ចរណវិទ្យា៖ ការចូលរួមគំនិតអំពីសុភមង្គលបុគ្គលនិងគ្រួសារ

ភវតុ សព្វមង្គលំ មង្គលទាំងពួងចូរមានដល់អ្នក!

ឃ្លាខាងលើនេះ គឺជាឃ្លាដែលយើងតែងតែឮព្រះសង្ឃ និងចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យសូត្រជូនពរពុទ្ធបរិស័ទ ឬកូនចៅនៅក្នុងពិធីបុណ្យពុទ្ធសាសនា ក៏ដូចជាតាមពិធីបុណ្យប្រពៃណីជាតិនានានៅក្នុងសង្គមខ្មែរយើងតាំងតែពីបុរាណមក។ ការនិយមយកពាក្យ «មង្គល» មកប្រើដើម្បីជូនពរគ្នាបែបនេះ បានបញ្ជាក់ប្រាប់ថា «មង្គល» គឺជាវត្ថុបំណងដ៏សំខាន់មួយដែលស្ថាប័នពុទ្ធសាសនា និងស្ថាប័នគ្រួសារខ្មែរចង់ឱ្យកើតមានឡើងដល់មនុស្សដែលពួកគេស្រឡាញ់ចូលចិត្ត ហើយក៏ជាគោលដៅរួមដែលមនុស្សគ្រប់រូបត្រូវការជាចាំបាច់ ដោយខានមិនបានដែរ។ ក្រៅពីនេះ ក៏ឃើញមានពាក្យ «វប្បមង្គល», «អាវាហវិវាហមង្គល», «សិរីមង្គល», «សុភមង្គល» ។ល។ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាពាក្យដ៏ពេញនិយមក្នុងចំនោមពាក្យពេញនិយមជាច្រើនទៀត ដែលសង្គមខ្មែរតែងយកមកប្រើដើម្បីបង្ហាញពីតម្លៃនៃ «មង្គល» ក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ។ សូម្បីតែខេត្តមួយដែលស្ថិតនៅចុងពាយ័ព្យនៃប្រទេសកម្ពុជា ក៏បានសម្រេចដាក់ឈ្មោះស្រុករបស់ខ្លួនថា៖ «ស្រុកមង្គលបុរី» ផងដែរ ដើម្បីបញ្ជាក់ថា «មង្គល» គឺជាគោលនយោបាយចម្បង ដែលរដ្ឋបាលស្រុកមួយនេះចង់ឱ្យកើតមានឡើងដល់ប្រជាពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន។ អត្ថបទនេះ ជាការសាកល្បងសិក្សាអំពីពាក្យថា «សុភមង្គល» នៅក្នុងកម្រិតជីវិតសួនបុគ្គល និងសុភមង្គលប្រចាំក្រុមគ្រួសារ ដែលជាស្ថាប័នមូលដ្ឋានរបស់សង្គមជាតិ។

បើទោះបីជាមនុស្សជាតិយល់ស្របគ្នាថា «សុភមង្គល» គឺជាគោលដៅរួមយ៉ាងណាក៏ដោយ​ ក៏ពួកគេហាក់ដូចជាយល់មិនស្របគ្នាទាល់តែសោះទៅលើគោលការណ៍ ដែលនាំឱ្យសម្រេចបាននូវ «សុភមង្គល» នៅក្នុងជីវិត។ ការយល់មិនស្របគ្នាបែបនេះហើយ​ បានបង្ករជាបដិវាទកម្មនៅក្នុងសង្គមគ្រួសារ ដែល​បដិវាទកម្មនេះ តែងតែត្រូវបានបញ្ញវន្តខ្មែរយកមករំលេចនៅក្នុងស្នារដៃអក្សរសិល្បិ៍របស់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់។ នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣៨ លោកនូ ហាច បានប្រើចុងប៉ាការបស់លោកតាក់តែងសាច់រឿងផ្កាស្រពោន ក្នុងគោលបំណងបង្ហាញនូវគំនិតបដិសេធរបស់លោកទៅលើទស្សនៈថា សុភមង្គលជីវិតកើតចេញពីមាស ប្រាក់ កែវកង។ នៅដើមស.វ.ទី ២០ ព្រះបុទុមត្ថេរ សោម ដែលជាបញ្ញវន្តដ៏លេចធ្លោមួយរូបនៅក្នុងវណ្ណកម្មអក្សរសិល្បិ៍ខ្មែរ បានប្រើទឹកព្រះហស្ដដ៏បុិនប្រសព្វរបស់ព្រះអង្គតាក់តែងជាកាព្យកំណាព្យរឿងទុំទាវឡើងមក ដើម្បីដាស់តឿនសង្គមគ្រួសារខ្មែរពីអន្តរាយ ដែលអាចកើតមានឡើងបានដោយសារតែការយល់ថាសុភមង្គលជីវិតគឺពឹងអាស្រ័យទាំងស្រុងទៅលើអំណាច បុណ្យស័ក្ដ និងវណ្ណៈសង្គម។ ចំណែកឯលោកញ៉ុក ថែម ដែលជាកវីដ៏មានប្រជាប្រិយ៍មួយរូបនាដើម ស.វ. ទី ២០ ដែរនោះ បានយកវណ្ណកម្មរឿងកូលាបប៉ៃលិនរបស់ខ្លួន មកធ្វើជាបទដ្ឋានដើម្បីបង្ហាញជំនឿយ៉ាងរឹងមាំរបស់លោកថាសុភមង្គលអាចកើតឡើងបានដោយអាស្រ័យលើការដឹង​គុណ ការព្យាយាមតស៊ូប្រឹងប្រែង និងការយល់ចិត្តគ្នា (សូមមេត្តារកអានចំនុចនេះបន្ថែមក្នុងសៀវភៅ «ជីវិតអាពាហ៍ពិពាហ៍» របស់ឥន្ទប្បញ្ញោភិក្ខុ ហេង មណីចិន្តា)

ការខ្វែងគំនិតគ្នាពីគោលការណ៍ដែលនាំឱ្យកើតសុភមង្គលនេះ មិនត្រឹមតែបង្ក​ជាបដិវាទកម្ម នៅក្នុងរង្វង់សង្គមគ្រួសារខ្មែរតែម្យ៉ាងនោះទេ ប៉ុន្តែវាក៏ជាបញ្ហាប្រឈមនៃគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកផងដែរ។ ជាក់ស្ដែង នៅពេលដែលក្រុមប្រទេសសង្គមនិយម ជាពិសេសគឺសហភាពសូវៀត ត្រូវបានដួលរលំនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៩១ មក ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារ ត្រូវបានគេយកទៅអនុវត្តស្ទើគ្រប់កន្លែងទាំងអស់នៅលើពិភពលោក ដើម្បីបង្កើនកំណើនសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងប្រទេសខ្លួន។

រដ្ឋាភិបាលប្រទេសនីមួយៗយល់ថាសុភមង្គល អាចនឹងកើតមានដល់ពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន នៅពេលដែលតម្រូវការផ្នែកសម្ភារៈត្រូវបានបំពេញ តាមរយៈកំណើនប្រចាំឆ្នាំនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (ផ.ស.ស.)។ កំណើនប្រចាំឆ្នាំនៃ ផ.ស.ស. ត្រូវបានគេសម្គាល់ថាជាសូចនាករសេដ្ឋកិច្ច ក្នុងការវាស់វែងពីការអភិវឌ្ឍ និងភាពចម្រុងចម្រើននៃប្រជាជាតិនីមួយៗ។ ប្រទេសដែលទទួលបានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចខ្ពស់ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាប្រទេសសម្បូរសប្បាយជាងគេ។ ចំណែកឯសង្គមដែលមានកំណើនទាប ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាសង្គមកំពុងអភិវឌ្ឍ ឬសង្គមតតិយលោក ដែលជាក្រុមមិនសូវសម្បូរសប្បាយដូចគេដូចឯងទេ។

ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារ គឺអាស្រ័យទាំងស្រុងទៅលើតម្រូវការ និងការផ្គត់ផ្គង់ ក្នុងការបង្កើនកំណើនរបស់ខ្លួន។ ដើម្បីបង្កើនកំណើនបាន ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចមួយនេះ បានឱ្យតម្លៃខ្ពស់ទៅលើវប្បធម៌បរិភោគនិយម (Consumerism) ដោយចាត់ទុកថាមានតែការនិយមក្នុងការបរិភោគតែម្យ៉ាងទេគឺជាប្រភពនៃសុភមង្គលនៅក្នុងជីវិតមនុស្ស។ ដូចនេះហើយបានជាពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ តម្រូវការរបស់មនុស្សកាន់តែច្រើនទៅៗ រហូតដល់តម្រូវការខ្លះ បានធ្វើឱ្យភាគីផ្គត់ផ្គង់ខ្វះលទ្ធភាព ក្នុងការផ្ដល់ឱ្យផង ក៏ឃើញមាន (Growth obsession)។ តម្រូវការគ្មានដែនកំណត់នេះហើយ ដែលជាប្រភពបញ្ហានៃសេដ្ឋកិច្ចនោះ។ ចំនុចនេះស្របនឹងពុទ្ធដិកាមួយកន្លែង ដែលព្រះពុទ្ធអង្គបានសម្ដែងថា៖ «ទោះបីជាមានកហាបណៈ (ទ្រព្យសម្បត្តិ) ធ្លាក់ចុះដូចទឹកភ្លៀងយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏មិនអាចធ្វើឱ្យចំណង់មនុស្សឆ្អែតស្កប់ស្កល់បានដែរ។ ចំណង់នេះ ធ្វើឱ្យមនុស្សមានសេចក្តីសុខតិចតួចណាស់ តែធ្វើឱ្យពួកគេមានសេចក្តីទុក្ខច្រើន»។ ការឱ្យតម្លៃសុភមង្គលជីវិតត្រឹមតែជាតម្រូវការនៃបរិភោគនិយមបែបនេះ បានកើតឡើងតាំងតែពីសម័យព្រះពុទ្ធមានព្រះជន្មាយុមកម្លេះ ដោយមានការខ្វែងគំនិតគ្នារវាងមនុស្សបីក្រុមគឺ៖ ក) ក្រុមអាចារ្យទិដ្ឋៈ យល់ថា មង្គលកើតចេញពីភ្នែកឃើញរូបល្អ (ក្រុមរូបភាពនិយម), ខ) ក្រុមអាចារ្យសុតៈ យល់ថា មង្គលកើតចេញពីការបានស្ដាប់សម្លេងល្អ (ក្រុមសម្លេងនិយម), ឯ គ)ក្រុមអាចារ្យមុតៈ យល់ថា មង្គលកើតចេញពីអណ្ដាតលិទ្ធភ្លក្សត្រូវលើម្ហូបចំណីឆ្ងាញ់ (ក្រុមចំណីនិយម)។

វាជារឿងមួយដែលមិនអាចប្រកែកបានទេ ដែលថាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ជាតិនីមួយៗ អាចកើនឡើងបានដោយអាស្រ័យវប្បធម៌បរិភោគនិយមមួយនេះ ព្រោះថាការនិយមបរិភោគច្រើន ជាកម្លាំងជំរុញឱ្យការផ្គត់ផ្គង់និងតម្រូវការកើនឡើងខ្ពស់ ដែលជាប្រភពនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចតាមបែបប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី បញ្ហានៅត្រង់ថា តើកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ៧% ក្នុងមួយឆ្នាំ អាចធ្វើឱ្យសុភមង្គលជីវិតពលរដ្ឋនៃប្រទេសនោះកើនឡើងបាន ៧% ដែរឬទេ? មានការសិក្សាស្រាវជ្រាវជាច្រើនបានបង្ហាញថាប្រទេសដែលពលរដ្ឋទទួលបានសុភមង្គលជីវិតច្រើនជាងគេ គឺមិនមែនជាប្រទេសដែលមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចខ្ពស់ជាងគេនោះទេ។ នៅក្នុងសុន្ទរកថាមួយថ្លែងទៅកាន់សិស្សនៅសាកលវិទ្យាល័យកានសាស៍នាឆ្នាំ ១៩៦៨ លោក រូប៊ឺត អែហ្វ ខេនឌី ដែលជាអគ្គព្រះរាជអាជ្ញាទី ៦៤ នៃសហរដ្ឋអាមេរិក បានរិះគន់ការកំណត់ការរីកចម្រើននៃប្រជាជាតិមួយដោយពឹងផ្អែកលើកកំណើនសេដ្ឋកិច្ចថា៖

យើងមិនគួរវាយតម្លៃសហរដ្ឋអាមេរិកដោយផ្អែកលើកំណើនផលទុនជាតិសរុបឡើយ ពីព្រោះថាបើយើងធ្វើបែបនេះ យើងត្រូវតែទទួលស្គាល់ថា កំណើនទាំងនោះវាបានមកពីការបំពុលខ្យល់ ការផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្មបារី ការបំផ្លាញសម្រស់ធម្មជាតិ…និងការផលិតអាវុធ ។ល។ កំណើននេះមិនបានរាប់បញ្ចូលភាពរណ្ដំនៃព្យាង្គកំណាព្យដ៏ពីរោះរបស់យើង…ភាពរឹងមាំនៃចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍របស់យើង…សុចរិតភាពនៃមន្ដ្រីបម្រើការសាធារណៈរបស់យើង…ឬក៏បញ្ញានិងករុណាធម៌របស់យើងឡើយ ។ល។ និយាយដោយខ្លីទៅ (កំណើននេះ) វារាប់បញ្ចូលអ្វីៗទាំងអស់ លើកលែងតែអ្វីដែលធ្វើឱ្យជីវិតយើងមានតម្លៃប៉ុណ្ណោះ (ដែលវាមិនអាចរាប់បញ្ចូលបាន)។

Robert F. Kennedy’s Remarks at the University of Kansas, March 18, 1968

ពាក្យថា «ជីវិត» តាមន័យព្រះពុទ្ធសាសនាគឺជាការរួមផ្ដុំគ្នាដោយចំណែកសំខាន់ៗពីរយ៉ាងគឺ៖ «រូបធម៌» និង «នាមធម៌»។ រូបធម៌ សំដៅដល់របស់ដែលយើងអាចប៉ះពាល់និងមើលឃើញបាន ចំណែកនាមធម៌សំដៅដល់ផ្នែកនៃជីវិតដែលយើងមិនអាចប៉ះ ឬមិនអាចមើលឃើញបាន។ ព្រះពុទ្ធមិនបានសង្កត់ធ្ងន់ថាសុភមង្គលជីវិតអាស្រ័យតែលើការរីកចម្រើនផ្នែករូបធម៌តែម្យ៉ាង ឬក៏ផ្នែកនាមធម៌តែម្យ៉ាងនោះទេ ប៉ុន្តែត្រូវមានអង្គហេតុប្រកបជាច្រើនទៀតដែលត្រូវអាស្រ័យគ្នា ទើបអាចកើតឡើងបាន (អរិយសច្ចធម៌ និង បដិច្ចសមុប្បាទធម៌)។ ជាង ២៥០០ ឆ្នាំមុន ព្រះពុទ្ធបានពន្យល់ហេតុទាំង ៣៨ ប្រការដែលនាំឱ្យសម្រេចបាននូវមង្គលជីវិត នៅក្នុងព្រះសូត្រមួយឈ្មោះថា «មង្គលសូត្រ» ដើម្បីជាប្រទីបបំភ្លឺដល់ការយល់របស់មនុស្សជាតិ។ បន្ទាប់មកនៅដើមស.វ.ទី ១៦ មានបញ្ញវន្តសង្ឃជាតិថៃមួយអង្គព្រះនាម សិរិមង្គលាចារ្យ បានយកមង្គល ៣៨ ប្រការនោះមកសរសេរពន្យល់ជាភាសាបាលីយ៉ាងលំអិតបន្ថែមទៀតក្នុងគម្ពីរមួយឈ្មោះថា៖ «មង្គលត្ថទីបនី» ដែលជាគម្ពីរពុទ្ធសាសនាដ៏មានសារៈសំខាន់មួយនៅក្នុងវិស័យពុទ្ធិកសិក្សាតាមបណ្ដាប្រទេសដែលគោរពពុទ្ធសាសនាថេរវាទ។ មង្គលទាំង ៣៨ ប្រការនេះបែងចែកទៅជា ១០ ជំពូកសំខាន់ៗ ដោយចាប់ផ្ដើមពីការធ្វើសង្គមូបណីយកម្មខ្លួនទៅក្នុងសមាគមសប្បុរស និងបញ្ចប់ដោយការអភិវឌ្ឍចិត្តគំនិតបុគ្គលឱ្យមានភាពក្សេមក្សាន្ត។ មង្គលទាំង ៣៨ ប្រការនេះ បានផ្ដោតទៅលើចំនុចបីសំខាន់ៗគឺ៖

  1. ការអភិវឌ្ឍខ្លួនមនុស្សម្នាក់ឱ្យក្លាយទៅជាបុគ្គលមានសមត្ថភាពល្អ សុខភាពល្អ និងគុណធម៌ល្អ ដែលខ្ញុំព្រះករុណាអាត្មាភាពយល់ថាចំនុចនេះ ស្របទៅនឹងចរណវិទ្យា (Caranology) ជាមុខវិជ្ជាមួយដែលសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ សហការជាមួយអង្គការពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ និងក្រុមហ៊ុនផ្កាឈូករៀបចំឡើងក្នុងគោលបំណងបណ្ដុះពុទ្ធិជំនាញទន់បែបខ្មែរដល់សិស្សនិស្សិត ដែលមុខវិជ្ជាមួយនេះបាននិងកំពុងដាក់ឱ្យដំណើរការបង្ហាត់បង្រៀនដំណាក់កាលដំបូង។
  2. កាលបើបុគ្គលនោះបរិបូរណ៍ដោយចរណសម្បត្តិហើយ ពួកគេត្រូវតែយកចរណសម្បត្តិនោះទៅចូលរួមជួយអភិវឌ្ឍសង្គមគ្រួសារ និងសង្គមជាតិដែលខ្លួនកំពុងតែរស់នៅបន្តទៀត។
  3. ការអភិវឌ្ឍសមត្ថភាពផ្នែកផ្លូវចិត្ត។ ការអភិវឌ្ឍសមត្ថភាពបុគ្គល ការចូលរួមជួយសង្គមគ្រួសារ/សង្គមជាតិ និងការអភិវឌ្ឍសមត្ថភាពផ្លូវចិត្ត គឺជាគន្លឹះ ឬជាគោលការណ៍ដែលដឹកនាំជីវិតបុគ្គលម្នាក់ៗ ឆ្ពោះទៅរកពាក្យថាសុភមង្គលបាន។

ដូចនេះសុភមង្គលជីវិតតាមបែបពុទ្ធសាសនា គឺជាការអភិវឌ្ឍវិថីជីវិតមួយដែលមានតុល្យភាពរវាង «នាមធម៌» និង «រូបធម៌»។ ជាវិថីជីវិតមួយ ដែលមិនផ្ដោតសំខាន់តែទៅលើការអភិវឌ្ឍមនោគមន៍វិទ្យារហូតភ្លេចគិតរឿងតម្រូវការក្រពះនោះក៏ទេ (អត្តកិលមដ្ឋានុយោគ) ហើយក៏មិនមែនផ្ដោតសំខាន់តែការបង្កើនតែផ្នែកបរិភោគនិយម (កាមសុខលិ្លកនុយោគ) រហូតដល់គ្មានពេលមើលថែសុខភាពផ្លូវចិត្តនោះក៏ទេដែរ។ វិថីសុភមង្គលជីវិតនៅក្នុងសង្គមពុទ្ធសាសនា អាចសំដៅដល់ការរីកចម្រើនផ្នែកចំណេះដឹង (វិជ្ជាសម្បត្តិ) ការប្រព្រឹត្យតាមក្រឹត្យក្រម (ចរណសម្បត្តិ) របស់បុគ្គលម្នាក់ៗ ក្នុងការចូលរួមអភិវឌ្ឍជីវិតខ្លួន គ្រួសារខ្លួន សង្គមជាតិខ្លួន និងមនុស្សជាតិ ទាំងផ្នែកផ្លូវកាយ ផ្លូវគំនិត និងផ្លូវបញ្ញា។

សាន ពិសិទ្ធិ
ក្រុងតាលីន, ថ្ងៃព្រហសត្បិ៍ ១ ​កើត ខែ បឋមាសាឍ ឆ្នាំ ឆ្លូវ ត្រីស័ក ព.ស ២៥៦៥ ​ 
ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ១០ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ ២០២១

សេដ្ឋកិច្ចសម្មាមគ្គ៖ សមតុល្យរវាងអ្នកផ្ដលឱ្យ និងអ្នកទទួលយក

ផលិតជាសម្លេងដោយសហការីផ្កាឈូក

ក្នុងរយៈពេលជិតពីរឆ្នាំនេះ វិបត្តិកូរ៉ូណាបានជះផលអវិជ្ជមានដល់ជីវភាពប្រជាជននៅក្នុងពិភពលោកជាច្រើនផ្នែកឥតគណនា។ ត្រឹមតែរយៈពេលដ៏ខ្លីប៉ុណ្ណោះ មេរោគនេះបានឆ្លងចូលទៅក្នុងខ្លួនប្រជាពលរដ្ឋប្រមាណ ១២៤ លាននាក់ ក្នុងនោះមានអ្នកបាត់បង់ជីវិតរហូតដល់ទៅពីរលាននាក់ជាង ដែលជាការបាត់បង់ដ៏ច្រើនបំផុតមួយនៅក្នុងប្រវត្តិមនុស្សជាតិ។ បើក្រឡេកមកមើលជ្រុងសេដ្ឋកិច្ចតាមរយៈការចុះផ្សាយរបាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំនៃមូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិវិញ (IMF) បានឱ្យដឹងថា សេដ្ឋកិច្ចពិភាពលោកឆ្នាំ ២០២០ បានធ្លាក់ចុះក្រោម ៤.៩% ដែលជាវិបត្តិដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយបន្ទាប់ពីមហាវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចនាទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៣០ មក។ វិបត្តិដែលកើតចេញពីមេរោគកូរ៉ូណានេះ បានធ្វើឱ្យមនុស្សជាច្រើនលាននាក់បាត់បង់ការងារ និងប្រាក់ចំណូល ដែលជាមូលហេតុមួយធ្វើឱ្យពួកគេពុំមានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការទប់ទល់នឹងបំណុល និងការចំណាយនៅក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ។

អនិច្ចលក្ខណៈ ឬភាវៈមិនទៀងនៃរបៀបរបបរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ គឺជារឿងប្រឈមមួយដែលយើងទាំងអស់គ្នាមិនអាចគេចផុតបាន។ បច្ចេកវិទ្យាទំនើបដែលជាសមិទ្ធិផលនៃបដិវត្តឧស្សាហកម្ម ៤.០ បានចូលខ្លួនមកធ្វើជាតួអង្គដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងការសម្រួលរបត់នៃបម្រែបម្រួលទំនាក់ទំនង និងសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចប្រចាំថ្ងៃ ដែលជាប្រភពនៃកំណើនដ៏មានសក្ដានុពលថ្មីមួយសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក។ ការផ្លាស់ប្ដូរអាចជារឿងដ៏ល្អមួយសម្រាប់អ្នកដែលមិនពេញចិត្តនៅក្នុងស្ថានភាពដែលពួកគេកំពុងតែជួបប្រទះ ប៉ុន្តែក៏អាចជារឿងមួយដែលគួរឱ្យព្រួយបារម្ភផងដែរ សម្រាប់អ្នកដែលកំពុងតែរីករាយនូវអ្វីដែលពួកគេកំពុងតែមាន។ ទោះបីជាយើងចង់បានការផ្លាស់ប្ដូរក្ដី ឬមិនចង់បានក្ដី ក៏អនិច្ចលក្ខណៈធម៌នេះ ជាភាវៈមួយដែលព្រះពុទ្ធសម្ដែងថាជាចំណែកមួយភាគបី (អនិច្ចលក្ខណៈ ទុក្ខលក្ខណៈ អនត្តលក្ខណៈ) នៃមត៌កដែលយើងទទួលបានពីពាក្យថា «ជីវិត»។

ការប្រែប្រួលដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់បំផុតនោះគឺការប្រែប្រួលរវាងអ្នកផ្ដល់ឱ្យ និងអ្នកទទួលយក ឬ រវាងអ្នកផ្គត់ផ្គង់ និង អ្នកបរិភោគប្រើប្រាស់ (Supply and Demand)។ បើនិយាយតាមភាសាពុទ្ធសាសនា គឺជាការប្រែប្រួលរវាងទាយក (ប្រែថាអ្នកឲ្យ) និង បដិគាហកៈ (ប្រែថាអ្នកទទួល)។ ចំនុចទាំងពីរនេះ ជាចំនុចក្ដោបរួមនៃសកម្មភាពប្រចាំថ្ងៃរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ ព្រោះថាក្នុងមួយថ្ងៃៗ បើយើងមិនបានបំពេញតួនាទីជាអ្នកផ្ដល់ឱ្យនោះទេ ប្រាកដណាស់ថាយើងនឹងដើរតួនាទីជាអ្នកទទួលយក។ ព្រះពុទ្ធសាសនា មិនបានបង្រៀនថាអ្នកទទួលយកអន់ជាងអ្នកផ្ដល់ឱ្យ ឬអ្នកផ្ដល់ឱ្យមិនប្រសើរដូចទទួលយកនោះទេ ពោលគឺថា មនុស្សពីរក្រុមនេះមានគុណសម្បត្តិសំយោគឱ្យគ្នាទៅវិញទៅមក ហើយត្រូវបំពេញតួនាទីរៀងៗខ្លួនក្នុងនាមជាអ្នកផ្ដល់ឱ្យ និងអ្នកទទួលយក ដើម្បីធ្វើឱ្យសង្គមដែលពួកគេកំពុងតែរស់នៅមានភាពរីកចម្រើនទៅមុខ។ ព្រះពុទ្ធអង្គបានបង្រួមរបស់ដែលមនុស្សត្រូវឱ្យផ្ដល់ឱ្យគ្នានៅក្នុងពិភពលោកនេះមកត្រឹមតែជារបស់ពីរយ៉ាងប៉ុណ្ណោះគឺ ក) ការផ្ដល់ឱ្យគ្រឿងឧបភោគប្រើប្រាស់ ឬអាមិសទាន និង ខ) ការផ្ដល់ឱ្យពុទ្ធិចំណេះដឹង- ឬធម្មទាន ។ ដើម្បីឲ្យទានទាំងពីរខាងលើនេះកាន់តែមានដំណើរការល្អ មិនមានអំពើហឹង្សា ព្រះពុទ្ធបានបង្ហាញអំពីការឲ្យអភ័យដល់គ្នានឹងគ្នា ជាការលើកលែងទោស- ឬអភ័យទាន។

នៅក្នុងពេលវេលាមួយដែលសង្គមយើងកំពុងរឹតត្បិតការជួបជុំ ឬការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាដោយផ្ទាល់ និងស្នើឱ្យមានការរក្សាគម្លាតសង្គម ដើម្បីទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលមេរោគកូរ៉ូណាបែបនេះ ខ្ញុំព្រះករុណាអាត្មាភាព សូមមិនសរសេររៀបរាប់ពីការផ្ដល់គ្រឿងឧបភោគប្រើប្រាស់ (អាមិសទាន) នៅក្នុងអត្ថបទនេះនោះទេ ប៉ុន្តែសូមទាញអារម្មណ៍មិត្តអ្នកអានឱ្យមកក្រឡេកមើលការផ្ដល់ឱ្យ និង ការទទួលយក នូវពុទ្ធិចំណេះដឹង (ព័ត៌មាន) តាមព័ត៌មានវិទ្យា ពីជ្រុងព្រះពុទ្ធសាសនាវិញ។ ហេតុអ្វីបានជាព័ត៌មានត្រូវបានចាត់ទុកថាជារឿងដ៏សំខាន់នៅក្នុងយុគសម័យកូរ៉ូណានេះ? ព័ត៌មានគឺផ្នែកមួយនៃវាចា ដូច្នេះព័ត៌មានដែលចេញពីយើងម្នាក់ៗ អាចជា សម្មាវាចា ឬ មិច្ឆាវាចា។ សម្មាវាចាឆ្លុះបញ្ចាំងពីអ្នកផ្គត់ផ្គងព័ត៌មានដ៏មានវិជ្ជាជីវៈត្រឹមត្រូវ ចំណែកឯមិច្ឆាវាចាគឺបង្ហាញពីអ្នកផ្គត់ផ្គង់ព័ត៌មានមិនមានទំនួលខុសត្រូវ។ ឧទាហរណ៍ ដូចជាព័ត៌មានដែលពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហាជំងឺកូវីដ១៩ ឬការផ្សព្វផ្សាយជំនួញជួញដូរនៅលើបណ្ដាញសង្គមអនឡាញជាដើម។

ប្រសិនបើអស់លោកអ្នកមិនយល់ទាស់ទេ សូមអនុញ្ញាតឱ្យខ្ញុំប្រើពាក្យថា «សម្មាព័ត៌មាន» ជំនួសឱ្យពាក្យថា «សម្មាវាចា» ផងចុះ។ បើតាមគោលការណ៍ព្រះពុទ្ធសាសនា ក្នុងនាមជាទាយកឬអ្នកផ្គត់ផ្គង់ព័ត៌មាន គួរផ្ដល់ព័ត៌មានណាដែលគួរឱ្យចង់ស្ដាប់ចង់ដឹង ត្រូវតាមទេសៈកាលៈ វៀរចាកព័ត៌មានក្លែងក្លាយ ព័ត៌មានញុះញង់ ព័ត៌មានគ្មានក្រមសីលធម៌ និងព័ត៌មានឥតប្រយោជន៍។ ព្រះពុទ្ធអង្គ បានបង្រៀនអ្នកផ្ដត់ផ្គង់វាចា ទេសនា ឬ ព័ត៌មាន ឱ្យឈរលើជំហប្រាំយ៉ាងគឺ៖ ១) ប្រាកដក្នុងចិត្តថាព័ត៌មានដែលខ្លួនផ្គត់ផ្គង់ឱ្យនោះពិតជាមានផលប្រយោជន៍ដល់អ្នកទទួលមែន ២) មានទំនួលខុសត្រូវនិងយកចិត្តទុកដាក់ទៅអ្នកដែលទទួលយកព័ត៌មាននោះ ក្រែងមានផលប៉ះពាល់មិនល្អដល់អ្នកទទួល ៣) ផ្ដល់ព័ត៌មានត្រូវតាមកាលតាមវេលា ៤)ផ្ដល់ព័ត៌មានដោយចិត្តអនុគ្រោះ ព្រោះចង់ឃើញអ្នកទទួលបានចំណេះដឹង និងសេចក្តីសុខពិតប្រាកដ ៥) ផ្ដល់ព័ត៌មានណាដែលមិននាំឱ្យមានអន្តរាយដល់សមាជិកអង្គភាពខ្លួននិងក្រុមបុគ្គលដទៃ ។

នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាហាក់ដូចជាមិនបានសង្គត់ធ្ងន់ថាភាពរីកចម្រើនរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗអាស្រ័យលើបរិមាណឬចំនួនដែលខ្លួនត្រូវផ្ដល់ឱ្យនិងត្រូវទទួលយកនោះទេ ប៉ុន្តែផ្ដោតសំខាន់ទៅលើគុណភាពនិងភាពត្រឹមត្រូវនៃសកម្មភាពទំាងពីរនោះ ពីព្រោះថា បើបរិមាណច្រើនលើសកំណត់ ឬចំនួចតិចជាងតម្រូវការសុទ្ធតែជាមូលហេតុនាំមកនូវអផាសុកភាពទាំងអស់។ អ្វីដែលព្រះពុទ្ធអង្គបានណែនាំតាំងពី ២៦០០ ឆ្នាំមុន គឺមិនខុសពីអ្វីដែលអ្នកសេដ្ឋសាស្រ្ដសម័យទំនើបធ្វើការព្រមាន ពីការផ្គត់ផ្គង់ច្រើនលើសតម្រូវការ ដែលនឹងនាំឱ្យកើតមានអតិផរណា និងការផ្គត់ផ្គង់តិចជាងតម្រូវការ ដែលនឹងនាំឱ្យកើតមានបរិត្តផរណានោះទេ។ ការផ្គត់ផ្គង់ទំនិញផ្នែកសម្ភារៈគឺមានភាពងាយស្រួលក្នុងការកត់សម្គាល់ថាចំនួនប៉ុន្មានគ្រប់ឬលើសតម្រូវការបាន ប៉ុន្តែការផ្គត់ផ្គង់ផ្នែកពុទ្ធិចំណេះដឹងវិញគឺជាសភាវៈមួយដែលយើងពិបាកក្នុងការយករង្វាស់ឬតួលេខទៅកំណត់ថាចំនួនប៉ុណ្ណាគ្រប់គ្រាន់ឬលើសកំណត់បានណាស់។ មកដល់ត្រង់ចំនុចនេះ ខ្ញុំព្រះករុណាអត្មាភាពអ្នកសរសេរផ្ទាល់ក៏មិនដឹងថាមិត្រអ្នកអានដែលបានអានមកដល់ចំនុចនេះ មានអារម្មណ៍វិជ្ជមានឬអវិជ្ជមាន កម្រិតណានោះដែរ។

ទោះយ៉ាងណាក្ដី នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមានគោលការណ៍ដែលយើងអាចយកមកធ្វើជារង្វាស់ដើម្បីកត់សម្គាល់ភាពត្រឹមត្រូវនៃការផ្ដល់ឱ្យនិងការទទួលយកពុទ្ធិចំណេះដឹងនេះបាន មានដូចជាពាក្យថា៖ «សម្មា, មជ្ឈិម, មធ្យម, មត្តញ្ញុតា» ជាដើម ដែលមានសេចក្តីជាខេមរភាសាយើងថា៖ «ត្រឹមត្រូវ, កណ្ដាល, មធ្យម, ស្គាល់ប្រមាណ»។ល។ ដើម្បីបំពេញតួនាទីជាអ្នកផ្ដល់ឱ្យដ៏មានប្រសិទ្ធិភាពនិងប្រសិទ្ធិផល ព្រះពុទ្ធបានណែនាំឱ្យយើងយកគោលការណ៍ប្រាំពីរយ៉ាងទៅអនុវត្តនៅក្នុងទំនាក់ទំនងប្រចាំថ្ងៃគឺ៖ ១) ធម្មញ្ញុតា-ការស្គាល់ហេតុការណ៍ និងវិធីដោះស្រាយហេតុការណ៍នោះបានច្បាស់លាស់ ២) អត្ថញ្ញុតា-ការស្គាល់ប្រយោជន៍គោលបំណងឬគោលដៅដែលខ្លួនចង់បានពិតប្រាកដ ៣) អត្តញ្ញុតា-ការស្គាល់សមត្ថភាពខ្លួនឯង ដើម្បីចៀសវាងសង្កប្បវិល្លាស គឺការវង្វេងគំនិតលើខ្លួនឯង ៤) មតញ្ញុតា-ការស្គាល់ប្រមាណក្នុងការផ្ដល់ឱ្យនិងការបរិភោគប្រើប្រាស់អ្វីមួយ ៥) កាលញ្ញុតា-ការស្គាល់ទេសៈកាលៈ មិនមែនចេះតែកំប្លែង ឬកម្សត់ចូលតួគ្រប់ពេលវេលាគ្រប់ទីកន្លែងនោះទេ ៦) បរិសញ្ញុតា-ការស្គាល់បរិស័ទ ស្គាល់ក្រុមមនុស្ស ស្គាល់វប្បធម៌សង្គម និងទំនោរនិស្ស័យនៃក្រុមនិងសង្គមទាំងនោះ ៧) បុគ្គលញ្ញុតា-ការស្គាល់បុគ្គលថាគេមានសមត្ថភាពនិងចំណេះដឹងកម្រិតណា ជាពិសេសគឺនៅក្នុងយុគៈសម័យព័ត៌មានវិទ្យានេះតែម្ដង ដែលជាដំណាក់កាលមួយដ៏គ្រោះថ្នាក់បំផុតសម្រាប់អ្នកចូលចិត្តបញ្ចេញមតិដោយមិនបានស្គាល់បុគ្គលដែលត្រូវទទួលយកមតិនោះឱ្យបានច្បាស់លាស់។ នៅមានគោលការណ៍ជាច្រើនទៀតដើម្បីពង្រឹងគុណវុឌ្ឍិនៃការផ្ដល់ឱ្យនេះ ដែលខ្ញុំព្រះករុណាអាត្មាភាពមិនអាចយកមករៀបរាប់ក្នុងទីនេះអស់។

ក្រៅពីការណែនាំដល់អ្នកផ្គត់ផ្គង់ពុទ្ធិចំណេះដឹងហើយ នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាក៏មានមេរៀនជាច្រើនផ្សេងទៀតសម្រាប់ជាជំនួយដល់អ្នកដែលទទួលយកនូវចំណេះដឹងផងដែរ។ ដើម្បីធ្វើឱ្យព័ត៌មាននោះកាន់តែមានប្រសិទ្ធិភាព អ្នកទទួលក៏គួរមានគោលការណ៍បីយ៉ាងក្នុងខ្លួនផងដែរគឺ៖ ជាបុគ្គលដែលមិនមាន ឬជាអ្នកដែលកំពុងតែប្រព្រឹត្តិខ្លួនដើម្បីរួចចាកពីនិស្ស័យឆាប់ខឹងច្រឡោត លះបង់ភាពលោភលន់ហួសហេតុចេញពីក្នុងសន្ដាន និងជាអ្នកដែលកំពុងតែព្យាយាមគេចចេញពីភាពអវិជ្ជាឬមោហៈ។ បន្ថែមពីលើនេះទៀត ពាក្យថា «សាវក» ដែលត្រូវបានប្រើដើម្បីសម្គាល់ដល់អ្នកដែលដើរតាមព្រះពុទ្ធនោះ បើប្រែចេញមកជាខេមរភាសាយើងគឺមានន័យថា «អ្នកស្ដាប់ ឬ សវនកជន»។

គោលបំណងនៃអ្នកស្ដាប់គឺដើម្បីទទួលបាននូវពុទ្ធិចំណេះដឹងដែលជាសម្មាទិដ្ឋិគឺការយល់ឃើញដ៏ត្រឹមត្រូវមួយ។ ដើម្បីទទួលបានចំណេះដឹងដែលជាសម្មាទិដ្ឋិនេះព្រះពុទ្ធសម្ដែងថា៖ «ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ក្នុងធម្មវិន័យនេះ សម្មាទិដ្ឋិ ដែលសីលជួយទំនុកបម្រុង ១ សុតៈជួយទំនុកបម្រុង ១ សាកច្ឆាជួយទំនុកបម្រុង ១ សមថៈជួយទំនុកបម្រុង ១ វិបស្សនាជួយទំនុកបម្រុង ១។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ សម្មាទិដ្ឋិដែលអង្គ ៥ នេះឯង ជួយទំនុកបម្រុងហើយ រមែងមាន ចេតោវិមុត្តិ ជាផលផង មានចេតោវិមុត្តិផល ជាអានិសង្សផង មានបញ្ញាវិមុត្តិ ជាផលផង មានបញ្ញាវិមុត្តិផល ជាអានិសង្សផង» ។ និយាយដោយរួម គឺដើម្បីពង្រឹងសមត្ថភាពនៃការយល់ដឹងដ៏ត្រឹមត្រូវមួយ តម្រូវឱ្យបុគ្គលម្នាក់ៗមានការស្ដាប់ឬរៀនសូត្រពីអ្នកដទៃ (បរតោឃោសៈ) និងយកអ្វីដែលខ្លួនបានរៀន និងស្ដាប់នោះទៅពិចារណាដោយយកចិត្តទុកដាក់បំផុត (យោនិសោមនសិការៈ) ក្នុងគោលបំណងចៀសវាងការប្រតិកម្មខុសរឿងដូចអ្វីដែលចាស់បុរាណយើងតែងហៅថា៖ «មនុស្សត្រចៀកស្រាល» នោះ។ ព្រះពុទ្ធសម្ដែងថា៖ «អ្នកណាភ្ញាក់ផ្អើលចំពោះសម្លេង ដូចម្រឹគស្មាន់ក្នុងព្រៃ លោកហៅអ្នកនោះថាមានចិត្តស្រាល កិច្ចការរបស់អ្នកនោះរមែងមិនសម្រេច»។

ដូចបាននិយាយពីខាងលើរួចមកហើយថា អ្នកឲ្យឬអ្នកផ្គត់ផ្គង់ និងអ្នកទទួលឬអ្នកត្រូវការ សុទ្ធតែត្រូវពឹងពាក់លើគ្នាទៅវិញទៅមក។ បើអ្នកឲ្យជាអ្នកមិនមានអង្គប្រកបរបស់អ្នកឲ្យ ហើយអ្នកទទួលមិនបានពិចារណាដោយគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ ការឲ្យនិងការទទួលនេះ នឹងមិនហុចជាប្រយោជន៍ និងមិននាំមកនូវសេចក្តីសុខសប្បាយជាទេ។ ខ្ញុំព្រះករុណាអាត្មាភាពសូមបញ្ចប់អត្ថបទនេះដោយការលើកយកនូវត្រៃកូដធម៌ ដែលព្រះមហាឃោសានន្ទតែងយកមកអប់រំដល់ពុទ្ធបរិស័ទឲ្យប្រកាន់យកដោយខ្លីៗគឺ សច្ចៈ ខន្តី និង កតញ្ញូ សម្រាប់ទាំងទាយកនិងបដិគ្គាហកៈ ឬ អ្នកដែលត្រូវផ្តល់ព័ត៌មាននិងអ្នកទទួលព័ត៌មាន។ សច្ចៈគឺវាចាពិត ព័ត៌មានពិត ធម្មទានពិត អ្នកឲ្យពិត។ ខន្តី គឺការអត់ធ្មត់ ឬខន្តីចំពោះអ្វីដែលខ្លួនបានអាន បានឃើញ ឬបានឮនៅលើបណ្ដាញសង្គម ឬនៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍ផ្សេងៗ ដោយពិចារណាប្រកបដោយសម្មាសង្កប្បៈ គឺការគិតត្រឹមត្រូវ និងយល់ត្រឹមត្រូវ គឺសម្មាទិដ្ឋិ។ និង កតញ្ញូ គឺការដឹងគុណគ្នា ការសរសើរគ្នា ការចេះសុំទោសគ្នា ការឲ្យអភ័យគ្នាទៅវិញទៅមក រវាងអ្នកឲ្យនិងអ្នកទទួលជាដើម។

សាន ពិសិទ្ធិ

ឯកសារពិគ្រោះ

សុតន្តបិដក អង្គុត្តរនិកាយ បញ្ចកនិបាត ភាគទី ៤៤ ទំព័រ ៣៩-៤០

សុត្តន្តបិដក អង្គុត្តរនិកាយ ឆក្កនិបាត ភាគទី ៤៦ ទំព័រ ១១៥

មណីចិន្តា, ហេង. ព្រះបាទធម្មិក. ភ្នំពេញ: អង្គការពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍, ១៩៩៩.

“វឌ្ឍនភាពម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ចនិងវិស័យធានាគារឆ្នាំ ២០២០ និងទស្សនវិស័យឆ្នាំ ២០២១.” ធនាគារជាតិកម្ពុជា, 31 Dec. 2020. Web. 25 Mar. 2021.

“IMF Annual Report 2020: COVID-19.” IMF Annual Report 2020 | COVID-19. Web. 25 Mar. 2021.

តើព្រះសង្ឃដែលចូលរួមសកម្មភាពសង្គមនយោបាយគួរដែរឬទេ?

សំនួរខាងលើនេះជាសំនួរដែលគេនិយមលើកមកពិភាក្សាណាស់ មិនថាតែនៅក្នុងសង្គមសង្ឃទេ សូម្បីតែសង្គមខាងក្រៅ ម្ដងម្កាលក៏ឃើញមានយកបញ្ហានេះមកសួរដេញដោលគ្នាដែរ។ សំនួរនេះជាសំនួរដែលឆ្លើយមិនចេះត្រូវ ទោះបីជាអ្នកឆ្លើយខំលើកយកទឡ្ហីករណ៍ច្រើនយ៉ាងណាមកបញ្ចាក់ក៏ដោយ ប្រសិនបើអ្នកសួរទើសចិត្តតែបន្តិច គឺឱ្យពិន្ទុសូន្យភ្លាម។ ដូច្នេះហើយ មុនពេលសម្រេចចិត្តឆ្លើយសំនួរនេះ ខ្ញុំបានរំពឹងទុកជាស្រេចហើយថា ខ្ញុំនឹងបានពិន្ទុមិនតិចជាងសូន្យ ហើយក៏មិនច្រើនជាងសូន្យដែរ និយាយរួមគឺសូន្យតែម្ដង។

ទោះបីជាគ្មានចម្លើយណាមួយដែលបញ្ជាក់ថាព្រះសង្ឃអាចចូលរួមសកម្មភាពនយោបាយបាន ឬក៏មិនបានក៏ដោយ ក៏យើងឃើញថាមានព្រះសង្ឃជាច្រើនមិនថាតែនៅកម្ពុជាទេ សូម្បីតែនៅភូមា ស្រីលង្កា ឬប្រទេសផ្សេងៗទៀត បាន​និងកំពុងចូលរួមសកម្មភាពសង្គមនយោបាយជាហូរហែរ ដោយពឹងផ្អែកលើគំរូដែលព្រះសង្ឃជំនាន់មុនបានបន្សល់ទុកឱ្យ។ នៅកម្ពុជា គេនឹងលើកយកឈ្មោះធម្មបាលភិក្ខុខៀវ ជុំ អាចារ្យហែម ចៀវ ឬសង្រ្គាមឆ័ត្រមកធ្វើជាអាវក្រោះការពារខ្លួនភ្លាម ប្រសិនបើគេយល់ថាព្រះសង្ឃអាចចូលរួមឆាកនយោបាយបាន។ នៅភូមាក៏ដូចគ្នា គេនឹងលើកយកចលនាបាតុកម្មស្បង់ចីវររបស់ក្រុមព្រះសង្ឃដែលគាំទ្រសកម្មភាពអហឹង្សារបស់លោកស្រីអ៊ុង សាន សូជី ហើយប្រឆាំងនឹងរបបយោធាភូមា មកជាគោលអាង។ នៅស្រីលង្កា គេនឹងលើកយកឈ្មោះ គណបក្សសម្បត្តិជាតិឬបេតិកភណ្ឌជាតិ (Jathika Hela Urumaya)  ដែលបង្កើតឡើងដោយក្រុមព្រះសង្ឃជនជាតិលង្កាមួយក្រុម ដើម្បីចូលប្រលូកនៅក្នុងឆាកនយោបាយ រហូតទទួលបានអាសនៈមួយចំនួនតូចនៅក្នុងរដ្ឋសភា ដើម្បីមកធ្វើការគាំទ្រការយល់ឃើញរបស់គេភ្លាម។  

ក្រៅពីការអះអាងខាងលើនេះ គេក៏អាចលើកយកសកម្មភាពសន្តិភាពរបស់ព្រះមហាឃោសនន្ទនៅក្នុងការដោះស្រាយវិវាទរវាងពួកខ្មែរក្រហមនិងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ឬក៏អាចលើកយកអន្តរាគមន៍របស់ព្រះពុទ្ធផ្ទាល់តែម្ដង នៅក្នុងការដោះស្រាយជម្លោះដណ្ដើមទឹកស្ទឹងរោហិនីរវាងពួកសាក្យៈ និងពួកកោលិយៈមកជាឧទាហរណ៍ជាដើម។   ក្រៅពីសកម្មភាពខាងលើនេះ គេនៅអាចលើកយកគោលការណ៍ទ្រឹស្ដីពុទ្ធសាសនាជាច្រើនទៀត ដែលជាប់ទាក់ទងទៅនឹងការដឹកនាំរដ្ឋ ឬដំបូន្មានរបស់ព្រះពុទ្ធទៅកាន់អ្នកដឹកនាំប្រទេសនិងអ្នកនយោបាយ ។ល។ មកបន្ថែមទម្ងន់ទៅលើការយល់ឃើញខាងលើនេះ។ លើសពីនេះទៀត គេក៏នៅអាចលើកយកសេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស មកលើកទឹកចិត្តដល់ការចូលរួមសកម្មភាពសង្គមនយោបាយរបស់ព្រះសង្ឃផងដែរ។ សំនួរដែលយើងត្រូវសួរបន្ថែមនោះគឺថា៖ តើសកម្មភាពនិងគោលការណ៍ដែលបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ មានទម្ងន់ធន់ល្មមនឹងអាចអនុញ្ញាតឱ្យព្រះសង្ឃចូលរួមនយោបាយបានហើយឬនៅ?

ចាស់ពីដើមតែងប្រដូចព្រះសង្ឃទៅនឹងផ្លែត្រឡាចមួយ ដែលហ៊ុំព័ទដោយបន្លាគ្រប់ទិសទាំងបួន ប្រសិនបើងាកខ្លួនមិនស្រួល នឹងត្រូវឈឺសាច់ភ្លាម។ បើលោកអ្នកមិនយល់ទាស់ទេ ខ្ញុំសូមប្រដូចបន្លាទាំងបួនទិសនេះទៅនឹងមនុស្សបួនក្រុម៖ ក) ក្រុមគណបក្សគ្រប់គ្រងរដ្ឋ ខ) ក្រុមគណបក្សប្រឆាំង គ) ក្រុមប្រជាពុទ្ធបរិស័ទដែលគាំទ្រឱ្យចូលរួមនយោបាយ  និង ឃ) ក្រុមប្រជាពុទ្ធបរិស័ទដែលមិនគាំទ្រឱ្យចូលរួម។ ក្រុម «ក» គិតថា៖ តេជគុណៗឆាន់បាយក្រុមកូណាដែរ ហេតុអ្វីបានទៅចូលរួមខាងនោះវិញ, ក្រុម«ខ» គិតថា៖ តេជគុណៗ មិនមកខាងយើង ព្រោះយើងគ្មានអំណាចដូចគេ, ក្រុម «គ» គិតថា៖ តេជគុណៗមិនគួរនៅស្ងៀមទេ ពេលឃើញប្រជារាស្រ្ដជួបបញ្ហា, ឯក្រុម «ឃ» គិតថា៖ បួសជាព្រះសង្ឃហើយ មិនគួរមកប្រលូកប្រឡាក់នឹងរឿងលោកិយទេ។ ក្រុមទាំងបួននេះមានក្ដីរំពឹងថាព្រះសង្ឃនឹងយល់ស្របជាមួយនឹងគោលការណ៍របស់ពួកគេដើម្បីបុព្វហេតុជាតិ សាសនា ឬយុត្តិធម៌សង្គមជាដើម។ ប៉ុន្តែតថភាពជាក់ស្ដែង នៅពេលដែលព្រះសង្ឃសម្រេចចិត្តថានឹងជ្រើសរើសយកគោលការណ៍ពីក្រុមណាមួយនោះ ក្រុមបីផ្សេងទៀតនឹងសំពោងជាមិនខាន។ និយាយរួមទោះបីជាងាកទៅខាងណាក៏ដោយ ក៏ត្រូវឈឺសាច់ដែរ សូម្បីតែការនៅស្ងៀម លើកលែងតែចុះទៅខាងក្រោម ឬក៏ឡើងទៅខាងលើឱ្យផុត។​

ការសម្រេចចិត្តរបស់សមាជិកសង្គមម្នាក់ៗថាត្រូវជ្រើសផ្លូវណាដើរនោះគឺរឿងសំខាន់ណាស់ ព្រោះថាបើហ៊ានតែសម្រេចចិត្តខុសតែបន្តិច​ វាមិនត្រឹមតែជះឥទ្ធិពលមិនល្អដល់បុគ្គលអ្នកធ្វើការសម្រេចចិត្តតែម្នាក់ឯងនោះទេ ប៉ុន្តែវានឹងជះឥទ្ធិពល់ដល់ក្រុមទាំងមូលផងដែរ។ ដើម្បីជាជំនួយដល់ការគិត ខ្ញុំជឿជាក់ថាពុទ្ធដីកាមួយកន្លែង អាចធ្វើជាជំនួយដល់យើងបាន។ ព្រះពុទ្ធបានសម្ដែងថា៖ «បើ​ដំបៅមិនមាន​ក្នុង​បាតដៃ​ទេ បុគ្គល​គប្បីនាំយក​ថ្នាំ​ពិស​ដោយ​បាតដៃ ថ្នាំ​ពិស(នោះ)​មិនអាច​ជ្រាបចូល​ទៅកាន់​បាតដៃ (អ្នកកាន់បានទេ)»។ ឆាកនយោបាយជាកន្លែងប្រកួតជែងគ្នាមួយ វាមិនមានអ្វីខុសគ្នាពីកែវមួយដែលពេញប្រៀបដោយថ្នាំពិសនោះទេ។ ប្រាកដណាស់ថាថ្នំពិលនោះ វានឹងមិនមានអន្តរាយទេ សម្រាប់អ្នកដែលមិនមានដំបៅក្នុងដៃដូចព្រះព្រះពុទ្ធ ព្រះមហាឃោសនន្ទ សម្ដេចដាឡៃឡាម៉ា ឬព្រះតេជគុណថិច ញាថ ហាញ់ជាដើមនោះ។

វានឹងមិនអាចមានបញ្ហាអ្វីសម្រាប់ព្រះសង្ឃចូលរួមសកម្មភាពនយោបាយនោះទេ ប្រសិនបើព្រះសង្ឃខ្លួនព្រះអង្គពិតជាប្រាកដក្នុងចិត្តថាខ្លួនប្រាណព្រះអង្គមិនមានដំបៅគឺលោភៈ ការលោភលន់ ទោសៈ ការខឹងក្រោធ ឬមោហៈការយល់ច្រលំ ភាពខ្វះចំណេះដឹងទេនោះ។​ បញ្ហានៅត្រង់ថា តើមានព្រះសង្ឃប៉ុន្មានអង្គដែលគ្មានដំបៅពិតប្រាកដមែននោះ? បើដឹងថាយើងនៅមានដំបៅ​ ឬមិនប្រាកដក្នុងចិត្តទេ ត្រូវប្រញាប់រកអ្នកពិគ្រោះយោបល់ ឬរកថ្នាំព្យាបាលដំបៅឱ្យជាសិនក៏មិនទាន់យឺតពេលដែរ ល្អជាងយកដៃលូកចូលទៅក្នុងកែវពិសនោះទាំងមិនច្បាស់ក្នុងចិត្ត ព្រោះវាអាចនឹងបង្កជាអន្តរាយ ដូចជាករណីព្រះសង្ឃជនជាតិស្រីលង្កាមួយរូប ដែលមិនអាចគ្រប់គ្រងកំហឹងរបស់ខ្លួនបាន រហូតឈានដល់ការទៅធ្វើឃាតនាយករដ្ឋមន្ត្រីទីបួនរបស់ប្រទេសស្រីលង្កានៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៩ជាដើម (នេះករណីដ៏អាក្រក់បំផុតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ដ្រពុទ្ធសាសនា)។

ដើម្បីជៀសផុតពីការជ្រាបជាតិពិសបាន ព្រះសង្ឃត្រូវមានឧបករណ៍ការពារខ្លួន ឬត្រូវស្ថិតនៅក្នុងទីតាំងណាមួយដែលជាតិពិលមិនអាចជ្រាបចូលក្នុងខ្លួនបាន។ សកម្មភាពព្រះពុទ្ធនិងព្រះមហាឃោសនន្ទគឺជាគំរូដែលយើងអាចយកមកអនុវត្តបាន។ ព្រះពុទ្ធ ឬព្រះមហាឃោសនន្ទ បានចូលរួមសកម្មភាពសង្គមនយោបាយ ក្នុងឋានៈជាអ្នកសម្របសម្រួល ជាទីប្រឹក្សា និងជាអ្នកផ្ដល់យោបល់ដល់អ្នកដឹកនាំរដ្ឋ ឬអ្នកនយោបាយ ប៉ុន្តែព្រះអង្គមិនមែនចូលរួមក្នុងនាមជាអ្នកនយោបាយ ឬជាអ្នកបម្រើឱ្យគោលនយោបាយរបស់ក្រុមណាមួយនោះទេ។ ក្នុងឋានៈជាទីប្រឹក្សា ឬអ្នកផ្ដល់យោបល់ គឺមានតួនាទីត្រឹមតែប្រាប់ប៉ុណ្ណោះ ត្រង់គេស្ដាប់ ឬមិនស្ដាប់ យើងមិនអាចបង្ខំ មិនអាចសំលុត មិនអាចជេរប្រមាថ ឬមិនគួរប្រើពាក្យឌឺដងដាក់គ្នាជាដើម។ ជាក់ស្ដែងដូចជាអន្តរាគមន៍របស់ព្រះពុទ្ធនៅក្នុងជម្លោះដណ្ដើមទឹកស្ទឹងរោហិនីអ៊ីចឹង នៅពេលហាមមិនស្ដាប់ ចុងក្រោយព្រះអង្គក៏ឈប់ហាម ហើយបណ្ដោយឱ្យក្រុមទាំងពីរច្បាំងគ្នាដដែល។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថាព្រះសង្ឃនឹងធ្វើការសម្រេចចិត្តមួយដ៏ប្រុងប្រយ័ត្នបំផុត មុនពេលដែលព្រះអង្គធ្វើការសម្រេចចិត្តថាចង់លូកដៃចូលទៅក្នុងកែវពិសនោះ៕

អត្ថបទដោយ៖ សាន​ ពិសិទ្ធិ

Click here to see the author information

សង្គមពុទ្ធ សង្គមឈ្លូស សង្គមខ្លា

រូបភាពក្រុមព្រះសង្ឃធ្វើការងារសង្គមក្នុងខេត្តបាត់ដំបងចូលទៅថ្វាយបង្គំនិងស្ដាប់ឱវាទព្រះមហាវិមលធម្ម ពិន សែម ក្នុងថ្ងៃអាសាឡ្ហបូជា

កាលនៅរៀនពុទ្ធិកបឋមសិក្សាវត្តអន្លង់វិល ខ្ញុំបានអានអត្ថបទមួយរបស់ឥន្ទបញ្ញោភិក្ខុ ហេង មណីចិន្តា។ អត្ថបទនោះបានរៀបរាប់ពីពាក្យថា «សង្គម» អមជាមួយនឹងការពន្យល់ដ៏គួរឱ្យជក់ចិត្ត។ រចនាករបានប្រដូចពាក្យ «សង្គម» (संगम) ជាភាសាបាលី ជាមួយនឹងពាក្យ «សង្គ្រាម» (संग्राम) ជាភាសាសំស្រ្កឹត ថាមាន័យអាចប្រើជំនួសគ្នាបាន។ សម្រាប់អស់លោកអ្នកសិក្សាអក្សរសាស្រ្ដបាលី ប្រាកដជាបានឃើញពាក្យ៖ «សង្គមៈ» និង «សង្គាមៈ» ហើយ។ ពាក្យទាំងពីរនេះមានឬសគល់មកពី «សំ+គម» ដូចគ្នា ប៉ុន្តែនិយមន័យនៃពាក្យទាំងពីរនេះ មានសភាពធ្ងន់ស្រាលជាងគ្នាបន្តិចគឺ៖ «សង្គមៈ» ការប្រមូលផ្ដុំគ្នាដើម្បីជជែកពិភាក្សា ឯពាក្យ «សង្គាមៈ» ការប្រមូលផ្ដុំគ្នាដើម្បីវៃ កាប់ចាក់ ទាត់ធាក់ ទាស់ទែងគ្នា។ ពាក្យ «សង្គម» ត្រូវបានគេប្រើទៅក្នុងបរិបទស្រាលៗដូចជាសង្គមគ្រួសារ សង្គមជាតិ​ សង្គមសង្ឃ សង្គមនិយម ។ល។ រីឯពាក្យ «សង្រ្គាម» ត្រូវបានគេប្រើនៅក្នុងបរិបទធ្ងន់ៗដូចជា សង្គ្រាមក្នុងស្រុក សង្រ្គាមលោក សង្គ្រាមត្រជាក់សូវៀតនិងអាមេរិក ឬសង្រ្គាមពាណិជ្ចកម្មត្រាំនិងចិនជាដើម។ នៅក្នុងសម័យបច្ចេកវិទ្យាទំនើប ពាក្យថា «សង្គម» ត្រូវបានគេភ្ជាប់ជាមួយនឹងពាក្យថា «បណ្ដាញ» ទៅជា «បណ្ដាញសង្គម» ដើម្បីជំនួសឱ្យពាក្យ «Social Media»។

ទោះបីជាទិដ្ឋភាពទូទៅពាក្យ «សង្គម» នេះ មានន័យស្រាលជាងពាក្យថា «សង្គាមៈ» ឬ «សង្គ្រាម» ក៏ដោយ ក៏ឬសគល់នៃពាក្យនេះគឺមកពីប្រភពដូចគ្នា។ បើលោកអ្នកមិនយល់ទាស់ទេ សូមអនុញ្ញាតិឱ្យខ្ញុំប្រើពាក្យ «សង្គ្រាម» ជំនួសឱ្យពាក្យថា «សង្គម» ឧ. សង្រ្គាមគ្រួសារ…បណ្ដាញសង្រ្គាម ។ល។ ជាដើម ដើម្បីងាយយល់ ព្រោះពាក្យទាំងពីរហ្នឹងបានបង្ហាញពីជំនួបរវាងមនុស្សពីរនាក់ឬពីរក្រុមដូចគ្នា។ ជំនួបនេះតែងតែឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពខុសគ្នារវាងក្រុមមួយទៅក្រុមមួយទៀតដោយគេចមិនផុត បើមិនខុសគ្នាផ្នែកទង្វើ (កាយកម្ម) ក៏គង់ខុសគ្នាផ្នែកសម្ដី (វចីកម្ម) ឬផ្នែកគំនិត (មនោកម្ម)​ ខ្លះៗជាមិនខាន។ បើខុសគ្នាបន្តិចបន្តួចអាចនៅជាមួយគ្នាក្នុងនាមជាសង្គមបាន ប៉ុន្តែបើខុសគ្នាខ្លាំង ពាក្យថាសង្រ្គាមនឹងត្រូវបានគេប្រើជំនួសពាក្យថាសង្គមវិញជាក់ជាមិនខាន។

ភាពរីកចម្រើនផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា បានជួយសម្រួលដល់គោលនយោបាយសាកលភាវូបណីយកម្ម ឬការលុបបំបាត់រនាំងព្រំដែននៃប្រជាជាតិទាំងឡាយបានយ៉ាងច្រើន ជាពិសេសគឺបានបង្កើតបណ្ដាញដើម្បីទាញសង្គមដែលធ្លាប់តែនៅដាច់ពីគ្នាឱ្យមកនៅជិតគ្នា ឃើញមុខគ្នារាល់ថ្ងៃ ឮសម្លេងគ្នារាល់ថ្ងៃ ឆ្លើយឆ្លងគ្នាបានរាល់ថ្ងៃ ។ល។ បណ្ដាញនេះបានទាញគ្រប់សង្គមទាំងអស់ឱ្យមកនៅជិតគ្នា ដោយមិនខ្វល់ថា សង្គមនេះជាសង្គមពុទ្ធ សង្គមនេះជាសង្គមខ្លា សង្គមនេះជាសង្គមឈ្លូសអីទេ ដោយរំពឹងថាសង្គមទាំងនោះនឹងនៅជាមួយគ្នាដោយភាពសុខសប្បាយ។ ការលុបបំបាត់រនាំងព្រំដែនបែបនេះ អាចធ្វើឱ្យសង្គមខ្លាសប្បាយចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ប៉ុន្តែក៏អាចធ្វើឱ្យសង្គមឈ្លូសព្រលឹងចុងសក់ផងដែរ ព្រោះជារឿយៗ យើងឃើញសង្គមឈ្លូសរត់ចែកជើងគ្នាព្រាត់ នៅពេលសង្គមខ្លាឃ្លានម្ដងៗ។ បើសំណាងសង្គមឈ្លូសនៅមានក៏គេចផុតមួយគ្រាទៅ បើអស់បុណ្យហើយក៏ក្លាយជាចំណីសង្គមខ្លាទៅ។

សង្គមពុទ្ធនិងសង្គមឈ្លូសអាចរស់នៅដោយសុខសប្បាយបានលុះណាតែ (ក) មានរនំាងការពារខ្លួន (ខ) គេចឱ្យឆ្ងាយពីសង្គមខ្លា ឬ (គ) សង្គមខ្លាមិនឃ្លានចំណី។ ជម្រើស «ខ» ហាក់ដូចជាពិបាកធ្វើបន្តិច ព្រោះថាពិភពលោកនេះត្រូវបានគេបំព្រួញមកនៅត្រឹមតែចុងម្រាមដៃលើកញ្ជក់ស្មាតហ្វូនមួយបាត់ទៅហើយ គេចទៅណាក៏មិនផុតពីការជួយ Like ជួយ Share ដែរ ចំណែកឯជម្រើស «គ» កាន់តែមិនអាចទៅរួចទៀតហើយ ព្រោះថាគ្មានខ្លាឯណាមួយដែលមិនចេះឃ្លានចំណីទេ មានតែខ្លាជ័រ។ ដូច្នេះហើយ មានតែគុណវុឌ្ឍិនិងភាពខ្លាំងរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗទេ ទើបអាចជារនាំងការពារខ្លួនដ៏មានប្រសិទ្ធិភាពពីសង្គមខ្លាបាន។ រនាំងការពារខ្លួនដ៏មានប្រសិទ្ធិភាពរបស់សង្គមពុទ្ធិគឺ៖ «ពុទ្ធំ ធម្មំ សង្ឃំ សរណំ គច្ចាមិ»។ បើពន្យល់តាមន័យបុរាណគឺថា បើមានបញ្ហាអ្វី ឱ្យបួសសួងដល់ព្រះទៅ ព្រះជួយហើយ ប៉ុន្តែបើពន្យល់តាមន័យរបស់ពាក្យ (សរណំ) គឺថាបើមានបញ្ហាអ្វី សូមរលឹកដល់វិធីសាស្រ្ដ ដែលព្រះធ្លាប់បានប្រើដើម្បីដោះស្រាយនូវបញ្ហានោះទៅ។

រយៈពេល៤៥ឆ្នាំនៃការបំពេញបេសកម្ម ព្រះពុទ្ធបានជួបបញ្ហានិងជួបមនុស្សគ្រប់ប្រភេទ។ មនុស្សខ្លះមកពីសង្គមឈ្លូសក៏ស្រួលនិយាយគ្នាទៅ ចំណែកមនុស្សខ្លះទៀតមកពីសង្គមខ្លា មិនត្រឹមតែពិបាកនិយាយគ្នាទេ ថែមទាំងនាំគ្នាដេញកាប់ព្រះក៏មាន (អង្គុលីមារ) ខ្លះជួលឃាតករឱ្យមកសម្លាប់ព្រះក៏មាន (ទេវទត្ត) ខ្លះជួលមនុស្សឱ្យមកជេរព្រះក៏មាន (នាងមាគន្ធិយា) ខ្លះខ្ចិលជួលគេខ្លាចខាតប្រាក់ ក៏មកជេរព្រះខ្លួនឯងក៏មាន (នាងចិញ្ចារ)។ វិធីសាស្រ្ដដែលព្រះពុទ្ធយកមកដោះស្រាយជាមួយបុគ្គលទាំងនោះមានប្រភេទផ្សេងៗគ្នា។ មនុស្សខ្លះយល់ខុសល្មមៗក៏ព្រះជួយបានទៅ (អង្គុលីមារ…) ឯខ្លះទៀតយល់ខុសធ្ងន់ធ្ងរពេក ក៏បណ្ដោយតាមនិស្ស័យទៅ (ទេវទត្ត…)។ ព្រះពុទ្ធតែងតែឆ្លើយតបជាមួយនឹងមនុស្សដែលជេរប្រមាថព្រះអង្គ  ដោយភាពស្ងៀមស្ងាត់ឬការអត់ធ្មត់ ដែលជាវិធីសាស្រ្ដដ៏ថ្លៃថ្នូរនិងមានប្រសិទ្ធិភាពបំផុត។​

រឿងព្រះពុទ្ធត្រូវបានគេជេរមិនចេះខឹងនេះ បានល្បីដល់បុរសម្នាក់ឈ្មោះអក្កោសកព្រាហ្មណ៍ ដែលជាអ្នកមានឯកទេសខាងជេរ ព្រោះគាត់បានរៀនវិជ្ជាផ្ជាញ់ផ្ជាល់យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញពីក្នុងគម្ពីរព្រាហ្មណ៍។ គាត់បានដើររាប់រយគីឡូម៉ែត្រដើម្បីយកវិជ្ជាដែលគាត់បានរៀននោះទៅជេរព្រះ។ បន្ទាប់ពីបានជេរចប់ ព្រះបានសួរគាត់វិញថា៖ «ម្នាលព្រាហ្មណ៍ តើអ្នកធ្លាប់មានភ្ញៀវទៅលេងផ្ទះដែរឬទេ»? អក្កោសក៖ «ធ្លាប់» (ឆ្លើយទាំងគំរោះគំរើយ)។ ព្រះ៖ «តើអ្នកធ្លាប់ដាក់ម្ហូបអាហារដើម្បីទទួលភ្ញៀវដែរឬទេ»?  អក្កោសក៖ «ធ្លាប់»។ ព្រះ៖ «ចុះបើភ្ញៀវនិយាយថាខ្ញុំទើបតែបរិភោគរួច មិនអាចបរិភោគបានទៀតទេ តើអ្នកយករបស់នោះទៅណាដែរ»? អក្កោសក៖ «បើគេមិនបរិភោគទេ ខ្ញុំទុកបរិភោគខ្លួនឯង»។​ ព្រះ៖ «ត្រូវហើយ អ្នកដូចជាម្ចាស់ផ្ទះដែលទទួលតថាគត (ពាក្យដែលព្រះពុទ្ធប្រើដើម្បីហៅខ្លួនព្រះអង្គ) ដោយពាក្យជេរដែរ ប៉ុន្តែក្នុងចិត្តតថាគតពេញដោយសេចក្តីសុខហើយ…តថាគតមិនទទួលយកពាក្យជេររបស់អ្នកឡើយ ដូច្នេះពាក្យជេររបស់អ្នកគឺស្ថិតនៅតែក្នុងមាត់និងក្នុងចិត្តរបស់អ្នកប៉ុណ្ណោះ»។

វាពិតជារឿងដ៏ពិបាកមួយសម្រាប់សង្គមពុទ្ធនិងសង្គមឈ្លូស នៅពេលដែលសង្គមខ្លាតាមប្រមាញ់ម្ដងៗ។ ដើម្បីសុវត្ថិភាពយើងតែងតែប្រើវិធីសាស្រ្ដឬរនាំងផ្សេងៗដើម្បីការពារខ្លួនពីការតាមប្រមាញ់នោះ។ វិធីសាស្រ្ដខ្លះក៏ស្របនឹងគោលការណ៍សង្គមពុទ្ធខ្លួនឯងទៅ ប៉ុន្តែពេលខ្លះសង្គមពុទ្ធហាក់ដូចជាទៅខ្ចីវិធីសាស្រ្ដឃោរឃៅសង្គមខ្លាមកប្រើប្រាស់វិញ (បើអ្នកខាំខ្ញុំ ខ្ញុំខាំអ្នកវិញដែរ)។ ខ្ញុំគ្មានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីអារកាត់ថា ការទៅខ្ចីវិធីសាស្រ្ដពីសង្គមខ្លាមកប្រើប្រាស់ វាជារឿងមិនត្រឹមត្រូវនោះទេ ប៉ុន្តែខ្ញុំមានជំនឿចិត្តថា ប្រសិនបើព្រះពុទ្ធមានព្រះជន្មនៅទាន់សម័យនេះ ហើយសង្គមពុទ្ធត្រូវបានវាយប្រហារតាមបណ្ដាញសង្គមខ្លា ឬបណ្ដាញសង្រ្គាមបែបនេះ ព្រះពុទ្ធនឹងណែនាំយើងឱ្យនៅស្ងៀម ឱ្យអត់ធ្មត់ដូចអ្វីដែលព្រះអង្គបានណែនាំកាលពី ២៦០០ ឆ្នាំមុនដែរ។

នៅក្នុងព្រះសូត្រមួយឈ្មោះថា «មហាហត្ថិបទោបម» ព្រះសារីបុត្របានលើកយកឱវាទព្រះពុទ្ធទៅរំលឹកសង្គមសង្ឃថា៖ «ម្នាលអ្នកទាំងឡាយដ៏មានអាយុ បើជនទាំងឡាយដទៃ បៀតបៀនភិក្ខុនោះ ដោយសម្ផស្ស (ការប៉ះពាល់ដោយ)ដៃក្តី ដោយដុំដីក្តី ដោយដំបងក្តី ដោយគ្រឿងសស្ត្រាក្តី ដែលមិនជាទីប្រាថ្នា មិនជាទីត្រេកអរ មិនជាទីគាប់ចិត្ត ។ ភិក្ខុនោះ ក៏ដឹងច្បាស់យ៉ាងនេះថា កាយនេះឯង ជាធម្មជាតិសម្រាប់រងសម្ផស្ស (ការពាល់ត្រូវដោយ) ដៃខ្លះ ដុំដីខ្លះ ដំបងខ្លះ គ្រឿងសស្ត្រាខ្លះ ។ ព្រោះហេតុនោះ បានជាព្រះមានព្រះភាគទ្រង់មានព្រះពុទ្ធដីកានេះ ទុកក្នុងឱវាទ ដែលមានឧបមាដូចរណារ ថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ប្រសិនបើចោរទាំងឡាយ ជាអ្នកធ្វើអំពើថោកទាប គប្បីអារអវយវៈតូចធំទាំងឡាយ ដោយរណារ ដែលមានដងទាំងពីរខាង ភិក្ខុណាមួយ មានចិត្ត (មិនអត់ធន់) ប្រទូស្តរាយព្រោះជម្ងឺ ដែលពួកចោរអារនោះ ភិក្ខុនោះឈ្មោះថា មិនធ្វើតាមពាក្យប្រដៅ របស់តថាគត ដោយហេតុដែលមិនអត់ធន់នោះ។»  

ស្ដាប់មើលទៅហាក់ដូចជាព្រះពុទ្ធបង្រៀនមនុស្សឱ្យកំសាកអ៊ីចឹង ព្រោះថាគេជេរក៏មិនឱ្យតបត គេវៃក៏មិនឱ្យតបត គេសម្លាប់ក៏មិនឱ្យតបត។ បើធ្វើតាមអ្វីដែលព្រះបានប្រាប់ ប្រហែលជារកផ្លូវរស់មិនឃើញទេមើលទៅ។ មនុស្សធម្មតានឹងយល់ថា មានតែមនុស្សកំសាក់ប៉ុណ្ណោះដែលធ្វើបែបនេះ ប៉ុន្តែព្រះពុទ្ធយល់ផ្ទុយវិញថា មានតែមនុស្សខ្លាំងប៉ុណ្ណោះ ទើបអាចធ្វើបែបនេះបាន ព្រោះព្រះអង្គយល់ថា៖ ភ្លើងកំហឹងនឹងមិនត្រូវបានរំលត់ដោយកំដៅភ្លើងទេ ប៉ុន្តែវានឹងរលត់ដោយភាពត្រជាក់ (អក្កោធេន ជិនេ កោធំ) ភាពអាក្រក់នឹងមិនត្រូវបានកម្ចាត់ដោយភាពអាក្រក់ទេ ប៉ុន្តែនឹងរលាយបាត់ដោយភាពល្អ (អសាធុំ សាធុនោ ជិនេ)…ពាក្យមិនពិតនឹងត្រូវបានរលាយបាត់ទៅវិញដោយពា្យពិត (សច្ចេនាលិកវាទិនំ)។

ជារួមមក បណ្ដាញសង្គមបានទាញសង្គមពុទ្ធ សង្គមឈ្លូស សង្គមខ្លាឱ្យមកនៅជាមួយគ្នា ដោយរំពឹងថាសង្គមទាំងនោះនឹងនៅជាមួយគ្នាជាសុខ។  សង្គមទាំងនោះអាចនៅជាសុខជាមួយគ្នាបានលុះណាតែពួកគេព្រមទទួលយកភាពយូនិក (Uniqueness) របស់សង្គមនីមួយៗបានសិន បើមិនដូច្នេះទេវានឹងក្លាយទៅជាសង្រ្គាមពុទ្ធ សង្រ្គាមឈ្លូស សង្រ្គាមខ្លាជាមិនខាន។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថាសង្គមពុទ្ធនឹងប្រកាន់ភា្ជប់នូវភាពយូនិករបស់ខ្លួន (ភាពត្រជាក់ មេត្តា អហឹង្សា) ជានិច្ច នៅពេលដែលត្រូវបានសង្គមខ្លាតាមប្រមាញ់ម្ដងៗ ព្រោះយើងមិនអាចហាមខ្លាមិនឱ្យឃ្លានបានទេ ហើយយើងរឹតតែមិនអាចខាំខ្លាវិញបានទៀត ព្រោះយើងមិនមានសារធាតុឃោរឃៅដូចខ្លា។ អ្វីដែលយើងគួរធ្វើគឺយកពាក្យថា «ពុទ្ធំ សរណំ គច្ឆាមិ» មកប្រើនៅពេលដែលដើរចូលទៅក្នុងសង្គមខ្លាម្ដងៗ ដើម្បីពិចារណាថាតើបញ្ហានេះ ព្រះពុទ្ធធ្លាប់បានដោះស្រាយដោយរបៀបណា ព្រោះនៅក្នុងពុទ្ធសសនាមានដំណោះស្រាយល្អៗច្រើនណាស់។ សូមឧទ្ទិសអត្ថបទនេះដល់ញោមប្រុសស្រីទាំងពីរ!

អត្ថបទដោយ៖ សាន ពិសិទ្ធិ

Click here to see the author information

ជ្រុងមួយនៃការផ្លាស់ប្ដូរប្រព័ន្ធអប់រំពីសាលាវត្តទៅជាជាសាលារដ្ឋ

នៅចុងសតវត្សរ៍ទី ១៣ ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទបានក្លាយជាស្ថាប័នអប់រំដ៏មានឥទ្ធិពលមួយដែលបានចូលរួមយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការផ្ដល់នូវចំណេះដឹងផ្លូវលោកនិងផ្លូវធម៌ដល់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា ក៏ដូចជាប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍មួយចំនួនផងដែរ។ ជាក់ស្ដែងក្រៅពីការសកម្មភាពផ្នែកសាសនា វត្តអារាមត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាដ៏ពេញនិយមមួយនៅក្នុងសង្គមខ្មែរអស់ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ គោលបំណងសំខាន់នៃសាលាវត្តគឺដើម្បីផ្តល់ចំណេះដឹងទូទៅទាក់ទងនឹងជីវិតនិងសង្គមដូចជាសីលធម៌ សាសនា វប្បធម៌ អក្សរសាស្ត្រ តារាវិទ្យា ប្រវត្តិសាស្រ្ត សិល្បៈ នយោបាយ ច្បាប់ ស្ថាបត្យកម្ម និងវិជ្ជាជីវៈផ្សេងៗទៀត។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងអស់មិនថាក្រុមគ្រួសាររាជវង្ស មន្ត្រីរាជការ កសិករ អ្នកមាន ឬអ្នកក្រទេគឺបានបញ្ជូនកូនចៅរបស់ពួកគេឱ្យទៅទទួលការអប់រំនៅវត្តអារាម ដែលមានព្រះសង្ឃជាអ្នកបង្ហាត់បង្រៀន។ ប្រជាពលរដ្ឋបានមកសិក្សានូវវប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែបរបស់ខ្លួនតាមរយៈកំណាព្យ សុភាសិត ពាក្យស្លោក ច្បាប់ ប្រពៃណី និងអក្សរសិល្បិ៍ដូចជារឿងរាមកេរ្ដ៍ និងរឿងព្រេងនិទានផ្សេងៗទៀតដែលភាគច្រើនត្រូវបានគេចងគ្រងជាពាក្យកាព្យ។

រយៈពេលម្ភៃឆ្នាំដំបូងនៃការគ្រប់គ្រងរបស់អាជ្ញាធរបារាំងមកលើកម្ពុជា ក្រុមបញ្ញវន្តភាគច្រើនបានយល់ថា បារាំងហាក់ដូចជាមិនសូវយកចិត្តទុកដាក់និងមានភាពស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវវិស័យអប់រំកម្ពុជា ពីព្រោះពួកគេយល់ថាការផ្ដល់ចំណេះដឹង គឺជាការផ្តល់អំណាចដល់ខ្មែរ ដែលអាចធ្វើឲ្យអំណាចអាណានិគមរបស់ពួកគេចុះខ្សោយ។[i] រហូតដល់ដើមស.វទី ២០ ទើបអាណាព្យាបាលបារាំងបានចាប់ផ្ដើមធ្វើទំនើបកម្មប្រព័ន្ធអប់រំកម្ពុជា ដោយបញ្ចូលកម្មវិធីសិក្សាថ្មីៗ ដែលមានលំនាំបែបបទតាមប្រព័ន្ធអប់រំរបស់បារាំង។[ii] ប្រជាប្រិយភាពនៃប្រព័ន្ធអប់រំតាមវត្តអារាម បានផ្តល់ផលវិបាកមួយចំនួនដល់អាជ្ញាធរបារាំងក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់នេះផងដែរ។ សាលាវត្តត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាក្នុងសហគមន៍ដ៏មានប្រជាប្រិយមួយ និងជាទីកន្លែងដែលព្រះសង្ឃមានសេរីភាពក្នុងការផ្តល់ចំណេះដឹងជាមួយនឹងការបញ្ចូលការអប់រំផ្នែកសាសនានិងវប្បធម៌ដល់ពលរដ្ឋខ្មែរ។[iii]

ម៉្យាងវិញទៀត ក្រុមព្រះសង្ឃដែលមានទំនោរទៅផ្នែកអភិរក្សនិយម ត្រូវបានគេឃើញជាទូទៅថាតែងតែធ្វើការជំទាស់ទៅនឹងគោលនយោបាយណាដែលមានផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមានលើវប្បធម៌ និងអរិយធម៌បុរាណដែលដូនតារបស់ពួកគេបន្សល់ទុកឲ្យ។ ជាក់ស្ដែង នៅចុងឆ្នាំ​១៩៣០ ក្រុមបញ្ញវន្តខ្មែរ បានធ្វើការប្រឆាំងនឹងគោលនយោបាយមួយដែលទាក់ទងទៅនឹងការប៉ុនប៉ងធ្វើទំនើបកម្មអក្សរខ្មែរទៅជាឡាតាំង។ ព្រះភិក្ខុហែម ចៀវ សាស្ត្រាចារ្យសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ ដែលជាអ្នកប្រឆាំងដ៏លេចធ្លោមួយអង្គបានលើកឡើងថា៖ « ការធ្វើកំណែរទម្រង់នេះគឺជាការវាយប្រហារទៅលើការសិក្សារៀនសូត្រនិងកិត្តិយសគ្រូបង្រៀនតាមបែបប្រពៃណី បើទោះបីជាកំណែទម្រងនេះមិនមានបំណងអនុវត្តក្នុងការសរសេរនិពន្ធខាងផ្នែកសាសនាក៏ដោយ»។[iv] ព្រះភិក្ខុហែម ចៀវត្រូវបានអាជ្ញាធរបារាំងចាប់ខ្លួនផ្សឹក រួចបញ្ជូនខ្លួនទៅពន្ធនាគារ។ ការចាប់ខ្លួនភិក្ខុហែម ចៀវ នេះបានបង្ករឲ្យមានចលនាប្រឆំាំងមួយដែលមានឈ្មោះថា «សង្រ្គាមឆត្រ» គឺការតវ៉ាដោយសន្តិវិធីដោយក្រុមពុទ្ធសាសនិករាប់ពាន់នាក់ដើម្បីអំពាវនាវឱ្យដោះលែងភិក្ខុហែម ចៀវ។ សង្ឃបញ្ញវន្តពីរអង្គគឺសម្ដេចជួន ណាត (១៨៨៣-១៩៦៩) និងសម្ដេចហួត តាត (១៨៩១-១៩៧៥?) ត្រូវបានគេឲ្យដឹងថាក៏បានដឹកនាំក្រុមអ្នកតវ៉ាចំនួនប្រាំរយនាក់មកចូលរួមសកម្មភាពនេះដែរ។[v]

ដើម្បីបញ្ជ្រាបនូវទម្រង់ថ្មីនេះ អាជ្ញាធរបារាំងត្រូវតែស្វែងរកកិច្ចសហប្រតិបត្តិការពេញលេញមួយពីព្រះសង្ឃ ដែលជាក្រុមដ៏មានឥទ្ធិពលនៅក្នុងវិស័យអប់រំខ្មែរនាសម័យនោះ។ ដើម្បីសម្រេចបាននូវភារកិច្ចនេះ កិច្ចការសំខាន់ពីរត្រូវធ្វើក្នុងសង្គមខ្មែរគឺ កំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលរបស់ប្រទេស និងការរក្សាបរិបទដើមនៃការរស់នៅរបស់ប្រជាជន។[vi]

ផ្អែកតាមអត្ថបទរបស់លោកបណ្ឌិត សំ រ៉ានី វិស័យអប់រំកម្ពុជានៅក្នុងពេលនោះ បានប្រឈមនឹងភាពលំបាកជាច្រើនដូចជាការខ្វះខាតវិធីសាស្រ្តបង្រៀន ការគាំទ្រផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ និងគ្រូបង្រៀនដែលមានលក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់។[vii] ម្យ៉ាងទៀតគ្រួសារកសិករដែលតំណាងឱ្យភាគច្រើននៃប្រជាជនកម្ពុជាមិនទុកចិត្តប្រព័ន្ធអប់រំដែលរៀបចំដោយអាជ្ញាធរអាណានិគមឡើយ។[viii] ពួកគេបានឲ្យតម្លៃទៅលើការអប់រំតាមវត្តអារាមដែលមានព្រះសង្ឃជាគ្រូបង្គោល។ កន្លងមកប្រជាជនខ្មែរភាគច្រើនយល់ថាការបញ្ជូនកូនៗ ទៅរៀនសាលាវត្តតាមសហគមន៍របស់ពួកគេ គឺការជាការធ្វើបុណ្យកុសលជាមួយព្រះពុទ្ធសាសនា។[ix] ផ្នត់គំនិតនៃការទទួលបានការអប់រំដើម្បីទទួលបាន​មុខមាត់តាមបែបបច្ចិមលោក ការរីកចម្រើនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងការរីកចម្រើនផ្នែកសង្គម នៅជារឿងថ្មីថ្មោងនៅឡើយសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាពេលនោះ។[x]

មន្ត្រីបារាំងបានគូសបញ្ជាក់ថាការអប់រំតាមបែបប្រពៃណីខ្មែរត្រូវបានពឹងផ្អែកជាទូទៅលើវិធីសាស្រ្តនៃការទន្ទេញចាំជាជាងការព្យាយាមយល់អត្ថន័យ។ គ្រូបង្រៀនក្នុងស្រុកមួយចំនួន បានព្យាយាមផ្តល់ឱ្យសិស្សនូវចំណេះដឹងមិនច្បាស់លាស់របស់ពួកគេ ដោយមិនព្យាយាមធ្វើឱ្យសិស្សមានការចង់ដឹងចង់យល់ឡើយ។ សិស្សបានប្រើប្រាស់សមត្ថភាពទាំងអស់របស់ខ្លួន ដើម្បីចងចាំនូវអ្វីដែលគ្រូបានបង្រៀន ដើម្បីទទួលបានចំណេះដឹងជាមូលដ្ឋាន។ ជំនាញវិភាគបែបស៊ីជម្រៅមិនត្រូវបានលើកទឹកចិត្តប៉ុន្មានទេនៅក្នុងការអប់រំតាមបែបប្រពៃណីនេះ ដែលធ្វើអោយប្រជាជនខ្មែរក្លាយទៅជាអ្នកពូកែត្រាប់តាមជាជាងអ្នកពូកែច្នៃប្រឌិត។[xi]

នៅឆ្នាំ ១៩០៥ អាជ្ញាធរបារាំងបានរៀបចំក្រុមប្រឹក្សាកំណែទម្រង់វិស័យអប់រំក្នុងស្រុកមួយ ដើម្បីពិចារណាលើបញ្ហាទាក់ទងនឹងការអភិវឌ្ឍការអប់រំតាមបែបប្រពៃណី។ ជនជាតិខ្មែរដែលមានការអប់រំខ្ពស់និងមន្ត្រីរាជការបារាំងជាច្រើននាក់បានចូលរួមយ៉ាងសកម្មនៅក្នុងក្រុមប្រឹក្សានេះ។ ក្រុមប្រឹក្សានេះបានលើកឡើងពីភាពខ្វះខាតរបស់ប្រព័ន្ធអប់រំតាមបែបបុរាណដែលមានមូលដ្ឋាននៅក្នុងវត្តអារាមនោះជាច្រើន។ មន្រ្តីបារាំងមួយរូបគឺលោក Charles Bellan បានបញ្ជាក់ថាការអប់រំរបស់គ្រូបង្រៀនតាមវត្តអារាមមិនបានស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋនោះទេ:

«នៅប្រទេសកម្ពុជាកុមារទាំងអស់ត្រូវឆ្លងកាត់ការសិក្សារៀនសូត្រតាមវត្តអារាម។ ពួកគេរៀនអាននិងសរសេរនៅទីនោះហើយនោះជាវិសាលភាពរបស់ពួកគេ … ប៉ុន្តែតើព្រះសង្ឃនឹងទទួលយកនូវកំណែទម្រង់នៃការបង្រៀនថ្មីដែរឬទេ? ព្រះសង្ឃមិនបានស្ថិតនៅក្រោមអណាចនៃរដ្ឋឡើយ។ នៅលើស្ថាប័នឯករាជ្យនេះ ឥទ្ធិពលរបស់យើងត្រូវតែមានភាពប្រុងប្រយ័ត្នឲ្យបានខ្ពស់បំផុតតាមតែអាចធ្វើទៅបានដើម្បីកុំឱ្យពួកគេដឹងខ្លួនមុន»។[xii]

ដំណើរការទំនើបភាវូបនីយកម្មរបស់អាណាព្យាបាលបារាំង បានអនុវត្តស្របតាមការធ្វើកំណែទម្រង់វិស័យអប់រំផ្នែកពុទ្ធចក្ររបស់ព្រះបាទមង្កុដ (១៨០៤-១៨៦៨)។ ព្រះបាទមង្កុដ បាននាំយកការច្នៃប្រឌិត និងប្រព័ន្ធអប់រំបែបអ៊ឺរ៉ុបមកអនុវត្តនៅក្នុងសង្គមថៃដំបូងគេបង្អស់។ ដោយសារតែព្រះអង្គបានចំណាយពេលបួសជាព្រះសង្ឃ អស់រយៈពេល ២៨ ឆ្នាំ ព្រះបាទមង្កុដ ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គដែលមានចំណេះដឹងផ្នែកភាសាបាលីដែលជាភាសាព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។[xiii] បន្ទាប់ពីបានឃើញភាពខុសគ្នារវាងពាក្យប្រៀនប្រដៅដែលមាននៅក្នុងគម្ពីរ និងការអនុវត្តជាក់ស្តែងនៅក្នុងសង្គមសង្ឃ បានជំរុញឱ្យព្រះអង្គបង្កើតគោលនយោបាយថ្មីមួយ ដើម្បីធ្វើទំនើបកម្មប្រព័ន្ធអប់រំផ្នែកពុទ្ធចក្រ។ ចលនានៃកំណែទម្រង់របស់ព្រះអង្គ ត្រូវបានចាប់ផ្ដើមពីចំនុចពីរសំខាន់ៗគឺ កំណែទម្រង់គោលលទ្ធិ និងកំណែទម្រង់ស្ថាប័ន។[xiv]

ដើម្បីធ្វើទំនើបកម្មពុទ្ធសាសនាថៃ ព្រះអង្គបានអនុវត្តតាមការនិយមមានហេតុផលច្បាស់លាស់នៃលោកខាងលិច ដើម្បីកាត់បន្ថយនូវជំនឿដែលមិនមែនជាពុទ្ធសាសនាមានដូចជា អបិយជំនឿ និងការជឿលើធាតុអព្ភូតហេតុនានាដែលត្រូវបានអនុវត្តនៅក្នុងសង្គមពុទ្ធសាសនាថៃអស់ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ ដើម្បីធ្វើទំនើបកម្មស្ថាប័នសង្ឃ ព្រះបាទមង្កុដបានអនុវត្តតាមរចនាសម្ព័ន្ធឋានានុក្រមនៃវិហារសាសនាការតូលិកនៅក្នុងទីក្រុងរ៉ូម។[xv] ព្រះអង្គបានបង្កើតរដ្ឋបាលសង្ឃ ដោយបានតែងតាំងសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជឲ្យធ្វើជាប្រមុខនៃសង្គមសង្ឃទាំងមូល និងបានបង្កើតឡើងនូវនិកាយពុទ្ធសាសនាថ្មីមួយដែលមានឈ្មោះថាធម្មយុត្តិកៈ សម្រាប់មនុស្សដែលមកពីវណ្ណៈខ្ពស់ និងមានការអប់រំខ្ពង់ខ្ពស់មកបួសក្នុងគោលបំណងដើម្បីជួយសម្រួលនិងរំលែកកិច្ចការរបស់សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងសង្គមសង្ឃ។ ដំណើរការនៃការធ្វើទំនើបភាវូបនីយកម្មរបស់ព្រះបាទមង្កុដបានបន្តរហូតដល់រជ្ជកាលនៃព្រះបាទចូឡាឡុងកន។ ក្នុងរាជព្រះបាទចូឡាឡុងកន វិស័យអប់រំផ្នែកពុទ្ធចក្រទទួលបានការរីកចម្រើនគួរឲ្យគត់សម្គាល់ ចាប់តាំងពីពីព្រះមហាក្សត្របានសាបព្រោះនូវប្រព័ន្ធអប់រំតាមបែបសម័យទំនើប និងបានផ្លាស់ប្តូរវត្តអារាមទាំងឡាយទៅជាសាលារៀន ដែលអនុញ្ញាតឱ្យព្រះសង្ឃក្លាយទៅជាគ្រូបង្រៀន។[xvi]

ដោយសម្លឹងឃើញពីភាពស្រដៀងគ្នារវាងវប្បធម៌ពុទ្ធសាសនាថៃនិងខ្មែរ អាណាព្យាបាលបារាំងបានចាប់ផ្ដើមអនុវត្តប្រព័ន្ធអប់រំតាមបែបសម័យទំនើបទៅសង្គមខ្មែរ ស្រដៀងនូវអ្វីដែលព្រះបាទមង្កុដ និងព្រះបាទចូឡាឡុងកនបានអនុវត្តនៅក្នុងការធ្វើទំនើបកម្មវិស័យអប់រំថៃដែរ។

ជំហានដំបូងនៃគោលនយោបាយកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធសិក្សារបស់អាណាព្យាបាលបារាំង បានចាប់ផ្តើមដាក់បញ្ចូលនូវកម្មវិធីសិក្សាថ្មីតាមបែបបារាំង-ខ្មែរ ដោយផ្អែកទៅលើកម្មវិធីសិក្សាដែលចងក្រងដោយលោក E. Ménétrier ជាជនជាតិបារាំងដែលអាចនិយាយភាសាខ្មែរបាននិងជាអ្នកយល់ដឹងច្រើនអំពីជំនឿនិងការប្រតិបត្តិរបស់ជនជាតិខ្មែរ។ ជាពិសេសគាត់បានយល់ពីតម្រូវការដ៏ចាំបាច់របស់ពុទ្ធសាសនិកខ្មែរ ដែលជាអ្នកទាមទារចង់បានការធានាថាព្រះពុទ្ធសាសនា ជាពិសេសនៅក្នុងវិស័យអប់រំសីលធម៌របស់ខ្លួន មិនគួរត្រូវបានសម្របសម្រួលដោយការវិវត្តន៍ថ្មីឡើយ។[xvii] ដើម្បីជៀសវាងបញ្ហាណាមួយជាមួយបញ្ញវន្តខ្មែរដែលមានទំនោរទៅខាងអភិរក្សនិយមនោះ ភាសាខ្មែរត្រូវបានគេជ្រើសរើសជាភាសាគោលនៅក្នុងប្រព័ន្ធសិក្សាថ្មីមួយនេះ។ ព្រះសង្ឃដែលជាគ្រូបង្រៀន បានចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងការចងក្រងសៀវភៅកម្មវិធីសិក្សា ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងវគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលសីលធម៌។[xviii] ក្រៅពីការអប់រំសីលធម៌ មុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រដូចជា វិទ្យាសាស្ត្រ គណិតវិទ្យា ជីវវិទ្យា ប្រវត្តិសាស្រ្ត ភូមិសាស្ត្រ ។ល។ ដែលសរសេរជាភាសាខ្មែរដោយអ្នកជំនាញបារាំង-ខ្មែរ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាផ្នែកពុទ្ធចក្រផងដែរ។

ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកំណែទម្រង់នេះហាក់ដូចជាមិនសូវមានប្រសិទ្ធភាពនិងនៅតែមិនអាចទាញចំណាប់អារម្មណ៍ពីប្រជាជនខ្មែរបានដដែល។ ដោយខកចិត្តពីកំណែទម្រង់ថ្មីនេះ អាជ្ញាធរបានចេញគោលនយោបាយផាកពិន័យដល់អាណាព្យាបាលសិស្សដែលមិនបញ្ជូនកូនទៅសាលារៀន។ ព្រះបាទស៊ី​ សុវត្ថិបានចេញនូវព្រះរាជក្រឹត្យមួយ ចុះនៅថ្ងៃទី១០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩១១[xix] បានចែងថាមាតាបិតានឹងត្រូវផាកពិន័យជាប្រាក់ពីអាជ្ញាធរប្រសិនណាបើពួកគេមិនបានបញ្ជូនកូនរបស់ពួកគេដែលមានអាយុលើសពីប្រាំបីឆ្នាំទៅសាលារៀន។

ជំហានទី ២ នៃកំណែទម្រង់វិស័យអប់រំនេះគឺការពង្រឹងគុណភាពគ្រូបង្រៀនក្នុងស្រុកដោយការរៀបចំឲ្យមាននូវប្រព័ន្ធស្តង់ដារនៃការបណ្តុះបណ្តាលគ្រូបង្រៀននិងការត្រួតពិនិត្យសាលារៀន។ នៅឆ្នាំ ១៩២៤ មន្រ្តីអាណានិគមបានបង្កើតវិទ្យាស្ថានគរុកោលស្យនៅខេត្តកំពត។ នៅឆ្នាំ ១៩៣០ វិទ្យាស្ថានបានផ្តល់នូវការបណ្តុះបណ្តាលដល់ព្រះសង្ឃដែលជាគ្រូជំនាន់ថ្មីចំនួន ៥៣ រូបនិងគ្រោងពង្រីកគម្រោងនៅទូទាំងប្រទេស។ ក្នុងរយៈពេល ២៨ ឆ្នាំ (១៩២៤-១៩៥២) សាលាបឋមសិក្សានៅតាមវត្តអារាមចំនួន ១៤៤៧ ខ្នង ត្រូវបានជួសជុលឡើងវិញមានសិស្សសិក្សាចំនួន ៧៦ ៩៤៣ នាក់ បានចុះឈ្មោះចូលរៀន ហើយគ្រូបង្រៀនចំនួន ១ ៨០១០ នាក់ត្រូវបានបណ្តុះបណ្តាលយ៉ាងត្រឹមត្រូវតាមរយៈវិទ្យាស្ថានគរុកោសល្យដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅតាមបណ្ដារខែត្រនានា។[xx]

កំណែទម្រង់ទាំងស្រុងនៃការអប់រំនៅក្នុងប្រទេសខ្មែរនាសម័យនោះ គឺមានមានការចំណាយថវិកាជាតិតិចតួចបំផុត ដោយសារតែវត្តអារាមបានផ្តល់អាគារសិក្សា និងគ្រូងបង្រៀនដែលជាព្រះសង្ឃ បានបង្រៀនដោយមិនយកកម្រៃអ្វីឡើយ។ ប៉ុន្តែគ្រូបង្រៀនដែលជាព្រះសង្ឃមួយចំនួន បានលាចាកសិក្ខាបទ ដើម្បីចូលប្រឡូកចូលទៅក្នុងសង្គមទំនើបដែលមានសេដ្ឋកិច្ចកំពុងតែរីកលូតលាស់នាសម័យនោះ។ ចលនានេះអាចជាការផ្ដល់ឱកាសដោយផ្ទាល់ ឬប្រយោលដល់ក្រសួងអប់រំ ដើម្បីពិចារណាផ្លាស់ប្ដូរកំណែទម្រង់ពីសាលាវត្តទៅសាលារដ្ឋវិញ។[xxi] ការផ្លាស់ប្តូរនេះគឺជាអន្តរកាលដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងវិស័យអប់រំនៅកម្ពុជា។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយចលនានៃការកែទម្រង់បានទទួលផលប្រយោជន៍ភាគច្រើននៅតាមបណ្តាខេត្តមួយចំនួនដូចជាខេត្តកំពតបាត់ដំបង ពោធិ៍សាត់ និងព្រៃវែង។ ចំណែកឯខែត្រដទៃទៀតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានៅតែចាត់ទុកថាកំណែទម្រង់វិស័យអប់រំរបស់បារាំងគឺជា «រឿងគ្រោះថ្នាក់មួយដល់ព្រះពុទ្ធសាសនា»។[xxii] ជាការពិតណាស់ ការកែទម្រង់វិស័យអប់រំរបស់បារាំង ពិតជាបានធ្វើឲ្យប្រជាប្រិយភាពនៃសាលាវត្តធ្លាក់ចុះមែន។ បន្តិចម្ដងៗ សង្គមសង្ឃបានបាត់បង់តួនាទីដ៏សំខាន់របស់ពួកគេនៅក្នុងវិស័យអប់រំ ចាប់តាំងពីប្រព័ន្ធអប់រំបែបសម័យទំនើបបានរីកចម្រើនឡើង។[xxiii] មិនយូរមិនឆាប់ វិស័យអប់រំផ្នែកអាណាចក្របានបោះជំហានទៅមុនផ្នែកពុទ្ធចក្រ និងបានក្លាយខ្លួនទៅជាស្ថានប័នផ្ដល់ចំណេះដឹងដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។

អត្ថបទដោយ៖ សាន ពិសិទ្ធិ


[i] Sideth S. Dy and Akira Ninomiya. “Basic Education in Cambodia: The Impact of UNESCO OnPolicies in the 1990s.” Ed. Gene V. Glass. Education Policy Analysis Archives 11 (2003): 4. Print. 

[ii] Ibid. 

[iii] Ibid. 226. 

[iv] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 139. Print. 

[v] Penny Edwards. “Making a Religion of the Nation and Its Language: The French Protectorate (1863–1954) and the Dhammakāy.” Ed. John Marston and Elizabeth Guthrie. History, Buddhism, and New Religious Movements in Cambodia (2006): 64. Print. 

[vi] វាន់ឌី កាអុន. “ប្រវត្តិសាស្ដ្រនៃប្រទេសកម្ពុជាៈ អភិក្រមទំនើបកម្មនៅជំនាន់ហ្លូងនរោត្តម និងហ្លូងស៊ីសុវត្តិ” Men Vuth. 29 Jan. 2017. Web. 13 Feb. 2018. 

[vii] Sam Rany, “Cambodia’s Higher Education Development in Historical Perspectives (1863-2012).” International Journal of Learning and Development. 226. Print. 

[viii] Thomas Clayton. “Restriction or Resistance? French Colonial Educational Development in Cambodia.” Ed. Gene Glass. Education Policy Analysis Archives 3 (1995): 7. Print.

[ix] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 127. Print.

[x] Ibid.

[xi] Anne Ruth Hansen. How to Behave: Buddhism and Modernity in Colonial Cambodia, 1860-1930 (Honolulu: U of Hawai’i, 2011) 123. Print. 

[xii] In Cambodia, all children must pass through the pagoda. They learn to read and write there and that is the extent of it…But will the monks accept following and dispensing a new [form of] education? The monks remain completely outside of the influence of the administration. On this independent body our influence must be as discreet as possible so as not to awaken sensitivities. Ibid.

[xiii] Karuna Kusalasaya. Buddhism in Thailand: Its past and Its Present (Bangkok: Mental Health House, 2001) 24-5. Print. 

[xiv] Tavivat Puntarigvivat. Thai Buddhist Social Theory. Ed. Chris Stanford (Bangkok: Institute of Research and Development, The World Buddhist U, 2013) 34-43. Print. 

[xv] Ibid. 37. 

[xvi] Ibid. 37. 

[xvii] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 125. Print. 

[xviii] Ibid. 

[xix] Ibid.

[xx] Ibid.

[xxi] Ibid.

[xxii] Ibid.

[xxiii] Ibid.

[xxiii] “Buddhism in Cambodia.” Khmer-Buddhist Educational Assistance Project (Keap). N.p., n.d. Web. 12 Feb. 2018. 

[xxiii] Prof. K.T.S. Sarao, “Chapter 3. Heritage and Acculturation, Brahmanical-Hindu and Animistic Practices in Modern Cambodian Buddhism.” Buddhism in the Mekong Region. Ed. Thich Nhat Tu. (Ho Chi Minh City: Vietnam National U-HCMC, 2015) 516-24. Print. 

[xxiii] Sideth S. Dy and Akira Ninomiya. “Basic Education in Cambodia: The Impact of UNESCO OnPolicies in the 1990s.” Ed. Gene V. Glass. Education Policy Analysis Archives 11 (2003): 4. Print. 

[xxiii] Ibid. 

[xxiii] Ibid. 226. 

[xxiii] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 139. Print. 

[xxiii] Penny Edwards. “Making a Religion of the Nation and Its Language: The French Protectorate (1863–1954) and the Dhammakāy.” Ed. John Marston and Elizabeth Guthrie. History, Buddhism, and New Religious Movements in Cambodia (2006): 64. Print. 

[xxiii] វាន់ឌី កាអុន. “ប្រវត្តិសាស្ដ្រនៃប្រទេសកម្ពុជាៈ អភិក្រមទំនើបកម្មនៅជំនាន់ហ្លូងនរោត្តម និងហ្លូងស៊ីសុវត្តិ” Men Vuth. 29 Jan. 2017. Web. 13 Feb. 2018. 

[xxiii] Sam Rany, “Cambodia’s Higher Education Development in Historical Perspectives (1863-2012).” International Journal of Learning and Development. 226. Print. 

[xxiii] Thomas Clayton. “Restriction or Resistance? French Colonial Educational Development in Cambodia.” Ed. Gene Glass. Education Policy Analysis Archives 3 (1995): 7. Print.

[xxiii] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 127. Print.

[xxiii] Ibid.

[xxiii] Anne Ruth Hansen. How to Behave: Buddhism and Modernity in Colonial Cambodia, 1860-1930 (Honolulu: U of Hawai’i, 2011) 123. Print. 

[xxiii] In Cambodia, all children must pass through the pagoda. They learn to read and write there and that is the extent of it…But will the monks accept following and dispensing a new [form of] education? The monks remain completely outside of the influence of the administration. On this independent body our influence must be as discreet as possible so as not to awaken sensitivities. Ibid.

[xxiii] Karuna Kusalasaya. Buddhism in Thailand: Its past and Its Present (Bangkok: Mental Health House, 2001) 24-5. Print. 

[xxiii] Tavivat Puntarigvivat. Thai Buddhist Social Theory. Ed. Chris Stanford (Bangkok: Institute of Research and Development, The World Buddhist U, 2013) 34-43. Print. 

[xxiii] Ibid. 37. 

[xxiii] Harris. Cambodian Buddhism: History and Practice. 125. Print. 

ការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នារវាងវត្តអារាមនិងយុវជន

«ហេតុអ្វីបានជាអ្នកឯងមិនប្រាប់ដល់ពួកគេវិញថា អ្នកមានសាសនាមួយដែលល្អជាងពួកគេហើយ»?

នៅថ្ងៃអាទិត្យទី ៨ ធ្នូ ២០១៩ លោកសាស្រ្ដាចារ្យ Wolfgang Drechsler ដែលជាអ្នកដឹកនាំការធ្វើនិក្ខេបបទថ្នាក់បណ្ឌិតរបស់ខ្ញុំ បាននាំខ្ញុំទៅទស្សនាទីប្រជុំជននៃទីក្រុងតាលីន (Tallinn) រដ្ឋធានីប្រទេសអ៊ីស្ដូនី (Estonia) ដើម្បីពន្យល់ខ្ញុំពីដំណើរដើមទងនៃការបង្កើតក្រុងនេះឡើង។ ខណៈពេលដែលខ្ញុំកំពុងអង្គុយចាំគាត់នៅកន្លែងដែលបានណាត់គ្នាទុកនោះ មានអ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាពីរនាក់ បានដើរសំដៅមករកខ្ញុំ ហើយបានសួរខ្ញុំថា៖ «តើពួកគេអាចសុំពេលខ្ញុំត្រឹម ៥ នាទីបានទេ»? ដើម្បីភាពគួរសម ខ្ញុំក៏ព្រមតាមសំណើររបស់ពួកគេ។ ពួកគេបានពន្យល់ខ្ញុំពីក្ដីស្រឡាញ់ដ៏ធំធេងរបស់ព្រះជាម្ចាស់ចំពោះមនុស្សលោកទាំងអស់ក្នុងភពផែនដីនេះ រួមបញ្ចូលទាំងរូបខ្ញុំផងដែរ ដែលទទួលបានក្ដីស្រឡាញ់ពីព្រះជាម្ចាស់។

ខ្ញុំបានស្ដាប់ការពន្យល់របស់ពួកគេដោយមិនបានធ្វើការបដិសេធអ្វីទាំងអស់។ រយៈពេល ៥ នាទី បានឈានដល់ទីបញ្ចប់ ពួកគេក៏បានឈប់និយាយតាមការសន្យា ហើយបានបបួលខ្ញុំឱ្យធ្វើការបួងសួងព្រះជាម្ចាស់ជាមួយពួកគេ តែម្ដងនេះខ្ញុំបានបដិសេធ ដោយសំអាងលើហេតុផលផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ខ្ញុំ ប៉ុន្តែពួកគេមិនបានថាអ្វីនោះទេក្រៅពីនិយាយថាអរគុណ ហើយក៏បាននាំគ្នាដើរចេញទៅ។ នៅពេលដែលសាស្រ្ដាចារ្យ Wolfgang បានមកដល់ ខ្ញុំក៏បាននិយាយអំពីអ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាទាំងពីរនាក់នោះប្រាប់ដល់គាត់ គាត់ក៏ឆ្លើយតបជាមួយខ្ញុំថា៖ «ហេតុអ្វីបានជាអ្នកឯងមិនប្រាប់ដល់ពួកគេវិញថា អ្នកមានសាសនាមួយដែលល្អជាងពួកគេហើយ»?ពួកយើងសើចទាំងអស់គ្នា។

ពាក្យសរសើរថា៖«អ្នកឯងមានសាសនាមួយដែលល្អជាងពួកគេហើយ» នេះ បានធ្វើឱ្យខ្ញុំសប្បាយចិត្តជាខ្លំាង រហូតដល់មានមោទនភាពលើខ្លួនឯងជ្រុលហួសហេតុ។ ខ្ញុំគិតថា ការមានមោទនភាពលើខ្លួនឯងជ្រុលហួសហេតុនេះហើយ ជាមូលហេតុធ្វើអោយយើងម្នាក់ៗច្រើនតែភ្លេចខ្លួន រហូតឈានដល់ការប្រមាទ ធ្វេសប្រហែស លែងខ្វល់ពីហានិភ័យផ្សេងៗដែលអាចនឹងកើតមានឡើងដល់ខ្លួនយើងបាន។ ដូចជាក្នុងករណីនេះជាដើម គេបានដាក់ខ្លួនមកសុំខ្ញុំផ្សព្វផ្សាយពីសាសនារបស់គេ ប៉ុន្តែខ្ញុំអាងថាខ្ញុំមានសាសនាមួយដែលល្អសម្រាប់ខ្លួនឯងហើយ ខ្ញុំមិនចាំបាច់ដាក់ខ្លួនទៅសុំគេដើម្បីពន្យល់ពីសាសនារបស់ខ្ញុំដល់គេវិញទេ (អាចថាមកពីវប្បធម៌នៃការផ្សាព្វផ្សាយរបស់ពួកយើងមិនដូចគ្នាក៏អាចថាបាន)។

ខ្ញុំគិតថាការមានមោទនភាពលើខ្លួនឯងច្រើនពេកនេះ មិនមែនកើតឡើងចំពោះតែរូបខ្ញុំម្នាក់ឯងនោះទេ ប៉ុន្តែក៏ប្រហែលជាអាចកើតមានឡើងចំពោះព្រះសង្ឃមួយចំនួននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើងដែរ (គ្រាន់តែប្រហែល)។ ដោយសារតែប្រទេសយើងជាប្រទេសគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាតាំងពីស.វ.ទី ៥ មក និងមានភាគរយនៃអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាច្រើនជាងគេរហូតដល់ទៅ ៩៥% ទើបធ្វើឱ្យពួកយើងគិតថា៖ យើងមានគ្នាច្រើនហើយ មិនចាំបាច់ទៅសុំនរណាគេទេសនាពន្យល់អ្វីទៀតទេ គេចង់មកក៏មក បើគេមិនចង់មកតាមតែចិត្តគេទៅ។ ប្រហែលដោយសារកត្តានេះហើយ បានជាវត្តអារាមជាច្រើន តែងតែចាក់សោរបិទរបង បិទទ្វារព្រះវិហារ និងបិទទីសក្ការៈផ្សេងៗនៅក្នុងវត្តអារាម ហាមមិនឱ្យមានមនុស្សចេញចូល ដោយលើកហេតុផលថាដើម្បីការពារសុវត្ថិភាពសម្ភាៈនៅក្នុងវត្តអារាម និងដើម្បីកុំឱ្យមានភាពរញ៉េរញ៉ៃ។ ការលើកឡើងពីការខ្លាចបាត់បង់ទ្រព្យសម្បត្តិនៅក្នុងវត្តអារាមក៏មិនខុសដែរ ព្រោះស្រុកយើងមិនសូវមានសុវត្ថិភាពមែន ជាពិសេសគឺវត្តអារាមនៅក្នុងទីក្រុងតែម្ដង ចំពេលថ្មីៗនេះ សម្បូរអ្នកប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនទៀត កាន់តែធ្វើឱ្យព្រះសង្ឃកាន់តែរឹតបន្តឹងផ្នែកសុវត្ថិភាពបន្ថែមទៀត។

ការចាក់សោរបិទព្រះវិហារ មិនអនុញ្ញាតិឱ្យមនុស្សចេញចូលធ្វើការគោរពថ្វាយបង្គំព្រះ បានផ្ដល់នូវសុវត្ថិភាពផ្នែកសម្ភារៈដល់វត្តអារាមនិងបានធ្វើអោយវត្តអារាមមានសណ្ដាប់ធ្នាប់ល្អមែន ក៏ប៉ុន្តែវត្តអារាមខ្លួនឯងបាននិងកំពុងតែបាត់បងនូវទំនាក់ទំនងផ្នែកដួងព្រលឹងរវាងយុវជនជំនាន់ថ្មីនិងវត្តអារាមបន្ដិចម្ដងៗ ដោយមិនដឹងខ្លួន។ នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែសីហា ឆ្នាំ ២០១៩ មួយថ្ងៃ មុនថ្ងៃខ្ញុំឡើងយន្តហោះមកកាន់ប្រទេសអ៊ីស្តូនី លោកអៀង សុធារ៉ា ប្រធានក្រុមហ៊ុន អៀងគ្រុប បានធ្វើជាវីឌីអូមួយដើម្បីសម្ភាសន៍និងសួរនាំខ្ញុំពីមូលហេតុដែលជំរុញអោយខ្ញុំមកបួសជាព្រះសង្ឃ។ ខ្ញុំបានប្រាប់គាត់ថាខ្ញុំមកបួសដោយសារតែបានឃើញឥរិយាបថដ៏គួរអោយស្រឡាញ់និងការនិយាយស្ដីរដ៏គួរអោយចង់ស្ដាប់របស់ព្រះសង្ឃ និងរូបភាពជាច្រើនទៀតជាពិសេសគឺរូបគំនូរនៅតាមជញ្ជាំងព្រះវិហារតែម្ដង ដែលបានទាញនិស្ស័យរបស់ខ្ញុំអោយជាប់នឹងព្រះពុទ្ធសាសនា និងបានផ្ដល់ភាពកក់ក្ដៅអោយខ្ញុំជាងផ្ទះដែលខ្ញុំធ្លាប់នៅ (ដោយសារបញ្ហារគ្រួសារ) ជាងសាលាដែលខ្ញុំធ្លាប់រៀន (ដោយសារតែទៅរៀនគ្មានឯកសណ្ឋានសមរម្យដូចគេ មិនសូវទទួលបានការស្វាគមន៍ពីមិត្តរួមថ្នាក់ប៉ុន្មានទេក្នុងពេលនោះ)។

ផ្ទាំងគំនូរជាច្រើនដែលបានរចនាឡើងដោយវិចិត្រករដ៏ចំណាននានានៅតាមជញ្ជាំងវិហាររាប់សែនផ្ទាំង បានភ្ជាប់នូវសាច់រឿងអប់រំល្អៗជាច្រើនរបស់ពុទ្ធសាសនា ដែលជាវិធីសាស្រ្ដអប់រំដ៏មានប្រសិទ្ធិភាពមួយ ដែលបុព្វបុរសយើងតែងតែនិយមប្រើក្នុងការបញ្ជ្រាបសារអប់រំដល់មនុស្សជំនាន់ថ្មី (ដូចនេះហើយបានយើងសម្បូរប្រាសាទបុរាណ រូបចម្លាក់ ផ្ទាំងគំនូរតាមអារាមនានា ប្រហែលមកពីយើងចូលចិត្តមើលជាជាងចូលចិត្តអានហើយ)។ ប្រាកដណាស់ ក្រៅពីការទេសនានិងបង្ហាត់បង្រៀនធម៌របស់ព្រះសង្ឃ ផ្ទាំងគំនូរនិងរូបចម្លាក់នានាក៏ជាចំណែកមួយដ៏ធំដែរក្នុងការបញ្ជ្រាបការអប់រំដល់យុវជនតាមរយៈរូបារម្មណ៍។ ដូចនេះបានជាសម័យមុនវត្តអារាមតែងតែបើកទូលាយឱ្យមនុស្សទូទៅចូលទស្សនាដោយសេរីក្នុងគោលបំណងផ្សេងៗគ្នា ប៉ុន្តែមួយក្នុងចំណោមនោះគឺវត្តអារាមជាសម្បត្តិរួម ដែលកើតឡើងពីការចូលរួមថវិការពីអ្នកស្រុកមិនថាអ្នកមានឬអ្នកក្រឡើយ។ ទាំងផ្ទាំងគំនូរ ទាំងសំណងវិហារដ៏ធំស្កឹមស្កៃ សុទ្ធតែកើតឡើងពីការចូលរួមរបស់អ្នកស្រុក ចុះហេតុអ្វីយើងបិទទ្វារមិនឱ្យកូនចៅគាត់ចូលទស្សនាផង?

នៅពេលដែលយើងធ្វើដំណើរទៅកាន់ខែត្រសៀមរាប អតីតរាជធានីដ៏ធំបំផុតរបស់អាណាចក្រខ្មែរម្ដងៗនោះ យើងតែងនឹកដល់ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលមានវត្តមាននៅលើទឹកដីដ៏ស្រស់បំព្រងនោះ។ ក្នុងចំណោមប្រាសាទជាច្រើននោះ មានប្រាសាទធំៗពីរដែលតែងតែធ្វើឱ្យយើងនឹកដល់មុនគេគឺប្រាសាទអង្គរវត្តនិងប្រាសាទបាយ័ន្ត។ ប្រាសាទទាំងពីរនេះតំណាងអោយសាសនាធំៗពីរគឺសាសានាហិណ្ឌូនិងពុទ្ធសាសនា។ ប្រាសាទអង្គរវត្ត (អង្គរតូច) កសាងឡើងដោយព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ នាដើមសវទី១២ក្នុងរាជធានីយសោធរបុរៈ ក្នុងគោលបំណងឧទ្ទិសដល់ព្រះវិស្ណុ ដែលជាតួអង្គអាទិទេពដ៏សំខាន់មួយអង្គនៅក្នុងសាសនាហិណ្ឌូ។ ស្ថាបត្យករខ្មែរយើងបានរចនាប្រាសាទនេះយ៉ាងល្អឯកស្ទើរតែគ្មានគូរប្រៀបនៅក្នុងលោកនេះនាសម័យនោះ ប៉ុន្តែអ្វីដែលគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍នៅក្នុងស្ថាបត្យកម្មនេះគឺរូបចម្លាក់ដែលបានពណ៌នាអំពីទេវកថា គូទឹកដ៏ធំល្វឹងល្វើយ និងរបងហ៊ុំព័ទ្ធដ៏ស្កឹមស្កៃរបស់ប្រាសាទនេះ ហាក់ដូចជាបង្ហាញយើងថាប្រាសាទនេះត្រូវបានគេសាងសង់ឡើងសម្រាប់តែព្រះអាទិទេព អាទិទេពសន្មត ឬក្រុមវណ្ណៈខ្ពស់ៗតែប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺមិនបានបើកទូលំទូលាយសម្រាប់រាស្រ្ដប្រជាទូទៅទេ។

ចំណែកឯប្រាសាទបាយ័ន្ត (អង្គរធំ) កសាងឡើងដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ នៅចុងសវទី ១២ ក្នុងគោលបំណងឧទ្ទិសដល់ព្រះពោធិសត្វអវលោកេស្វរៈតាមបែបពុទ្ធសាសនាមហាយាននាសម័យនោះ។ រចនាប័ទ្មរបស់ប្រាសាទនេះ បានបង្ហាញពីលក្ខណៈរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាតាមរយៈស្នាមញញឹមដ៏ធំៗពីតួប៉មនីមួយៗ ដែលមានមុខបួន ដែលតំណាងអោយសេចក្តីស្រឡាញ់ មេត្តាករុណាធម៌នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលមានកំពូល៥៤កំពូលដែលតំណាងអោយខែត្រក្រុងខ្មែរនាសម័យនោះ។ ចម្លាក់នានាតាមជញ្ជាំងប្រាសាទនេះបានរៀបរាប់ពីជីវភាពរស់នៅរបស់ព្រះញាតិវង្សានុវង្សនិងប្រជារាស្រ្ដសាមញ្ញ ផ្ទុយពីអង្គរវត្តដែលរៀបរាប់តែអំពីទេវកថា។ រចនាប័ទ្មប្រាសាទនេះបានបង្ហាញអោយយើងឃើញថាទីកន្លែងពុទ្ធសាសនា បានបើកទូលាយឱ្យមនុស្សទូទៅចូលមក និងស្វាគមន៍ពួកគេដោយស្នាមញញឹមប្រកបដោយព្រហ្មវិហារធម៌ ដោយគ្មានការហាមឃាត ឬភ័យខ្លាចបាត់បង់អ្វីឡើយ។

នៅក្នុងសិក្ខាសាលាមួយដែលទាក់ទងនឹងសុខភាពផ្លូវកាយនិងផ្លូវចិត្តកុមារ រៀបចំឡើងដោយក្រុមហ៊ុនផ្កាឈូកសហការដោយពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជនិងអង្គការពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍នៅថ្ងៃទី ១៥ កញ្ញា ២០១៩ នាខែត្របាត់ដំបង ព្រះមុនិកោសល បណ្ឌិត យ៉ន់ សេងយៀត បានមានថេរដីការទាក់ទងនឹងក្មេងរត់លេងក្នុងវិហារថា៖ «លោកម្ចាស់អោយក្មេងសប្បាយចុះ រត់ក្នុងវិហារ រត់ក្នុងវត្តអីហ្នឹង អោយរត់ចុះ រត់ឱ្យហត់ រត់មិច រត់ចុះ ពីព្រោះថានេះជាពេលវេលាដែលក្មេងកំពុងកសាងអនុស្សាវរីយ៍ដ៏ល្អនៅក្នុងជីវិត កុំដេញក្មេង ជួនកាលគ្នាចង់មកជិតលោក ចេញៗៗ ហែងប៉ះលោកឥឡូវហើយ ដេញគ្នាទីងណាត់ទីណែង កុំ…ដូរទម្លាប់នេះចេញ ញោមក៏ដោយ ព្រះអង្គក៏ដោយ ឱ្យក្មេងមកជិត សប្បាយ កាលណា ក្មេងសប្បាយនឹងវត្តអារាម សប្បាយនឹងសាសនវិធី ក្មេងចាប់ចិត្តហើយ…លោកម្ចាស់អ្ហើយ ក្មេងវាមិនទៅស្ដាប់ពុទ្ធោ ធម្មោស្អី វាមកតែលេងហ្នឹង ហើយកុំដេញគ្នា»។

កាលខ្ញុំនៅរួមការងារនិងសិក្សារៀនសូត្រជាមួយនឹងអង្គការពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឃន៍ លោកគ្រូធម្មបណ្ឌិតហេង មណីចិន្តា ដែលជាព្រះសង្ឃដំបូងគេដែលបានបកប្រែពាក្យ Socially Engaged Buddhism (ពុទ្ធសាសនាផ្សារភ្ជាប់នឹងសង្គម) និងបាននាំយកទម្រង់ពុទ្ធសាសនាមួយនេះមកអនុវត្តនៅស្រុកខ្មែរតាមរយៈគម្រោងនានារបស់អង្គការពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ បានមានប្រសាសន៍បែបលេងសើចជាមួយខ្ញុំថា យើងរវល់តែយកព្រះពុទ្ធសាសនាទៅផ្សារភ្ជាប់នឹងសង្គម ភ្លេចអោយសង្គមមកផ្សារខ្លួនជាមួយពុទ្ធសាសនាវិញ (ចំាពាក្យលោកគ្រូអត់ច្បាស់ ខុសត្រូវលោកគ្រូជួយកែផង)។ វត្តអារាមមានសក្ដានុពលគ្រប់គ្រាន់ ដែលអាចឱ្យសង្គមផ្សារខ្លួនជាមួយបាន តាមរយៈពាក្យប្រៀនប្រដៅ ពុទ្ធិចំណេះដឹ ទីតាំងអំណោយផល (វត្តនីមួយៗមានទីធ្លារអំណោយផលណាស់) កេរ្តិ៍តំណែរ មរតកវប្បធម៌ ប្រវត្តិសាស្រ្ត នៃវត្តអារាមនីមួយៗ អាចទាញចំណាប់អារម្មណ៍សង្គមខាងក្រៅឱ្យមកទស្សនាសិក្សាស្វែងយល់ពីយើងបាន ឱ្យតែយើងព្រមបើកទ្វារព្រះវិហារទួលពួកគាត់ដោយស្នាមញញឹម និងបង្កើតបរិយាកាសមួយសមរម្យដល់ពួកគាត់ជជែកពិភាក្សាជាមួយព្រះសង្ឃដែលជាសមណៈអ្នកបួស។ «ការបានឃើញ បានជួបនូវសមណៈទាំងឡាយនិងការសន្ទនាធម៌តាមកាលជាមង្គលដ៏ឧត្តម» ពុទ្ធដីកា។

រដ្ឋធានីតាលីន ប្រទេសអ៊ីស្តូនី ថ្ងៃអង្គារ ១៧ ធ្នូ ២០១៩

អត្ថបទដោយ៖ សាន​ ពិសិទ្ធិ

Click here to see the author information