរួចឬទេ ដែលថាពុទ្ធសាសនា តែងតែបង្ហាត់បង្រៀនមនុស្សកុំអោយជាប់ជំពាក់ជាមួយនឹងរឿងលោកិយ៍ បែរជាមកនិយាយរឿងសេដ្ឋកិច្ចទៅវិញនោះ? តើវាមានភាពចំបាច់ដែរឬទេនៅក្នុងការណែនាំសេដ្ឋកិច្ចពុទ្ធសាសនាទៅកាន់ពិភពលោកនោះ បើចំណូលប្រចាំឆ្នាំ (GDP) នៃប្រជាជនភាគច្រើននៅប្រទេសគោរពពុទ្ធសាសនា នៅទាបជាងប្រទេសដែលមិនសូវគោរពពុទ្ធសាសនាផងនោះ?

ខ្ញុំពុំមានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីឆ្លើយតបនឹងសំនួរនេះទេ ដូចនេះខ្ញុំសូមឱ្យមិត្តអ្នកអានមកក្រឡែកមើលការឱ្យនិយមន័យពាក្យថា «សេដ្ឋកិច្ច» របស់អ្នកប្រាជ្ញទាំងផ្លូវលោកនិងផ្លូវធម៌វិញ គ្រាន់នឹងបានជាពន្លឺខ្លះៗនៅក្នុងការស្រាយចម្ងល់នេះ។ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជជូន ណាត បានឱ្យនិយមន័យថា៖ «សេដ្ឋកិច្ចជាកិច្ចការដ៏ឧត្តុង្គឧត្តមថ្លៃថ្លា ឬក៏ជាកិច្ចការទាំងឡាយដែលធ្វើឲ្យប្រទេសជាតិរីកចំរើន»។ ចំណែកឯលោក រ. គោវិទ បានពន្យល់ពាក្យ «សេដ្ឋកិច្ច» ថា៖ «ជាការសន្សំទុកឲ្យចំរើនឡើង ឬជាកិច្ចការរាជការដែលទាក់ទងនឹងពាណិជ្ជកម្ម និងឧស្សាហកម្មទូទៅ»។ និយមន័យនៃពាក្យនេះបានបង្ហាញយើងពីគោលបំណងសំខាន់នៃសេដ្ឋកិច្ចថាជារបៀបរបបដែលធ្វើឱ្យមនុស្សទទួលបានសេចក្តីសុខនិងភាពរីកចម្រើន។ គោលបំណងនេះក៏មិនខុសអ្វីពីពុទ្ធសាសនាដែរ។ ពុទ្ធសាសនាបង្រៀនមនុស្សឱ្យរួចផុតពីសេចក្តីទុក្ខ ទទួលបានសេចក្តីសុខ និងចាត់ទុកសេចក្តីសុខរបស់រាស្រ្ដប្រជា ថាជារឿងដ៏ឧត្តម (បជាសុខំ មហុត្តមំ)។

ទោះបីជាគោលបំណងនៃសេដ្ឋកិច្ចមិនខុសគ្នាក៏ដោយ ក៏វិធីសាស្រ្តដែលជំរុញឱ្យសម្រេចគោលបំណងនោះគឺយើងអាចនិយាយបានថាមិនដូចគ្នាទេ។ សេចក្តីសុខរបស់មនុស្សគឺអាស្រ័យទៅលើការបរិភោគប្រើប្រាស់ (consumerism) បើសិនជាគ្មានអ្វីបរិភោគនោះមនុស្សប្រាកដជានៅមិនសុខទេ។ ដូចនេះបានជាព្រះពុទ្ធសម្ដែងថា៖ «សត្វទាំងឡាយរស់បានអាស្រ័យអាហារ»និង«សេចក្តីស្រេកឃ្លានគឺជាមេរោគដ៏កាចសាហាវបំផុតរបស់ពិភពលោក»។ ចំនែកឯព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧ វិញបានចាត់ទុកសេចក្តីទុក្ខរបស់រាស្រ្ដថាជាសេចក្តីទុក្ខផ្ទាល់ខ្លួនទ្រង់ ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គខំកសាងប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ដធំៗដើម្បីបំបាត់សេចក្តីស្រេកឃ្លាននៃរាស្រ្ដប្រជា។ រីឯព្រះចៅភូមិពលអតុល្យតេជវិញ ទ្រង់បានចាត់ទុកការធ្វើប្រទេសថៃឱ្យទំនើប ដើម្បីក្លាយខ្លួនទៅជាខ្លាអាស៊ីនោះគឺមិនសំខាន់ទេ រឿងដែលសំខាន់គឺការធ្វើឱ្យប្រជារាស្រ្ដមានបាយហូបគ្រប់គ្រាន់ ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គបង្កើតគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចមួយ (sufficiency economy) ដោយពឹងផ្អែកលើទស្សនវិជ្ជាពុទ្ធសាសនាដើម្បីបម្រើសេចក្តីត្រូវការកសិករថៃ។

កាលណាបើយើងនិយាយពីការបរិភោគ យើងមិនភ្លេចទេមាត់ ព្រោះបើបើគ្មានមាត់ មិនដឹងថាត្រូវបរិភោគតាមណាកើត។ ផ្អែកតាមពុទ្ធសាសនា មនុស្សម្នាក់ៗមានមាត់ (ទ្វារ) ដល់ទៅប្រាំគឺ៖ ភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ អណ្ដាត និង កាយ សម្រាប់ស្រូបយកអាហារផ្សេងៗទៅចិញ្ចឹមជីវិត។ ដូច្នេះក្នុងមួយថ្ងៃៗ មនុស្សត្រូវរករូបល្អមកឱ្យភ្នែក សម្លេងល្អមកឱ្យត្រចៀក ក្លិនល្អមកឱ្យច្រមុះ ចំណីល្អមកឱ្យអណ្ដាត និងរបស់ប្រើប្រាស់ល្អមកឱ្យរូបកាយ។ ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់តម្រូវការទាំងនោះ ក្រុមហ៊ុនធំៗបានផលិតរូបភាពល្អ (ឧស្សាហកម្មភាពយន្ត/ទេសចរណ៍/គ្រឿងសំអាង) សម្លេងល្អ (ឧស្សាហកម្មចម្រៀង) ក្លិនល្អ (ឧស្សាហកម្មគ្រឿងក្រអូបផ្សេងៗ) គ្រឿងបរិភោគល្អ និងរបស់ប្រើប្រាស់ល្អៗ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការរបស់មាត់ទាំងប្រាំនោះ។ មនុស្សម្នាក់មានមាត់ ៥ បើយើងយកចំនួននេះទៅគុណនឹងចំនួនមនុស្សក្នុងពិភពលោក ៧.៨ពាន់លាននាក់នោះ វានឹងឡើងដល់ ៣៩ ពាន់លានមាត់ហើយ។

ដូច្នេះ ក្នុងមួយថ្ងៃគេត្រូវផលិតឧបភោគបរិភោគយ៉ាងតិចឱ្យបាន ៣៩ ពាន់លានសម្រាប់មនុស្សនៅក្នុងពិភពលោក។ ប៉ុន្តែមិនមែនមានន័យថាមនុស្សគ្រប់រូបសុទ្ធតែទទួលបានចំណែកនេះស្មើរៗគ្នានោះទេ។ សង្គមដែលមានក្រពះធំតែងតែទទួលបានចំណែកច្រើនជាងសង្គមដែលមានក្រពះតូច។ ដើម្បីឱ្យងាយយល់ សូមអនុញ្ញាតិឱ្យខ្ញុំបែងចែកសង្គមនេះទៅជាបីប្រភេទគឺ៖ សង្គមសង្ឃ (ក្រុមក្រពះតូច ខោអាវតែពីរកំផ្លេរ ប្រើបានពីរទៅបីឆ្នាំ) សង្គមកំពុងអភិវឌ្ឃន៍ (ក្រុមក្រពះមធ្យម) និងសង្គមអភិវឌ្ឍន៍ (ក្រុមក្រពះធំ)។

ដើម្បីធ្វើយ៉ាងណាឱ្យបានចំណេញច្រើននៅក្នុងការបរិភោគដែលចំនុចសំខាន់នៃសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចនោះ ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចផ្សេងៗត្រូវបានបង្កើតឡើង។ ប៉ុន្តែគ្រប់ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចទាំងនោះ តែងតែមានចន្លោះប្រហោង គឺមិនមានប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចណាមួយល្អឥតខ្ចោះនោះទេ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ សេដ្ឋកិច្ចបែបមូលធននិយម (capitalism) តែងតែទទួលបានការនិយមច្រើនជាងគេពីបណ្ដារប្រទេសអ្នកមាន ព្រោះប្រព័ន្ធនេះបានជំរុញកំណើតសេដ្ឋកិច្ច និងបានអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិបានខ្លាំងក្លា។ ប្រព័ន្ធនេះអាស្រ័យលើរបបសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរីដោយអនុញ្ញាតឲ្យវិស័យឯកជនក្លាយជាកម្លាំងស្នូលសម្រាប់ជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ច តាមរយៈអ្នកផលិតនិងអ្នកប្រើប្រាស់ ចំណែកឯរដ្ឋគ្មានសិទ្ធិជ្រៀតជ្រែកក្នុងដំណើរការទីផ្សារនេះទេ។ គោលបំណងសំខាន់របស់សេដ្ឋកិច្ចបែបនេះគឺការបង្កើននូវប្រាក់ចំណេញជាអតិបរិមា (profit maximization)។ ដើម្បីបង្កើនប្រាក់ចំណេញជាអតិបរិមា ក្រុមហ៊ុនទាំងអស់តែងតែបង្កើនការផលិតរបស់ខ្លួនឱ្យបានច្រើន។ ដើម្បីផលិតឱ្យបានច្រើន គឺត្រូវការធនធានធម្មជាតិច្រើន។

ពិតណាស់ដែលថាសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារបានផ្ដល់ឱកាសឱ្យមានការប្រកួតប្រជែងនិងការប្រើប្រាស់ធនធនធម្មជាតិដោយសេរី។ ប៉ុន្តែសំនួរដែលយើងត្រូវចោទសួរថា៖ តើការប្រកួតប្រជែងននោះមានសមធម៌ មនុស្សធម៌ និងមានយុត្តិធម៌សម្រាប់អ្នកខ្សោយជាងដែរឬទេ? ដើម្បីបង្កើនសង្វាក់ផលិតកម្មរបស់ខ្លួន ប្រទេសអ្នកមាន ក្រុមហ៊ុនធំៗ បានស្រូបយកធនធានធម្មជាតិពីប្រទេសអ្នកក្រជាច្រើន ដើម្បីផ្គត់ផ្គងការផលិតរបស់ខ្លួន ដោយសារតែប្រទេសអ្នកក្រគ្មានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីផលិតខ្លួនឯង។ ដើម្បីពង្រីកទីផ្សារបស់ខ្លួន ក្រុមហ៊ុនធំៗ បានលេបត្របាក់ក្រុមហ៊ុនតូចៗ តាមយុទ្ធសាស្រ្ដ creative destruction។ នៅពេលដែលសង្វាក់ផលិតកម្មក្រុមហ៊ុនធំៗទាំងនោះរីកចម្រើន ផលិតផលមានទីផ្សារធំទូលាយ (ទីផ្សារសេរី) បានជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ចប្រទេសនោះកាន់តែខ្លាំងជាងមុន។ បញ្ហាត្រង់ថា យុទ្ធសាស្រ្ដនេះហាក់ដូចជាផ្ដល់ជ័យជំនះទៅឱ្យប្រទេសអ្នកមានច្រើនជាងប្រទេសអ្នកក្រនៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានទស្សវត្សចុងក្រោយនេះ។ ប្រទេសអ្នកក្រស្ទើរតែគ្មានកំលាំងប្រកួតជាមួយនឹងប្រទេសយក្សៗ ទាល់តែសោះនៅលើសង្វៀនទីផ្សារសេរីនេះ។ នៅមានចំនុចអវិជ្ជមានជាច្រើនទៀត ដែលខ្ញុំមិនអាចលើកមកនិយាយក្នុងទីនេះអស់។

បញ្ហាធំរបស់ប្រព័ន្ធនេះគឺចេះតែជំរុញមនុស្សឱ្យស្រវឹងនឹងបរិភោគនិយម (consumerism) បរិភោគកាន់តែច្រើន កាន់តែល្អ ក្នុងគោលបំណងបង្កើនប្រាក់ចំនេញកាន់តែច្រើន។ បើសិនជាយើងមិនទាន់ចង់បរិភោគទេ ប្រព័ន្ធនេះនឹងប្រើយុទ្ធសាស្រ្ដផ្សព្វផ្សាយ (advertisement) ដោយជួលមនុស្សល្បីៗ ស្អាតៗ មកប្រាប់យើងថាបរិភោគទៅ វាល្អណាស់ វាលូយណាស់ លូយដូចជាខ្ញុំអ៊ីចឹង។ ការផ្សព្វផ្សាយមួយចំនួនធំមិនបានគិតពីសីលធម៌ សណ្ដាប់ធ្នាប់ និងផលអវិជ្ជមានដល់សង្គមទាំងមូលនោះទេ គឺគិតត្រឹមតែបង្កើនចំណងលោភៈរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ឱ្យកាន់តែខ្លាំងជាងមុនប៉ុណ្ណោះ។ យើងនៅមិនទាន់ដឹងទេថាវានឹងមានអ្វីកើតឡើងនៅក្នុងរយៈពេល ១០ឆ្នាំ ៥០ ឆ្នាំ និង ១០០ ឆ្នាំទៅមុខទៀតនោះ បន្ទាប់ពីធនធានធម្មជាតិដូចជាប្រេងកាត រ៉ែ ព្រៃឈើ ឆ្នេរសមុទ្រ។ល។ ត្រូវបានគេស្រូបយកទៅផ្គត់ផ្គង់ចំណងលោភៈ ការបរិភោគគ្មានដែនកំណត់និងភាពរីកចម្រើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ពួកគេនោះ។ សង្ឃឹមថាវានឹងមិនធ្ងន់ធ្ងជាងកូរ៉ូណាទៅចុះ!

សេដ្ឋកិច្ចពុទ្ធសាសនាមិនមែនជាចលនាប្រឆាំងជាមួយនឹងការរីកចម្រើនរបស់ពិភពលោកនោះទេ ប៉ុន្តែវាជាការដាស់ពិភពលោកឱ្យភ្ញាក់ និងជាការបង្ហាញនូវហានិភ័យនៃការរីកចម្រើនរបស់ពិភពលោកដោយពឹងផ្អែកលើចំណង់លោភៈនិងការបំផ្លាញធនធានធម្មជាតិ ដើម្បីយកទៅផ្គត់ផ្គងសេចក្តីត្រូវការគ្មានព្រំដែនកំណត់របស់មនុស្ស។ ពុទ្ធសាសនាបង្រៀនមនុស្សឱ្យយល់ពីសារៈសំខាន់នៃការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នារវាង បុគ្គល+សង្គម+ធម្មជាតិ។ លោកគ្រូធម្មបណ្ឌិត ហេងមណីចិន្តា តែងតែប្រៀបធៀបតួអង្គទាំងបីនេះទៅនឹងចង្ក្រាន្តដែលមានជើងបី គឺថាបើបាត់ជើងណាមួយហើយនោះ ចង្រ្កាន្តនោះមិនអាចទ្រកំសៀវបាននឹងល្អទេ។

ដើម្បីថែរក្សាតួអង្គទាំងបីនេះឱ្យនៅជាមួយគ្នាបាន ពុទ្ធសាសនាបង្រៀនមនុស្សឱ្យបរិភោគដោយការប្រុងប្រយ័ត្ន (បច្ចវេក្ខណវិធី) កុំអាងមានអី បរិភោគនោះ ប្រយ័ត្នវាពុល រាគរូស ក្អួតចង្អោរ ឆ្លងមេរោគ និងរៀនបរិភោគឱ្យល្មម (មត្តញ្ញុតា) កុំតិចពេក ខ្លាចវាឆាប់ហេវ គ្មានកំលាំងបំពេញការងារ និងកុំច្រើនពេកប្រយ័ត្នថ្ងៃក្រោយគ្មានអីឆី វាហល់ វាធាត់ជ្រុល វាដុះក្បាលពោះ ក្លាយខ្លួនទៅជាខ្ចិល ធ្វើការលែងកើត។ បើមានច្រើន បរិភោគមិនអស់ទេ យកវាទៅជួយអ្នកដទៃ ជួយសង្គម និងពិភពលោក (សង្គហៈធម៌)។

ផ្ទុយពីសេដ្ឋកិច្ចមូលធននិយមដែលផ្ដោតតែលើការបង្កើនចំណង់លោភៈរបស់មនុស្សឱ្យកាន់តែខ្លាំង ក្នុងគោលបំណងឱ្យមនុស្សមានតម្រូវការកាន់តែខ្ពស់ ដើម្បីពួកគេមានឱកាសលក់ផលិតផលចេញបានច្រើន បង្កើនកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ដោយមិនគិតពីអន្តរាយធនធានធម្មជាតិនោះ សេដ្ឋកិច្ចពុទ្ធសាសនាផ្ដោតសំខាន់លើសុខុដុមភាពរវាងបុគ្គល+សង្គម+ធម្មជាតិ។ ដើម្បីសម្រេចបាននូវគោលបំណងនេះ «បុគ្គល» ត្រូវតែចេះគ្រប់គ្រងចំណង់លោភៈរបស់ខ្លួនឱ្យបានត្រឹមត្រូវ ព្រោះថាបើមិនដូច្នេះទេ ចំណង់នោះវានឹងទៅបំផ្លាញសង្គម និងធម្មជាតិជាមិនខាន។

នៅពេលដែលសង្គមនិងធម្មជាតិត្រូវបានបំផ្លាញអស់ហើយ ទោះបីចំណូលប្រចាំឆ្នាំ (GDP) របស់ប្រជាជនក្នុងប្រទេសនីមួយៗកើនឡើងដល់មួយរយលានដុល្លារក៏ដោយ ក៏វាគ្មានន័យអ្វីដែរ។ ព្រះពុទ្ធសម្ដែងថា៖ «ពិភពលោកនេះនឹងអន្តរាយដោយសារតែចំណង់គ្មានដែនកំណត់របស់មនុស្ស (កិលេសន្តរាយ)»។ ស្របគ្នាជាមួយនឹងព្រះពុទ្ធដែរ មហាត្មគន្ធីយល់ថា៖ «ពិភពលោកនេះវាគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់តម្រូវការរបស់មនុស្ស ប៉ុន្តែវាមិនគ្រប់គ្រាន់ទេសម្រាប់ភាពលោភលន់នៃមនុស្ស»។ iPhone 5s វាគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់អ្នកដែលត្រូវការប្រើវា ប៉ុន្តែវានឹងមិនគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់អ្នកចង់ហឺហារទេ (នេះជាករណីទូរសទ្ទខ្ញុំ ដែលតែងតែត្រូវបានគេបង្ខំឱ្យប្ដូរស៊េរីចេញ)។

សេដ្ឋកិច្ចពុទ្ធសាសនាមានវិសាលភាពធំណាស់ ខ្ញុំមិនអាចលើកមកសរសេរក្នុងអត្ថបទនេះអស់ទេ ព្រោះខ្ញុំគិតថាអត្ថបទនេះវាវែងល្មមឱ្យអ្នកទាំងអស់គ្នាខឹងខ្ញុំគ្រប់គ្រាន់ហើយ! ខ្ញុំសូមបញ្ចប់ដោយពាក្យជូនពរសូមឱ្យមានសេរីសួស្ដីក្នុងឱកាសបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរទាំងអស់គ្នា! សូមអរគុណលោកសាស្រ្ដាចារ្យ Wolfgang Drechsler និងលោកគ្រូធម្មបណ្ឌិត Heng Monychenda ដែលតែងតែផ្ដល់ឯកសារសេដ្ឋកិច្ចនិងពុទ្ធសាសនាជាច្រើនក្នុងពេលកន្លងមក។ សូមឧទ្ទិសអត្ថបទនេះដល់ញោមប្រុសញោមស្រីទាំងពីរ។ សូមវិបាកវិញ្ញាណក្ខន្ធញោមបានទៅកើតកន្លែងដែលល្អៗ។

អត្ថបទដោយ៖ សាន​ ពិសិទ្ធិ

Click here to see the author information