Sao Phal Niseiy: How do Buddhist economics and governance differ from conventional Western economics and models of governance?

San Pisith: This is a big question. I am not sure my answer would be sufficient to fully cover the core of the question. When we talk about economics and governance, we are dealing with the two giant fields of organizing and developing the private and public sectors based on a particular model or philosophy that we believe can lead our society to prosperity. In today’s world, the majority of countries consider the Western liberal principle as their model for shaping and organizing society. Most of them are democratic and market-oriented. However, no matter which model we follow, the main goal is to create happiness in our society. But how can we measure human happiness?… Continue reading…

«មនុស្សទាំងអស់កើតមកមានសេរីភាព និងសមភាពក្នុងផ្នែកសេចក្តីថ្លៃថ្នូរ និងសិទ្ធិ ហើយគប្បីប្រព្រឹត្តចំពោះគ្នាទៅវិញទៅមក ក្នុងស្មារតីភាតរភាពជាបងប្អូន»។ 

សេចក្តីប្រកាសជាសាកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស បោះពុម្ពផ្សាយដោយការិយាល័យឧត្តមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំកម្ពុជា។

ឃ្លាខាងលើនេះគឺជាខសន្យាដែលបានកត់ត្រានៅក្នុងមាត្រា ១ ក្នុងចំណោមមាត្រាទាំង ៣០ នៃ «សេចក្តីប្រកាសជាសាកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស» ដែលបានប្រារព្ធធ្វើឡើងកាលពី ឆ្នាំ ១៩៤៨។ សន្និបាតនេះ មានការចូលរួមពិភាក្សាគ្នារវាងថ្នាក់ដឹកនាំជុំវិញពិភពលោក ដើម្បីទទួលស្គាល់តម្លៃនៃជីវិតមនុស្សជាតិ។ ការពិភាក្សានេះ បានឈានដល់ការព្រមព្រៀងគ្នាលុបបំបាត់ការរើសអើងជាតិកំណើត ពណ៌សម្បុរ វប្បធម៌ សាសនា នយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ច។ មិនខុសពីប្រទេសដទៃនោះទេ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក៏បានទទួលយកខសន្យាទាំង ៣០ មាត្រានោះ មកដាក់បញ្ចូលនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ខ្លួន ក្នុងគោលបំណងអនុវត្តនិងលើកស្ទួយតម្លៃសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្លួនដែរ។

សន្និបាតនេះ បានបង្ហាញពីគុណតម្លៃជាច្រើនប្រការ ប៉ុន្តែប្រការមួយដែលយើងមិនអាចមើលរំលងបាននោះ គឺសន្និបាតនេះដូចជាបានឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីពុទ្ធវចនៈ ស្តីអំពីការបានយោនយកកំណើតកើតមកជាមនុស្ស ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ចាត់ទុកថាជារឿងដ៏កម្របំផុត និង ជាលាភដ៏ធំបំផុតមួយ (កិច្ឆោ មនុស្សបដិលាភោ)។  កំណើតជាមនុស្សនេះជាកំណើតមួយដែលមានសំណាងជាងកំណើតសត្វដទៃផ្សេងទៀត ព្រោះថាកំណើតជាមនុស្សនេះ ព្រះពុទ្ធអង្គបានប្រាប់ថា មនុស្សមាន «ធម្មសញ្ញា» សម្រាប់សម្គាល់រឿងល្អ អាក្រក់ បុណ្យ បាប គុណ ទោស និងហេតុ ផលជាដើម។ ធម្មសញ្ញានេះហើយដែលនាំឱ្យក្រុមមនុស្សមានលទ្ធភាពធ្វើសង្គមូបនីយកម្ម (Socialization) រហូតឈានដល់ការបង្កើតរដ្ឋ និងការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដើម្បីថែរក្សាសណ្ដាប់ធ្នាប់សង្គមដែលពួកគេកំពុងតែរស់នៅ។ ច្បាប់នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឬភាសានៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាហៅថា សីលនិងវិន័យ នោះ គឺជាកិច្ចសន្យាសង្គមមួយ ដែលក្រុមមនុស្សជាតិបានព្រមព្រៀងគ្នាបង្កើតឡើង ក្នុងគោលបំណងការពារសុវត្ថិភាពក្រុមមនុស្សដែលងាយរងគ្រោះ ពីការបំភិតបំភ័យ ឬការបៀតបៀនដោយកម្លាំងកាយក្ដី កម្លាំងប្រាជ្ញាក្ដី ពីសំណាក់ក្រុមមនុស្សផ្សេងទៀតដែលមានឬទ្ធានុភាព នៅក្នុងសង្គមរបស់ពួកគេ។

សីល វិន័យ ច្បាប់ ឬកិច្ចសន្យាសង្គមដែលបានកំណត់គុណតម្លៃថាកំណើតមនុស្សនេះ មានលក្ខណៈផ្ទុយ ឬល្អប្រសើរជាងកំណើតសត្វផ្សេងៗ ដែលជាទូទៅពពួកសត្វទាំងនោះ ពុំមានឱកាសនិងលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីអង្គុយចចារគ្នារកចំណុចរួមណាមួយ ដើម្បីបង្កើតទៅជាកិច្ចសន្យាសង្គម ក្នុងគោលដៅថែរក្សាសុវត្តិភាព និងស្ថិរភាពសង្គមដែលពួកគេកំពុងតែរស់នៅនោះទេ។ ការរស់នៅដោយមិនមានច្បាប់ជានីតិភិបាល ដូចនេះហើយ ទើបបណ្ដាលឱ្យពួកគេរស់នៅជាមួយនឹងភាពភ័យខ្លាច និងការមិនទុកចិត្តគ្នាទៅវិញទៅមក ជាពិសេស ពពួកសត្វដែលមានកម្លាំងទន់ខ្សោយដែលឆីស្មៅជាអាហារ (ពពួកតិណវាសី) តែងតែមានអារម្មណ៍ភ័យខ្លាច ឬទទួលសំពាធពីការតាមប្រមាញ់យកទៅធ្វើជាចំណីអាហាររបស់ពពួកសត្វដែលមានកម្លាំងខ្លាំងជាងពួកគេ (ពពួកមំសវាសី)។ ប្រសិនបើជីវិតពួកគេរស់នៅជាមួយនឹងភាពភ័យខ្លាចដូចនេះ តើនឹងអាចអនុញ្ញាតឱ្យពួកគេមានឱកាសមកអង្គុយសញ្ចឹងគិតរកគំនិតល្អៗ ឯណានឹងបានដើម្បីមកអភិវឌ្ឍសង្គម ឬមកបង្កើតបច្ចេកទេស សម្ភារៈផ្សេងៗ ដើម្បីសម្រួលដល់ការរស់នៅរបស់ខ្លួនឱ្យមានភាពល្អប្រសើរជាងមុនបាននោះ?

នៅក្នុងចុងស.វ.ទី ១៨ និងដើម ស.វ. ទី១៩ គឺជាសករាជមួយដែលមនុស្សជាតិចាប់ផ្ដើមអភិវឌ្ឍ និងកែប្រែរបៀបរបបរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ខ្លួន តាមរយៈការផ្លាស់ប្ដូររបត់នៃការចិញ្ចឹមជីវិត ដែលធ្លាប់តែពឹងផ្អែកលើ     វិស័យកសិកម្មតែម្យ៉ាង ដោយងាកមកពឹងអាស្រ័យលើវិស័យឧស្សាហកម្មវិញជាបន្ថែមទៀត។ របត់នេះ ត្រូវបានស្គាល់ជាទូទៅថាជា «បដិវត្តន៍ឧស្សាហកម្ម» ដែលមានផ្ដើមចេញពីក្រុមប្រទេសនៅក្នុងតំបន់អឺរ៉ុប។ នៅក្នុងដំណាក់កាលនៃបដិវត្តន៍នេះ មនុស្សបានប្រើប្រាស់ចំណេះដឹងកម្រិតខ្ពស់របស់ខ្លួន ដើម្បីផលិតគ្រឿងចក្រ ម៉ាស៊ីន និងសម្ភារៈបច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗ ដើម្បីអភិវឌ្ឍការរស់នៅរបស់ខ្លួនពីបែបចាស់បុរាណ ទៅជាការរស់នៅបែបទំនើបស៊ីវិល័យវិញ។ ការអភិវឌ្ឍនោះ ក៏រាប់បញ្ចូលទាំងការធ្វើទំនើបកម្មគ្រឿងសព្វាវុធយុទ្ធភណ្ឌ ឱ្យកាន់តែមានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ជាងមុនផងដែរ។ ឈានចូលដល់ស.វ.ទី ២០ ភ្លាម បច្ចេកវិទ្យា និងសព្វាវុធយុទ្ធភណ្ឌដែលទំនើបៗទាំងនោះ ត្រូវបានប្រទេសនានាយកទៅធ្វើតេស្ដសាកល្បងកម្លាំងគ្នា នៅក្នុងសង្រ្គាមលោកទាំង ២ លើក យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង។ ការប្រជែងកម្លាំងគ្នានៅក្នុងសង្រ្គាមជាប្រវត្តិសាស្រ្ដទាំង ២ លើកនេះ បានឆក់យកជីវិតមនុស្សជាតិជាង ៥០ លាននាក់ រួមបញ្ជូលទាំងការខូចខាតសេដ្ឋកិច្ច វិនាសទ្រព្យសម្បត្តិ និងបានបន្សល់ទុកនូវស្រ្ដីមេម៉ាយ ក្មេងកំព្រា និងជនពិការរាប់សិនលាននាក់ទៀត ឱ្យរស់នៅក្នុងសោកនាដកម្ម។ ចំនួននេះនៅមិនទាន់រាប់បញ្ចូលនូវសោកនាដកម្មដែលបង្កមកពីសង្រ្គាមស៊ីវិលនៅក្នុងតំបន់អាស៊ី ជាពិសេសគឺបដិវត្តន៍វប្បធម៌នៅក្នុងប្រទេសចិន និងសង្រ្គាមជាង ៣ ទសវត្សរ៍នៅប្រទេសកម្ពុជានោះទេ។ វិនាសកម្មនេះ បានរុញច្រានប្រជាជាតិនីមួយៗ ឱ្យធ្លាក់ចូលទៅក្នុងវិបត្តិសង្គមដ៏ធ្ងន់ធ្ងរបំផុតមួយ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ដមនុស្សជាតិ។

វិនាសកម្មទាំងអស់នេះ កើតឡើងពីអំនួតដែលយល់ឃើញថា ជីវិតមនុស្សមួយក្រុមនេះ មានតម្លៃថ្លៃជាងជីវិតមនុស្សមួយក្រុមផ្សេងទៀត រហូតឈានដល់ដំណាក់កាលមួយដែលមនុស្សមិនអាចផ្ដល់តម្លៃឱ្យជីវិតក្រុមមនុស្សដែលមានជាតិកំណើត ពណ៌សម្បុរ ឬប្រព័ន្ធនយោបាយផ្សេងពីក្រុមខ្លួនបាន។ បន្តិចម្ដងៗ ទស្សនៈបែបនេះបាននាំទៅរករបបទាសភាព ឬសង្រ្គាមកាប់សម្លាប់គ្នាជាដើម។ ដូចនេះហើយ ដើម្បីចៀសវាងវិនាសកម្មខាងលើ កុំឱ្យកើតមានសារជាថ្មីម្ដងទៀត ផ្នត់គំនិតបែបនេះត្រូវតែធ្វើការផ្លាស់ប្ដូរចេញ ឬយ៉ាងហោចណាស់ក៏គួរតែមានកិច្ចសន្យាសង្គមណាមួយ ក្នុងការទប់ស្កាត់ការយកគំនិតបែបនោះ ទៅអនុវត្តសារជាថ្មីដែរ។  ព្រះពុទ្ធសាសនា បានបង្ហាញពីតម្រូវការបែបនេះ នៅក្នុងគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក ដោយនៅក្នុងព្រះសូត្រមួយដែលមានឈ្មោះថា៖ «ចក្កវត្តិសូត្រ»  ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បានរៀបរាប់ពីសារៈសំខាន់នៃគោលការណ៍ដឹកនាំបែប «ធម្មា  ធិបតេយ្យ» របស់ស្ដេចចក្រពត្តិ ក្នុងការធានាបាននូវស្ថិរភាព វឌ្ឍនភាព និងគុណភាពនៃជីវភាពបស់រាស្រ្ដប្រជានៅក្នុងដែនអាណាចក្រគ្របគ្រងរបស់ទ្រង់។ នៅក្នុងព្រះសូត្រដដែលនោះ ព្រះពុទ្ធអង្គក៏ទ្រង់បានបង្ហាញពីមូលហេតុដែលនាំទៅរកភាពចលាចលនៃសង្គម ដែលបណ្ដាលមកពីការបោះបង់ការដឹកនាំតាមគោលការណ៍បែប ធម្មាធិតេយ្យចោល។ ការបោះបង់ចោលគុណធម៌របស់ប្រមុខដឹកនាំ បាននាំទៅរកការបែបបាក់គ្នានៅក្នុងសង្គម និងការធ្វើសង្គ្រាមកាប់សម្លាប់គ្នា ដែលជាមូលហេតុធ្វើឱ្យអាយុមនុស្សកាន់តែថយចុះបន្តិចម្ដងៗ រហូតធ្លាក់មកនៅត្រឹមតែមនុស្សម្នាក់អាចរស់នៅបានតែ ១០ ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះជាមធ្យមនាសម័យនោះ។  ការថយចុះនៃអាយុរបស់មនុស្សមកនៅត្រឹម ១០ ឆ្នាំនៅក្នុងចក្កវត្តិសូត្រ ការបាត់ជីវិតមនុស្សជាង ៥០ លាននាក់នៅក្នុងសង្រ្គាមលោកទាំង ២ លើក ការបាត់បង់ជីវិតប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាជាង ៤ លាននាក់នៅក្នុងសង្រ្គាមជាង ៣ ទសវត្សរ៍ រួមទាំងការព្រាត់ប្រាស់សមាជិកគ្រួសារ ការបន្សល់ទុកនូវជនពិការ ក្មេងកំព្រា និងភាពអត់ឃ្លាននេះហើយ ដែលជាសាររំលឹកដល់មនុស្សជាតិគ្រប់រូបថា ដល់ពេលវេលាហើយដែលមនុស្សត្រូវតែយក «ធម្មសញ្ញា» មកប្រើប្រាស់ជាបន្ទាន់ បើមិនធ្វើដូចនេះទេ ជីវិតមនុស្សរាប់សិបលាននាក់ទៀតនឹងបាត់បង់ជាបន្តបន្ទាប់។

ការចុះកតិកាសញ្ញាឈប់កាប់សម្លាប់គ្នា ដោយព្រមព្រៀងរក្សាសីលប្រាំដែលមានរៀបរាប់នៅក្នុងចក្ក   វត្តិសូត្រក្ដី សេចក្តីប្រកាសជាសាកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្សក្ដី  និងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសក្ដី គឺជាសមិទ្ធផលដែលប្រសូតចេញពីការភ្ញាក់រលឹករបស់មនុស្សជាតិ បន្ទាប់ពីបានឆ្លងកាត់វិនាសកម្មដែលកើតឡើងដោយការមិនបានគោរពសិទ្ធិរស់រានមានជីវិតរបស់មនុស្សផងគ្នា។ អាចនិយាយបានថា <អវត្តមាននៃធម្មសញ្ញា> ក្នុងឋានៈជាមនុស្សភាវៈនេះ បានផ្ដល់នូវទុក្ខសោកវេទនាដល់សង្គមមនុស្សជាតិយ៉ាងខ្លាំង។

ក្នុងព្រះធម្មទេសនាដំបូង ដែលមានឈ្មោះថា៖ «ធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ» ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បានបង្រៀនអ្នកបួសទាំង ៥ រូប ពីវិថីជីវិតបែបកណ្ដាលនិយម ដែលមានអង្គ ៨ ក្នុងការធ្វើដំណើរឈ្មោះទៅរកការរំលត់សេចក្តីទុក្ខ (ទុក្ខនិរោធ) នោះ យើងឃើញមានអង្គ ៣ ក្នុងចំណោមអង្គទាំង ៨ នោះបានរៀបរាប់ពីវិថីជីវិតមួយដែលគោរពសិទ្ធិអ្នកដទៃ តាមរយៈការប្រុងប្រយ័ត្នលើការបញ្ចេញប្រតិកម្មរបស់ខ្លួនម្នាក់ៗ ទៅកាន់សង្គមខាងក្រៅ។  អង្គទាំង ៣ នោះរួមមាន៖

១.       សម្មាវាចាៈ ការទទួលបានសិទ្ធិនិយាយពាក្យពិត ឬការគោពសិទ្ធិទទួលបានព័ត៏មានពិត តាមរយៈការប្រើប្រាស់ពាក្យសម្ដីត្រឹមត្រូវ វៀរចាកការភូតកុហកបោកប្រាស់ (មុសាវាទា វេរមណី) ការញុះញង់ ការនិយាយបែបហឹង្សានិយម ឬការនិយាយពាក្យកំប្លែងលេងសើចយកជាការមិនបានជាដើម ដែលធ្វើឱ្យអ្នកស្ដាប់មិនទទួលបានចំណេះដឹង ក៏ដូចជាប្រយោជន៍ណាមួយពីពាក្យសម្ដីទាំងអស់នោះ។

២.       សម្មាកម្មន្តៈ ការគោរពសិទ្ធិរស់រានមានជីវិតរបស់មនុស្សសត្វ ដោយការវៀរចាកការកាប់សម្លាប់ (បាណាតិបាតា វេរមណី) , ការគោរពសិទ្ធិជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិទៅលើទ្រព្យសម្បត្តិលក្ខណៈជាបុគ្គលក្ដី លក្ខណៈជាសមូហភាពក្ដី តាមរយៈការវៀរចាកការលួចទ្រព្យសម្បត្តិអ្នកដទៃ (អទិន្នាទានា វេរមណី),  ការគោរពសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការជ្រើសរើសដៃគូជីវិតរបស់អនាគតប្ដីប្រពន្ធ ដោយការវៀរចាកការប្រព្រឹត្តិខុសក្នុងរឿងកាមគុណទាំងឡាយ (កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណី) ។

៣.       សម្មាអាជីវៈ ការឱ្យតម្លៃទៅលើបទដ្ឋាននៃការចិញ្ចឹមជីវិតត្រឹមត្រូវ ស្របច្បាប់ជាតិនិងច្បាប់អន្តរជាតិ ដោយការលះបង់ការធ្វើជំនួញដែលខុសច្បាប់ និង គ្មានសីលធម៌ ៥ យ៉ាងគឺ៖ ការជួញគ្រឿងស្រវឹង ការជួញគ្រឿងញៀន ការជួញមនុស្ស  ការជួញសត្វ និងការជួញសស្រ្ដាវុធនានា។

គោលការណ៍ខាងលើនេះ ប្រសិនបើត្រូវបានយកទៅអនុវត្តដោយល្អត្រឹមត្រូវនោះ នឹងអាចផ្លាស់ប្ដូរ បុគ្គលធម្មតា សង្គមធម្មតា និងប្រទេសធម្មតា ទៅជាអរិយបុគ្គល អរិយសង្គម និងអរិយប្រទេស បានដោយពិតប្រាកដ។ ដូចដែលព្រះករុណាគុណម្ចាស់និងញាតិញោមបានដឹងហើយថា បន្ទាប់ពីបានត្រាស់ដឹងជាព្រះពុទ្ធហើយ ព្រះសមណគោត្តមបានទទួលស្គាល់ថាសត្វទាំងឡាយ (វេនេយ្យសត្វ) សុទ្ធតែមានសិទ្ធិទទួលបាននូវការទូន្មានអប់រំដើម្បីផ្លាស់ប្ដូរទស្សនៈនិងផ្នត់គំនិត (ទិដ្ឋិ និងសង្កប្បៈ) ពីឋានៈជាបុគ្គលបុថុជ្ជនធម្មតា ទៅជាបុគ្គលមានការយល់និងការគិតដ៏ត្រឹមត្រូវ (អរិយជន) ដែលមានសមត្ថភាពអាចរំលត់សេចក្តីទុក្ខបានដូចព្រះអង្គដែរ។ សិទ្ធិដែលអាចទទួលបានឋានៈជាអរិយជន ឬជនដ៏ប្រសើរនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនានេះ មិនត្រូវបានកំណត់ដោយជាតិកំណើត ពណ៌សម្បុរ ភេទ វណ្ណៈសង្គម សាសនា ឬទ្រព្យសម្បត្តិឡើយ។ បុគ្គលគ្រប់រូបអាចទទួលបានសិទ្ធិនេះក្នុងឋានៈជាមនុស្ស ដែលមានធម្មសញ្ញាគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការពិចារណារកហេតុផល។

នៅក្នុងប្រទេសបណ្តាប្រទេសដែលគោរពព្រះពុទ្ធសាសនា ដូចជាប្រទេសកម្ពុជាជាដើម ប្រជារាស្រ្ដនៅក្នុងប្រទេសមួយនេះ តែងហៅព្រះមហាក្សត្រ និង អ្នកដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ ថាជា «ព្រះសម្មតិទេព» ឬ «ទេវតាដោយសន្មតិ» ដោយក្ដីរំពឹងថា អ្នកដឹកនាំទាំងនោះ មានព្រះរាជា ព្រមទាំងក្រុមមន្រ្តីនៅក្រោមបារមីទ្រង់ នឹងអាចផ្លាស់ប្ដូរស្ថានមនុស្សធម្មតានេះ ឱ្យមានភាពរុងរឿងត្រចះត្រចង់ដូចជាស្ថានទេវតា ដែលមានរៀបរាប់នៅក្នុងគម្ពីរ មានឆ្លាក់នៅតាមប្រាសាទនានា និងមានគូរជាផ្ទាំងគំនូរនៅតាមវត្តអារាមទូទាំងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ នៅក្នុង «មហាបរិនិព្វានសូត្រ» ព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់បានប្រដូចក្រុមស្ដេចលិច្ឆវីទៅនឹងទេវតាថា៖ «ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ពួកភិក្ខុណា មិនដែលឃើញពួកទេវតា នៅក្នុងឋានតាវត្តិង្ស…….ចូរមើលលិច្ឆវីបរិស័ទ ចូរសង្កេតមើលលិច្ឆវិបរិស័ទ ពិនិត្យមើលលិច្ឆវិបរិស័ទ ដែលប្រហែលគ្នានឹងទេវតា នៅក្នុងឋានតាវត្តិង្ស»។  ដូចនេះ ការមិនបានបំពេញព្រះរាជតួនាទីដោយល្អរបស់ស្ដេចចក្រពត្តិក្នុងឋានៈជាព្រះសម្មតិទេព មិនត្រឹមតែមិនបានធ្វើឱ្យព្រះរាជាណាចក្រទ្រង់ក្លាយទៅជាស្ថានសួគ៌សម្រាប់រាស្រ្ដប្រជាតែម្យ៉ាងនោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងបានបង្កឱ្យកើតមានអយុត្តិធម៌សង្គមកើតគ្រោះទុរភិក្ស កើតអំពើចោរកម្ម ឃាតកម្ម…សង្រ្កាមកាប់សម្លាប់គ្នា ។ល។

បជាសុខំ មហុត្តមំ (សេចក្តីសុខរាស្រ្ដ គឺជារបស់ដ៏មហាឧត្តម)  ដែលជាព្រះរាជគោលបំណងដ៏ចម្បងរបស់ព្រះមហាក្សត្រ និងជាគោលដៅដ៏សំខាន់របស់ប្រមុខដឹកនាំប្រទេស នឹងអាចកើតឡើងបានដោយការពង្រឹងការអនុវត្តនីតិភិបាល ការគោរពគោលការណ៍សីល ៥ ការព្រមទទួលស្គាល់សេចក្តីប្រកាសជាសាកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងការគោរពកិច្ចសន្យាសន្តិភាពសង្គមនានា ដែលជាវិថីតែមួយគត់ដែលប្រមុខដឹកនាំប្រទេសអាចអភិវឌ្ឍសង្គមធម្មតាឲ្យទៅជាសង្គមសួគ៌បាន ព្រោះមានតែសីល ឬច្បាប់វិន័យនេះឯង  ដែលជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃការអភិវឌ្ឍបុគ្គលម្នាក់ៗ និងការអភិវឌ្ឍសង្គមជារួម។  មានតែការរក្សាសីលនិងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សទេ ដែលអាចធានាបានថារាស្រ្ដប្រជាអាចមានអាយុវែង ទោះបីមិនបានវែងដូចអាយុទេវតាក៏ដោយ យ៉ាងហោចណាស់ក៏មិនស្លាប់មុនអាយុកំណត់ដែរ (Life Expectancy)។ មានតែការរក្សាសីលនិងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សទេ ដែលអាចធានាបានថា រាស្រ្ដប្រជាអាចទទួលបានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចល្អ មិនជួបគ្រោះទុរភិក្ស និងមានអាហារបរិភោគគ្រប់គ្រាន់។  មានតែការរក្សាសីល និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សទេ ដែលអាចធានាបានថា រាស្រ្ដប្រជាមានសន្តិភាពគ្រប់គ្រាន់ និងមិនរស់នៅក្នុងការភ័យខ្លាចព្រោះការគំរាមគំហែងផ្សេងៗ។

អត្ថបទដោយ៖ តេជានន្ទភិក្ខុ សាន ពិសិទ្ធិ សាកលវិទ្យាល័យតាល់តិច (TalTech) ប្រទេសអ៊ីស្តូនី សហភាពអឺរ៉ុប ថ្ងៃអង្គារ ៣កើត ខែមិគសិរ ឆ្នាំឆ្លូវ ត្រីស័ក ព.ស.២៥៦៥ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ៧ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១

ឯកសារពិគ្រោះ

១) សុត្តន្តបិដក ទីឃនិកាយ បញ្ចមភាគ បាដិកវគ្គ ចក្កវត្តិសូត្រទី ៣ ព្រះត្រៃបិដកខ្មែរលេខ ១៨

២) សុត្តន្តបិដក ទីឃនិកាយ តតិយភាគ មហាវគ្គ មហាបរិព្វានសូត្រ បិដកខ្មែរលេខ ១៦

៣) «ព្រះបាទធម្មិក» រៀបរៀងដោយឥន្ទប្បញ្ញោភិក្ខុ ហេង មណីចិន្តា បោះពុម្ពផ្សាយដោយពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឍន ឆ្នាំ ១៩៩៩។

៥) «សីល ៥» រៀបរៀងដោយឥន្ទប្បញ្ញោភិក្ខុហេង មណីចិន្តា បោះពុម្ពផ្សាយដោយពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ ឆ្នាំ ១៩៩៦។

៦) «សេចក្តីប្រកាសជាសាកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស» បោះពុម្ពផ្សាយដោយការិយាល័យឧត្តមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំកម្ពុជា។

ទឹកភ្លៀងបានថមថយកម្លាំងបន្តិចម្ដងៗ ឯរុក្ខជាតិនានាក៏ចាប់ផ្ដើមប្រែពណ៌ពីខៀវខ្ចីបៃតង ទៅជាលឿនទុំក្រហមឆ្អិនឆ្អៅ ហើយក៏ចាប់ផ្ដើមរុះរោយលាចាកមែកតាមដំណើរនៃវដ្ដៈធម្មជាតិ ដើម្បីទទួលស្វាគមន៍រដូវរំហើយ ដែលនឹងមកដល់នាពេលដ៏ឆាប់ខាងមុខនេះ។ មិនខុសពីស្លឹករុក្ខជាតិប៉ុន្មានទេ បន្ទាប់ពីស្នាក់នៅក្នុងអារាមជាមួយគ្នាអស់រយៈពេល ៣ ខែរួចមក ព្រះសង្ឃដែលគង់នៅតាមអារាមនានាទូទាំងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជានោះ ក៏នឹងត្រៀមខ្លួនត្រាច់ចរធ្វើដំណើរទៅកាន់ទិសដៅផ្សេងៗ ដើម្បីបំពេញតួនាទីរបស់ខ្លួនឱ្យស្របទៅនឹងពុទ្ធបណ្ដាំថា៖ «ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយចូរត្រាច់ទៅកាន់ចារិក (គឺស្រុក និងនិគម និងរាជធានី ហើយសំដែងធម៌) ដើម្បីជាប្រយោជន៍ និងសេចក្តីសុខដល់ជនជាច្រើន ដើម្បីអនុគ្រោះដល់សត្វលោក ដើម្បីជាប្រយោជន៍ ដើម្បីជាគុណ ដើម្បីសេចក្តីសុខ ដល់ទេវតា និងមនុស្សទាំងឡាយ»។

ការរស់នៅជាមួយគ្នារយៈពេល ៣ ខែ ឬ ៨៩ ថ្ងៃនៃរដូវភ្លៀងធ្លាក់នេះ មិនដឹងថាសមាជិក សហគមន៍សង្ឃមួយអង្គៗ បានបញ្ចេញសកម្មភាពផ្លូវកាយនិងផ្លូវវាចាតាមរូបភាពណាខ្លះ ដល់សហធម្មិករបស់ខ្លួននោះទេ។ បើមួយថ្ងៃនិយាយជាមួយគ្នាត្រឹមតែ ១០ ពាក្យនោះ, ក្នុងចំនួន ៨៩ថ្ងៃ នៃការរស់នៅជាមួយគ្នានោះ ក៏អាចចាត់ទុកថាបានប្រើប្រាស់វចីកម្មដើម្បីប្រាស្រ័យជាមួយគ្នាអស់ ៨៩០ ពាក្យ រួចទៅហើយ។ នៅមានការប្រើប្រាស់កាយវិការដើម្បីទំនាក់ទំនងគ្នាជាច្រើនរូបភាពទៀត ដែលមិនអាចគណនានៅក្នុងទីនេះបាន។ នៅក្នុងចំណោម ៨៩០ពាក្យនោះ មានពាក្យសរសើរគ្នាខ្លះ មានពាក្យបន្ទោសបង្អាប់គ្នាខ្លះ មានពាក្យកំប្លែងដាក់គ្នាខ្លះ មានពាក្យពិរោះពិសាខ្លះ មានពាក្យមិនសូវពិរោះខ្លះ មានពាក្យដែលផ្ទុយនឹងពុទ្ធដិកាខ្លះ និងមានពាក្យជាពុទ្ធដិកាខ្លះ ។ល។ ដែលធ្វើឱ្យអ្នកស្ដាប់ទទួលបានអារម្មណ៍ពេញចិត្ត ថ្នាំងថ្នាក់ ឬអារម្មណ៍ធម្មតា ក្នុងឋានៈជាបុថុជ្ជនដែលជានិច្ចកាល តែងតែមានចិត្តប្រែប្រួលទៅតាមរលកនៃពាក្យដែលព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់ហៅថាជា «លោកធម៌» នោះ។

នៅក្នុងសង្គមពុទ្ធសាសនា មិនមានការលើកទឹកចិត្តឱ្យមនុស្សបង្កើតកំហុសនោះទេ ប៉ុន្តែបើបានធ្វើខុសហើយ ក៏ត្រូវព្រមទទួលស្គាល់ថាបានធ្វើខុសមែន ហើយដាក់ចុះនូវអំនួតមានៈ ព្រមសុំឱកាសដើម្បីកែខ្លួនសាជាថ្មី ដែលភាសានៅក្នុងសង្គមសង្ឃហៅថា «ការសម្ដែងអាបត្តិ» ឬភាសាបច្ចុប្បន្នហៅថា «ការធ្វើស្វ័យតិះតៀន» ជាដើម។ ការសម្ដែងអាបត្តិ ឬការធ្វើស្វ័យតិះតៀននេះ ជារឿងដែលយើងធ្លាប់ឮ ឬធ្លាប់ឃើញជារឿយៗ នៅក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ។ ចំណែកឯការបើកឱកាសឱ្យអ្នកដទៃប្រាប់នូវទោសកំហុសដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្តជាសាធារណៈនោះ ពុំសូវឃើញមានប៉ុន្មានទេ ក្រៅតែពីសង្គមសង្ឃក្នុងពុទ្ធសាសនា។

ដើម្បីរស់នៅជាមួយគ្នាដោយសុខដុម នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រះពុទ្ធអង្គបានកំណត់យកទិវាមួយឈ្មោះថា «បវារណាកម្ម» ដើម្បីកំណត់ឱ្យព្រះភិក្ខុសង្ឃដែលចាំព្រះវស្សារស់នៅជាមួយគ្នាអស់រយៈពេល ៣ ខែមកនេះ ធ្វើការប្រដៅណែនាំគ្នា ទៅវិញទៅមក ទៅតាមអ្វីដែលខ្លួនបានឃើញ ឬដោយរង្គៀសសង្ស័យថាភិក្ខុនេះ ឬអង្គនោះបានប្រព្រឹត្តនូវរឿងមិនគប្បី។ នៅក្នុងព្រះវិន័យបិដកត្រង់វគ្គ «បវារណាខន្ធកៈ» ព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់សម្ដែងថា៖ «ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ តថាគតអនុញ្ញាតឱ្យភិក្ខុទាំងឡាយដែលនៅចាំវស្សារួចហើយ បវារណាដោយស្ថាន ៣ យ៉ាងគឺ ដោយឃើញក្ដី ដោយឮក្ដី ដោយរង្កៀសក្ដី។ បវារណានោះ ជាការអនុលោម ដើម្បីពោលប្រដៅនូវគ្នានឹងគ្នា ជាការចេញចាកអាបត្តិ (ទោសកំហុស) ជាការធ្វើវិន័យឱ្យជាប្រធាន និងប្រាកដដល់អ្នកទាំងឡាយ»។

ការដាក់ខ្លួនឱ្យភិក្ខុផងគ្នាពោលប្រដៅបែបនេះ គឺត្រូវចាប់ផ្ដើមពីភិក្ខុដែលមានវស្សាច្រើនជាងគេ ដោយការធ្វើឧត្តរាសង្គៈ ឆៀងស្មាម្ខាងអង្គុយច្រហោងផ្គង់អញ្ជលីឡើងហើយនិយាយយ៉ាងនេះនឹងសង្ឃថា៖ «នែអាវុសោ (លោកប្អូន) ខ្ញុំសូមបវារណានឹងសង្ឃ ដោយឃើញក្ដី ឮក្ដី រង្កៀសក្ដី សូមលោកដ៏មានអាយុទាំងឡាយអាស្រ័យនូវសេចក្តីអនុគ្រោះ ហើយពោលចំពោះខ្ញុំ កាលបើខ្ញុំឃើញនឹងធ្វើតាម (ពោលបែបនេះបីដង)»។

ព្រះពុទ្ធអង្គផ្ទាល់ ក្នុងនាមជាថ្នាក់ដឹកនាំ ក៏ទ្រង់បន្ទន់បន្ទាបព្រះកាយទ្រង់ឱ្យភិក្ខុក្រោមឱវាទពោលប្រាប់នូវទោសកំហុសទ្រង់ដែរ។ នៅក្នុងព្រះសូត្រមួយឈ្មោះថា «បវារណាសូត្រ» ព្រះ អង្គមានពុទ្ធដិកាទៅកាន់ភិក្ខុសង្ឃចំនួន ៥០០ អង្គថា៖ «ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ណ្ហើយចុះ ឥឡូវនេះ តថាគតបវារណាដល់អ្នកទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយ មិនតិះដៀលនូវកម្មតិចតួច ដែលប្រព្រឹតទៅក្នុងកាយទ្វារ ឬវចីទ្វារ របស់តថាគតទេឬ» (?)។ នៅក្នុងព្រះធម្មទេសនាមួយកន្លែង ព្រះមហាវិមលធម្ម សិរីសុវណ្ណោ ពិន សែម បានមានថេរដីកាថា៖ «សម្រាប់សាសនាដទៃ ក្រៅពីព្រះពុទ្ធសាសនានេះ…មិនដែលមានមេសាសនាណាបន្ទន់បន្ទាបខ្លួន ឱ្យពួកសាវក ឬបរិស័ទរបស់ខ្លួន ជួយកែកំហុស…មើលដូចជាអត់មានទេនៅលើភិពលោកនេះ មានតែព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធយើងមួយអង្គប៉ុណ្ណឹងឯង ដែលបន្ទន់បន្ទាបកាយឱ្យសង្ឃជួយកែសម្រួល បើសង្ឃបានឃើញអ្វីដែលព្រះអង្គបានប្រព្រឹតទៅវាឆ្គាំឆ្គង»។

ក្នុងសម័យសង្គមរាស្រ្ដនិយម ដែលមានគោលនយោបាយបែបសង្គមនិយមព្រះពុទ្ធសាសនា ក្រោមការដឹកនាំរបស់សម្ដេចព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ព្រះបាទរោត្តម សីហនុ នោះ ទ្រង់ក៏បានបង្កើតឱ្យមានវេទិកាសមាជថ្នាក់ជាតិមួយដែលអនុញ្ញាតឱ្យប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈ និងគ្រប់និន្នាការនយោបាយទាំងអស់ បានជួបជាមួយប្រមុខរដ្ឋ ហើយប្រាប់ពីតម្រូវការ និងចំណុចអសកម្មណាមួយនៃអភិបាលកិច្ចគ្រប់គ្រងរដ្ឋរបស់ទ្រង់ដោយផ្ទាល់ដែរ។ ចំណុចនេះបានបង្ហាញពីការគិតគូរដល់សេចចក្តីសុខរបស់រាស្រ្ដជាចម្បង និងភាពក្លាហានរបស់ទ្រង់នៅក្នុងការព្រមទទួលស្ដាប់មតិប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីយកទៅកែលម្អប្រព័ន្ធអភិបាលកិច្ចរបស់ទ្រង់។ទំនៀមទម្លាប់នៃការព្រមបន្ទន់ខ្លួនឱ្យអ្នកដទៃពោលប្រដៅនេះ ក៏ឃើញមាននៅក្នុងប្រព័ន្ធដឹកនាំរបស់ពួកខ្មែរក្រហមដែរ។ នៅក្នុងអត្ថបទខ្លីមួយពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហានេះ លោកធម្មបណ្ឌិតហេង មណីចិន្តា បានសរសេរថា៖ «ខ្មែរក្រហមបានយកវិធីនេះទៅអនុវត្តដើម្បីកែលំអការប្រព្រឹតរបស់សមាជិកសហករណ៍របស់ខ្លួន ដោយម្នាក់ៗត្រូវនិយាយថា៖ កំហុសរបស់ខ្ញុំ ដូចជាភក់ប្រឡាក់ខ្នង ខ្ញុំមិនអាចមើលឃើញបានទេ សូមសមមិត្តជួយដុសសំអាតឱ្យខ្ញុំផង ហើយខ្ញុំសុំដាក់ខ្លួនឱ្យទាបរាបដូចកន្ទេល»។

នៅក្នុងសង្គមពុទ្ធសាសនា បវារណាកម្ម គឺជាវិធីដុសខាត់ធនធានព្រះសង្ឃ ឱ្យកាន់តែមានគុណភាពប្រសើរជាងមុន ប៉ុន្តែកម្មវិធីមួយនេះហាក់ដូចពុំសូវទទួលបានការពេញនិយមខ្លាំងដូចពិធីបុណ្យផ្សេងៗ នៅក្នុងសង្គមព្រះពុទ្ធសាសនាឡើយ។ មានវត្តអារាម និងព្រះចៅអាវាសមិនច្រើនទេដែលហ៊ានបន្ទាបខ្លួនបន្ទន់កាយឱ្យសិស្សគណ ប្រាប់ពីទោសកំហុសរបស់ខ្លួន ជាភាសាខ្មែរ។ ចំណែកឯសិស្សគណវិញ ក៏ពុំសូវហ៊ានប្រាប់ទោសកំហុសរបស់ព្រះចៅអាវាសរបស់ខ្លួនប៉ុន្មានដែរ ព្រោះខ្លាចបុណ្យបារមី។ បើទោះបីជាមានធ្វើមែន ក៏ច្រើនតែធ្វើឡើងជាភាសាបាលី ដើម្បីបង្រ្គប់កិច្ចសម្រាប់ថ្ងៃចេញព្រះវស្សាតែប៉ុណ្ណោះ។ ថ្ងៃបវារណាកម្មនេះ អាចរាប់បានថាជាថ្ងៃមួយដែលសង្គមសង្ឃប្រារព្ធឡើងដើម្បីក្រើនរំឮកដល់សមាជិកខ្លួន ក៏ដូចជាជនានុជនគ្រប់រូបថា កំហុសតែងតែកើតមានដល់បុគ្គលគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈទាំងអស់ មិនថាបុគ្គលនោះមានបុណ្យសក្ដិតូចតាច ឬមានបុណ្យសក្ដិធំមហិមាប៉ុណ្ណានោះទេ។ បើកំហុសនោះមាននៅលើខ្លួនអ្នកនៅក្រោមការដឹកនាំរបស់គេ វិនាសកម្មដែលកើតចេញពីកំហុសនោះក៏ពុំមានទំហំធ្ងន់ធ្ងរប៉ុន្មានដែរ ប៉ុន្តែបើកំហុសនោះមាននៅលើខ្លួនអ្នកដែលត្រូវកាន់ចង្កូតដឹកគេវិញ អន្តរាយដែលកើតចេញពីកំហុសនោះ ក៏មានឥទ្ធិពលតាមទំហំនៃទំនួលខុសត្រូវដែលខ្លួនមានចំពោះអ្នកនៅថ្នាក់ក្រោមដែរ។ ម្យ៉ាងទៀតថ្ងៃបវារណាកម្មនេះ ក៏អាចចាត់ទុកថាជាទិវាលើកទឹកចិត្តមនុស្សឱ្យប្រើប្រាស់ភាពក្លាហានរបស់ខ្លួនដើម្បីនិយាយពាក្យពិត ក្នុងការកែសម្រួលសង្គមរបស់ខ្លួនឱ្យកាន់តែមានភាពល្អប្រសើរឡើងដែរ។

ស្ថាប័ន អង្គការ ឬក្រុមហ៊ុននានាខ្លះក្នុងសម័យបច្ចុប្បន្ននេះ បានប្រើប្រាស់ពាក្យ «Feedback» ដើម្បីកែលម្អនិងអភិវឌ្ឍស្ថាប័នខ្លួនស្ទើរតែគ្រប់កន្លែងហើយ។ ដូចនេះពុំគួរណាស្ថាប័នព្រះពុទ្ធសាសនាព្រងើយកន្តើយនឹងកេរ្តិ៍ដំណែល «បវារណាកម្ម» ដែលមានវ័យជាង ២៦០០ ឆ្នាំរបស់ខ្លួនចោលឡើយ។ លើសពីនេះទៀត វប្បធម៌បន្ទាបខ្លួនឱ្យគេស្ដីប្រដៅនេះ មិនគួរអនុវត្តឱ្យមានត្រឹមតែនៅក្នុងបរិបទសង្គមសង្ឃតែម្យ៉ាងនោះទេ ប៉ុន្តែក៏គួរពង្រីកឱ្យដល់សង្គមខាងក្រៅផងដែរ ដោយចាប់ពីសង្គមគ្រួសារ រហូតការដឹកនាំរដ្ឋ ដែលព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ព្រះបាទសម្ដេចនរោត្តម សីហនុ បានអនុវត្ត ហើយទទួលបានការគាំទ្រយ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់រាស្រ្ដប្រជា។ សូមអនុមោទនា!

តេជានន្ទភិក្ខុ សាន ពិសិទ្ធិ
ក្រុងតាលីន ប្រទេសអ៊ីស្តូនី សហភាពអឺរ៉ុប
ថ្ងៃពុធ ១៤ កើត ខែអស្សុជ ឆ្នាំឆ្លូវ ត្រីស័ក ព.ស ២៥៦៥
ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ២០ ខែ តុលា ឆ្នាំ ២០២១

ពួក​សមណៈ​ជា​សក្យបុត្តិយ៍​​មិនសមបើ​នឹង​ដើរទៅ​កាន់​ចារិក​អស់​ហេមន្តរដូវ​ខ្លះ​ ​អស់​គិម្ហរដូវ​ខ្លះ​ ​អស់​វស្សានរដូវ​ខ្លះ​ ​ដើរ​ជាន់​ស្មៅ​ស្រស់​ទាំងឡាយ​​បៀតបៀន​នូវ​វត្ថុ​ដែល​មានជីវិត​ ​មាន​ឥន្ទ្រិយ​តែ១​ ​ញុំាង​សត្វ​តូច​ៗ​ជាច្រើន​ឲ្យ​ដល់​នូវ​សេចក្តី​វិនាស​សោះ​ ​សូម្បី​ពួ​ក​បរិ​ព្វា​ជ​ក​ ​មាន​លទ្ធិ​ដទៃ​ទាំងនេះ​ ​ដែល​ជា​អ្នកពោល​ធម៌​អាក្រក់​ ​ម្តេច​គង់​នឹង​សម្ងំ​ឈប់សម្រាក​នៅចាំ​វស្សា​ ​សូម្បី​ទាំង​ពួក​សត្វស្លាប​នេះ​ទៀតសោត​​ ​ក៏​គង់​ធ្វើ​សំបុក​លើ​ចុងឈើ​ទាំងឡាយ​​ហើយនឹង​សម្ងំ​ឈប់សម្រាក​នៅចាំ​វស្សា​ដែរ​ ​ចំឡែក​តែ​ពួក​សមណៈ​ជា​សក្យបុត្តិយ៍​នេះ​នៅតែ​ដើរទៅ​កាន់​ចារិក​ ​អស់​ហេមន្តរដូវ​ខ្លះ​ ​អស់​គិម្ហរដូវ​ខ្លះ​ ​អស់​វស្សានរដូវ​ខ្លះ​ ​ដើរ​ជាន់​ស្មៅ​ស្រស់​ទាំងឡាយ​ ​បៀតបៀន​នូវ​វត្ថុ​ដែល​មានជីវិត​ ​មាន​ឥន្ទ្រិយ​តែ១​ ​ញុំាង​សត្វ​តូច​ៗ ​ជាច្រើន​ឲ្យ​ដល់​នូវ​សេចក្តី​វិនាស​។​

វស្សូបនាយិកក្ខន្ធកៈ  មហាវគ្គៈ វិន័យបិដកខ្មែរ ភាគទី ៧ ទំព័រ ១

ឃ្លាខាងលើនេះ គឺជាពាក្យដែលមនុស្សទាំងឡាយពោលទោសតិះដៀល បន្តុះបង្អាប់អ្នកបួសក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលឃើញមានកត់ត្រានៅក្នុងគម្ពីរវិន័យបិដក នៅត្រង់ចំណុច  វស្សូបនាយិកក្ខន្ធ។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះបានកើតឡើងខណៈពេលដែលព្រះពុទ្ធអង្គកំពុងគង់នៅក្នុងវត្តវេឡុវ័ន ដែលជាវត្តពុទ្ធសាសនាដំបូងបង្អស់ កសាងថ្វាយដោយព្រះបាទពិម្ពិសារ ព្រះចៅដែនមគធៈ ដែលបច្ចុប្បន្ននេះកន្លែងមួយនេះស្ថិតនៅក្នុងរដ្ឋពិហារ ភាគខាងកើតនៃប្រទេសឥណ្ឌា។ បន្ទាប់ពីបានព្រះសណ្ដាប់ពាក្យពោលទោសតិះដៀលរបស់អ្នកស្រុកហើយ ព្រះពុទ្ធអង្គបានអនុញ្ញាតឱ្យព្រះភិក្ខុសង្ឃចូលព្រះវស្សារយៈពេល ៣ខែ រាល់វស្សានរដូវ ឬរដូវភ្លៀងធ្លាក់ ​ចាប់​ពី​ថ្ងៃ ១​រោច ខែ​អាសាឍ ហើយ​ចេញ​វស្សា​នៅ​ថ្ងៃ​១៥ កើត ខែ​អស្សុជ (បុរិមិកាវស្សា)។ បើភិក្ខុសង្ឃអង្គណាមានធុរៈ មិនអាចចូលវស្សានៅថ្ងៃ ១ ​រោច ខែ​អាសាឍខាងលើបានទេ ក៏មានការអនុញ្ញាតឱ្យចូលវស្សានៅថ្ងៃ ១​ រោច ខែ​ស្រាពណ៍ ជំនួសវិញ ប៉ុន្តែត្រូវរង់ចាំរហូតដល់ថ្ងៃ ១៥ ​កើត ខែ​កត្តិក ទើបអាច​ចេញ​វស្សាបាន (បច្ឆិមិកាវស្សា)។[1] នៅក្នុងរយៈពេលបីខែនៃវស្សានរដូវនេះ តម្រូវឲ្យព្រះភិក្ខុសង្ឃត្រូវគង់នៅទីវត្តណាមួយជាប្រចាំចំនួន ៣ ខែ ដោយមិនអនុញ្ញាតឱ្យចេញទៅសឹង ឬដេកនៅទីណាក្រៅពីវត្តដែលខ្លួនកំពុងស្នាក់នៅទេ។ បើសមាជិកសង្ឃរូបណាមិនអនុវត្តតាមទេ ​នឹងត្រូវមាន​ទោស​ឈ្មោះថា «ទុក្កដ»[2] ដែលជាទោសកម្រិតទី ៦ ក្នុងចំណោមទោសទាំង ៧ កម្រិត របស់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ។ ប្រសិនបើមានភិក្ខុសង្ឃអង្គណាមានធុរៈចាំបាច់ត្រូវនិមន្តធ្វើដំណើរទៅឆ្ងាយ ក៏មានការអនុញ្ញាតឱ្យចេញទៅរយៈ ៧ ថ្ងៃដែរ។   នៅក្នុងអត្ថបទមួយនេះ ខ្ញុំកូណាអាត្មាភាព សូមសាកល្បងសិក្សាទៅលើចំណុចផ្ដើមនៃកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រង និងអភិបាលកិច្ចពុទ្ធសាសនា តាមរយៈពុទ្ធានុញ្ញាតឱ្យមានការកំណត់ពេលវេលាជាក់លាក់នៃការចូលកាន់វស្សារបស់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ។

នៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍ដែលបានកត់ត្រាពាក់ព័ន្ធនឹងសាច់រឿងនៃការចូលព្រះវស្សា របស់ភិក្ខុសង្ឃនេះ បានបង្ហាញនូវរបត់ដ៏សំខាន់ៗ នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាជាច្រើនចំណុច ដែលអាចអនុញ្ញាតឱ្យយើងយកមកធ្វើការសិក្សា និងវិភាគដើម្បីពង្រឹងការយល់ដឹងរបស់ខ្លួននៅក្នុងគោលការណ៍គ្រប់គ្រង និងអភិបាលកិច្ចព្រះពុទ្ធសាសនាកាន់តែស៊ីជម្រៅបន្ថែមមួយកម្រិតទៀត។

ការកើនឡើងចំនួនសមាជិកភាព និងភាពចម្រុះគ្នានៅក្នុងសង្គមសង្ឃ អាចជាមូលហេតុដ៏សំខាន់មួយ នៅក្នុងការទាញចំណាប់អារម្មណ៍របស់អ្នកស្រុកនាសម័យនោះ ឱ្យមកចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងទៅលើព្រឹត្តិកម្ម ឬឥរិយាបថណាមួយរបស់សមាជិកសង្គមសង្ឃ។ ត្រឹមតែរយៈពេល ៩ខែដំបូង នៃការផ្សព្វផ្សាយគោលការណ៍របស់ខ្លួន ពុទ្ធសាសនាទទួលបានសមាជិកល្អបំផុតចំនួន ១២៥០ រូប ដែលជាព្រះអរហន្ត ហើយបានបួសជាភិក្ខុដោយផ្ទាល់ក្នុងសំណាក់ព្រះពុទ្ធអង្គ (ចំនួននេះមិនបានរាប់បញ្ចូលចំនួនអ្នកជឿពុទ្ធសាសនា ដែលជាគ្រហស្ថ មិនមែនជាអ្នកបួសនោះទេ)។ ដោយផ្អែកលើទេពកោសល្យព្រះពុទ្ធអង្គ និងព្រះភិក្ខុសង្ឃទាំង ១២៥០រូប នៅក្នុងការផ្សព្វផ្សាយគោលការណ៍ពុទ្ធសាសនា កំណើននៃការចូលជាសមាជិកពុទ្ធសាសនា មានការកើនឡើងគួរឱ្យកត់សម្គាល់។ បើព្រះភិក្ខុមួយរូបមានលទ្ធភាពអាចនាំយកបេក្ខជនពីររូបជាមធ្យមមកបួសជាភិក្ខុក្នុងមួយឆ្នាំនោះ កំណើនសមាជិកសង្ឃ ក៏អាចកើនឡើងដល់ទៅ ២៣០០ ​អង្គក្នុងមួយឆ្នាំដែរ។ ការកើនឡើងនៃសមាជិកភាពនេះហើយ ដែលតម្រូវឱ្យសង្គមសង្ឃមានការប្រុងប្រយ័ត្នខ្ពស់រាល់សកម្មភាពដែលចេញពីឥរិយាបថរបស់ខ្លួន​ តាមរយៈការពង្រឹងគោលការណ៍គ្រប់គ្រង និងអភិបាលកិច្ចឱ្យល្អប្រសើរជាងមុន។

អ្វីដែលគួរឱ្យគត់សម្គាល់នោះ គឺហេតុការណ៍នេះបានកើតឡើងនៅក្នុងទីក្រុងរាជគ្រឹះ ដែលជាទីក្រុងសម្បូរសប្បាយទាំងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច កម្លាំងយោធា ជាកន្លែងបណ្ដុំដោយពួកអភិជន ពួកពាណិជ្ជ សេដ្នី បញ្ញវន្ត និងមេលទ្ធិសាសនាល្បីៗជាច្រើន។ ការរិះគន់និងការយកពុទ្ធសាសនាដែលជាស្ថាប័នថ្មីថ្មោងមួយនាសម័យនោះ ទៅជជែកពិភាក្សាប្រៀបធៀបជាមួយនឹងសាសនាដទៃបែបនេះ អាចជារឿងមួយដែលពលរដ្ឋនៅក្នុងសង្គមរីកចម្រើនពីអតីតកាលមួយនេះនិយមធ្វើ ដើម្បីអនុវត្តនូវសិទ្ធិនិងសេរីភាពបញ្ចេញមតិរបស់ខ្លួន នៅក្នុងស្ថាប័នសាសនាដែលពួកគេគោរពបូជា។ មានឃ្លាមួយដែលបានកត់ត្រានៅក្នុងពាក្យរិះគន់នោះថា៖ «សូម្បី​ពួ​ក​បរិ​ព្វា​ជ​ក​ ​មាន​លទ្ធិ​ដទៃ​ទាំងនេះ​ ​ដែល​ជា​អ្នកពោល​ធម៌​អាក្រក់​ ​ម្តេច​គង់​នឹង​សម្ងំ​ឈប់សម្រាក​នៅចាំ​វស្សា» ជាដើម ដែលបញ្ជាក់បានថាក្រៅពីពុទ្ធសាសនា ក៏មានសកម្មភាពសាសនាដទៃផ្សេងៗទៀត ដែលត្រូវបានអ្នកស្រុកនេះពោលសរសើរដែរ។ ជាក់ស្ដែង នៅក្នុងសម័យនោះ សាសនាជេន ឬសាសនាអចេល ដែលមានអាយុកាលស្របាលគ្នានឹងពុទ្ធសាសនាដែរនោះ បានហាមប្រាមសមាជិកខ្លួនកុំឱ្យដើរត្រាច់ចរពីភូមិមួយទៅភូមិមួយនារដូវភ្លៀងធ្លាក់ ដើម្បីចៀសវាងការបំផ្លិចបំផ្លាញការបង្ករកំណើតនៃសត្វនិងរុក្ខជាតិទាំងឡាយ នាវស្សានរដូវ។[3]

ចំណុចនេះក៏បានបង្ហាញឱ្យយើងឃើញថា ស្ថាប័នពុទ្ធសាសនាបានផ្ដល់តម្លៃការចូលរួមជាសាធារណៈ ក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងអភិបាលកិច្ចពុទ្ធសាសនាផងដែរ។ ព្រះពុទ្ធអង្គបានបញ្ជាក់ថាអនាគតពុទ្ធសាសនា អាចរីកចម្រើនឬអន់ថយ អាស្រ័យទៅលើការចូលរួមក្នុងការគិត ការពិភាក្សា និងការអនុវត្តពីសំណាក់មនុស្ស ៤ក្រុម គឺ៖ ភិក្ខុ (អ្នកបួសជាបុរស) ភិក្ខុនី (អ្នកបួសជាស្រី្ដ) ឧបាសក និងឧបាសិកា។ ការយកមតិរិះគន់របស់អ្នកស្រុកទៅពិភាក្សាដើម្បីធ្វើកំណែទម្រង់បែបនេះ បានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា ព្រះពុទ្ធអង្គមិនបានកំណត់តួនាទីអ្នកស្រុកត្រឹមតែជាអ្នកឧបត្ថម្ភចង្ហាន់បិណ្ឌបាត ឬបច្ច័យ ៤ តែម្យ៉ាងនោះទេ ប៉ុន្តែសិទ្ធិចូលរួម និងសេរីភាពបញ្ចេញមតិទៅលើប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងសង្គមសង្ឃរបស់ពួកគេ ក៏ត្រូវបានទទួលស្គាល់និងឱ្យតម្លៃពីសំណាក់ព្រះពុទ្ធអង្គផងដែរ តាំងតែ ២៦០០ ឆ្នាំមុនមកម្លេះ។

ការរិះគន់របស់អ្នកស្រុកនេះ ក៏អាចជាសារមួយដាស់តឿនសង្គមសង្ឃថា៖ កំណែទម្រង់ត្រូវតែធ្វើជាចាំបាច់ដើម្បីសម្រួលផ្ទៃក្នុងសង្គមសង្ឃផង និងដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងសេចក្តីត្រូវការនៃសង្គមខាងក្រៅផងដែរ។ កំណែទម្រង់គឺជាការកែប្រែ។ ការកែប្រែគឺជាជាការផ្លាស់ប្ដូរ។​  ការផ្លាស់ប្ដូរគឺជាអនិច្ចតាធម៌ ដែលព្រះពុទ្ធអង្គតែងដាស់តឿនយើងរឿយៗថា អ្វីៗតែងមានការផ្លាស់ប្ដូរជានិច្ច។​ បើព្រះពុទ្ធសាសនាមិនបានរៀបចំផែនការណ៍យុទ្ធសាស្រ្ដដើម្បីផ្លាស់ប្ដូរខ្លួនឯងឱ្យសមស្របទៅនឹងបរិបទសង្គមណាមួយទេ ព្រះពុទ្ធសាសនាអាចនឹងត្រូវបានគេផ្លាស់ប្ដូរវិញជាក់ជាមិនខាន។

នៅក្នុងមហាសន្និបាតពុទ្ធសាសនាដំបូង ដែលមានសមាជិកជាព្រះភិក្ខុសង្ឃចូលរួមចំនួន ១២៥០អង្គ នោះ ព្រះពុទ្ធអង្គបានសម្ដែងធម្មនុញ្ញសាសនាត្រឹមតែ ១១ ចំណុចប៉ុណ្ណោះ ដោយចាប់ផ្ដើមពីការចៀសវាងអំពើបាបទាំងពួង និងបញ្ចប់ដោយកិរិយាព្យាយាមធ្វើចិត្តឱ្យទៅជាអធិចិត្ត។ ប៉ុន្តែ   រយៈពេល ៤៥ ឆ្នាំនៃការបំពេញបេសកកម្មរបស់ទ្រង់ ច្បាប់នៅក្នុងសង្គមសង្ឃបានកើនឡើងដល់ទៅ ២២៧ មាត្រា​ ដែលនេះអាចជាភស្ដុតាងមួយបង្ហាញថាកំណែទម្រង់ត្រូវតែធ្វើជាប់ជានិច្ច ដើម្បីសេចក្តីសុខនៅក្នុងសង្គមសង្ឃផង និងដើម្បីសម្របខ្លួនជាមួយនឹងការវិវត្តនៃបរិបទសង្គមខាងក្រៅផង។​

កំណែទម្រង់នេះ បានធ្វើឱ្យវត្តអារាមប្ដូរពីកន្លែងស្នាក់នៅធម្មតារបស់អ្នកបួស ក្លាយទៅជាមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាដ៏ពេញលេញមួយ។ នៅក្នុងពុទ្ធដីកានៃការប្រកាសបេសកម្មដំបូងរបស់ទ្រង់ ព្រះពុទ្ធអង្គបានណែនាំភិក្ខុទាំង ៦០ អង្គថា៖ «ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយចូរទៅកាន់ទីចារិកគឺភូមិ និគម ជនបទ និងធានី ហើយសម្ដែងធម៌ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ ដើម្បីសេចក្តីសុខដល់ជនជាច្រើន…អ្នកទាំងឡាយកុំទៅពីរនាក់ក្នុងផ្លូវជាមួយគ្នាឡើយ…..សត្វទាំងឡាយរមែងមានធូលីគឺកិលេសតិចក៏មាន សត្វទាំងនោះនឹងសាបសូន្យចាកសន្តិភាព ព្រោះមិនបានស្ដាប់ធម៌…»។[4] នៅក្នុងព្រះវិន័យក៏ឃើញមានចំណុចមួយដែលមិនអនុញ្ញាតឱ្យអ្នកបួសស្នាក់នៅកន្លែងណាមួយហួសពី ៣រាត្រី ដែរ ដែលចំណុចនេះ អាចអនុញ្ញាតឱ្យយើងយល់យ៉ាងច្បាស់ថា អ្នកបួសក្នុងពុទ្ធសាសនាគឺជាជនមានប្រក្រតីត្រាច់ចរពីមួយកន្លែងទៅមួយកន្លែងទៀត ដើម្បីនាំយកពុទ្ធដីកាទៅបង្រៀនឱ្យសាធារណជនបានយល់។ ការអនុញ្ញាតឱ្យព្រះភិក្ខុសង្ឃស្នាក់នៅជុំគ្នា ៣ខែ ក្នុងវស្សានរដូវនេះ អាចជាការធ្វើកំណែទម្រង់ដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងនិងអភិបាលកិច្ចសង្ឃផងដែរ។ ការអនុញ្ញាតឱ្យមនុស្ស ៥០ រូប ឬ ១០០ រូបដែលមិនមែនជាសាច់សារលោហិតនឹងគ្នា មកនៅជុំគ្នាក្នុងកន្លែងតែមួយរយៈពេល ៣ ខែបែបនេះ គឺមិនមែនជារឿងងាយស្រួលឡើយ។ ចំណុចនេះ ធ្វើឱ្យយើងអាចយល់បានថា ដើម្បីធានាបានសេចក្តីសុខនៅក្នុងក្រុម អ្វីដែលសង្គមសង្ឃនាសម័យនោះត្រូវគិតជាចម្បងគឺ៖

1. ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រង់និងអភិបាលកិច្ចមួយ ដែលអាចធានាបានថា សមាជិកទាំង ៥០រូប ឬ ១០០​រូបនោះ អាចរស់នៅជាមួយគ្នាបានដោយមានសេចក្តីសុខ មានសាមគ្គីភាពនឹងគ្នា និងពុំមានទំនាស់ផលប្រយោជន៍ណាមួយដែលអាចកើតឡើងរវាងសមាជិកណានីមួយ នៅក្នុងក្រុម។ មូលហេតុនេះហើយដែលតម្រូវឱ្យសង្គមសង្ឃត្រូវតែធ្វើការសម្រេចចិត្តថា តើគួរគ្រប់គ្រងសង្គមខ្លួនតាមប្រព័ន្ធអត្តាធិបតេយ្យ (ការយកបុគ្គលជាធំ) តាមប្រព័ន្ធលោកាធិបតេយ្យ (ការយកមតិភាគច្រើនជាគោល) ឬក៏ត្រូគ្រប់គ្រងតាមប្រព័ន្ធធម្មាធិបតេយ្យ (ការយកគោលការណ៍ធម៌ជាធំ)។
2. ប្រព័ន្ធសុខាភិបាលល្អមួយដើម្បីធានាបានថាតើការរស់នៅបែបណាទើបសមាជិកខ្លួនអាចមានសុខភាពល្អទាំផ្នែកផ្លូវកាយ​និងផ្លូវចិត្ត មិនងាយឆ្លងជម្ងឺ និងមានវិធីព្យាបាលនៅពេលដែលមានជម្ងឺណាមួយកើតឡើងក្នុងសង្គមសង្ឃ។
3. ប្រព័ន្ធអប់រំល្អមួយដែលអាចធានាបានថាការរស់នៅជាមួយគ្នារយៈពេល ៣ ខែនោះ មិនមែនត្រឹមជាការជួបជុំនិយាយគ្នាលេង ឆាន់ សឹង តែម្យ៉ាងនោះទេ ប៉ុន្តែត្រូវមានកម្មវិធីសិក្សាជាក់លាក់ណាមួយ ដើម្បីអាចធានាថាសមាជិកខ្លួនពិតជាទទួលបានការអប់រំដ៏ល្អ។ ការអនុញ្ញាតឱ្យមានការសម្រាកនៅមួយកន្លែងរយៈពេល ៣ ខែ ជាការបង្កើតបរិយាកាសមួយដើម្បីសម្រួលដល់សង្គមសង្ឃក្នុងការហ្វឹកហាត់ការបញ្ចេញប្រតិកម្មរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗទៅលើសង្គមជារួម​ (សីលសិក្ខា) ការអភិវឌ្ឍសមត្ថភាពគ្រប់គ្រងចិត្ត (សមាធិសិក្ខា) និងការអភិវឌ្ឍការគិតការវិភាគ និងការបណ្ដុះប្រាជ្ញាដើម្បីយល់ច្បាស់នូវសច្ចធម៌នៅក្នុងជីវិត (បញ្ញាសិក្ខា)។
4. ត្រូវមានប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចមួយដែលអាចធានាបានថា ក្នុងរយៈពេល ៣ ខែនោះ សមាជិកខ្លួនអាចមានបរិក្ខារ ឬបច្ច័យ៤ ប្រើប្រាស់គ្រប់គ្រាន់។ គ្រឿងបរិក្ខារប្រើប្រាស់របស់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ គឺអាស្រ័យនៅក្នុងផ្ទះអ្នកស្រុក។ ដូចនេះបើអ្នកស្រុកមិនមានសេដ្ឋកិច្ចល្អទេ ពួកគេក៏មិនអាចដើរតួនាទីជាអ្នកផ្គត់ផ្គង់ផ្នែករូបធម៌ ឬ បច្ច័យ ៤ ដល់សង្គមសង្ឃបានគ្រប់គ្រាន់ ឡើយ។  ដូចនេះ ព្រះសង្ឃដែលមានតួនាទីជាអ្នកផ្គត់ផ្គង់នាមធម៌ឬពុទ្ធិចំណេះដឹងដល់អ្នកស្រុកនោះ គួរតែយកមេរៀនសេដ្ឋកិច្ចដែលមាននៅក្នុងពុទ្ធសាសនា ទៅបង្ហាត់បង្រៀនអ្នកស្រុកឱ្យរស់នៅបែបសម្មាអាជីវៈ ប្រកបរបរសុខចរិត គេចចេញពីការជំពាក់បំណុលគេ និងចៀសវាងអំពើអបាយមុខនានាដែលជាមូលហេតុនាំទៅរកសេចក្តីវិនាសអន្តរាយ។  

ការព្យាយាមកែប្រែនិងអភិវឌ្ឍប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រង​អភិបាលកិច្ចពុទ្ធសាសនា ការថែទាំសុខភាព​ ការពង្រឹងសមត្ថភាពបុគ្គល និងការផ្សារភ្ជាប់ខ្លួនទៅនឹងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចបែបនេះហើយ ដែលបន្តិចម្ដងៗ បានប្រែក្លាយវត្តអារាមពុទ្ធសាសនាពីកន្លែងស្នាក់នៅធម្មតារបស់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ ទៅជាស្ថាប័នអប់រំមួយដែលមានគោលការណ៍ជាក់លាក់ និងប្រែខ្លួនទៅជាគ្រឹះស្ថានសិក្សាជាន់ខ្ពស់ល្បីៗនៅក្នុងប្រវត្តិមនុស្សជាតិផងដែរ ដូចជាករណីសាកលវិទ្យាល័យនាលន្ទា ក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា ឬវត្តមហាវិហារនៅក្នុងប្រទេសស្រីលង្ការ ជាឧទាហរណ៍ស្រាប់។   

អ្វីដែលកាន់តែពិសេសនោះគឺថ្ងៃចូលព្រះវស្សានេះ ត្រូវបានប្រារព្ធឡើងត្រូវនឹងទិវាប្រារព្ធបុណ្យអាសាឡ្ហបូជា ដែលប្រជាពុទ្ធបរិស័ទ្ធទូទាំងពិភពលោកនាំគ្នាប្រារព្ធឡើងដើម្បីរំលឹកដល់ការសម្ដែង «ធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ» ដែលជាព្រះធម៌លើកដំបូង ដែលព្រះពុទ្ធអង្គសម្ដែងដល់អ្នកបួសចំនួន ៥ រូបនៅក្នុងព្រៃឈ្មោះឥសិបតនមិគទាយវ័ន ដែលសព្វថ្ងៃនេះ កន្លែងមួយនេះត្រូវបានគេហៅថា សារនាថ (Sarnath) ស្ថិតនៅក្នុងរដ្ឋឧត្តរប្រះដេស (Uttara Pradesh) ប្រទេសឥណ្ឌា នាបច្ចុប្បន្ននេះ។ ម្យ៉ាងទៀត ថ្ងៃមួយនេះក៏ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាថ្ងៃកំណើតព្រះអរិយសង្ឃនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាដំបូងផងដែរ។ នៅក្នុងសៀវភៅ «ឈ្វេងយល់ អាសាឡ្ហបូជា ទិវាវិថីជិវិតពុទ្ធបរិស័ទ» លោកធម្មបណ្ឌិត ហេង មណីចិន្តា បានដាក់ឈ្មោះថ្ងៃនេះថាជា៖ «ទិវាអរិយសច្ចៈ» ឬជា «ថ្ងៃប្រកាសវិថីជីវិតដែលមានហេតុ-ផល»[5] ដើម្បីរំលឹកដល់ប្រជាពុទ្ធបរិស័ទខ្មែរពីសារសំខាន់នៃការរស់នៅជាមួយហេតុ-ផល និងការយកហេតុ-ផលទៅអនុវត្តនៅក្នុងការគិតការវិភាគ ទំនាក់ទំនងប្រចាំថ្ងៃ និងការប្រកបកិច្ចការទាំងពួង។

បន្ថែមពីលើនេះទៀត ការចូលព្រះវស្សានេះជាពេលវេលាមួយដែលសង្គមសង្ឃត្រៀមខ្លួន ដើម្បីនឹងទទួលសមាជិកថ្មី ដែលនឹងចូលខ្លួនមកបួសជាភិក្ខុឬសាមណេរនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ផងដែរ។  នៅក្នុងសៀវភៅ «ព្រះរាជពិធីទ្វាទសមាស» ដែលបោះពុម្ពផ្សាយដោយវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណិ្ឌត្យ ក្នុងព.ស. ២៥១២ បានរៀបរាប់ថា ព្រះរាជវង្សានុវង្សនិងប្រជារាស្រ្ដខ្មែរ មានកិច្ចការរវល់ខ្លាំងនៅក្នុងការប្រារព្ធពិធីបុណ្យសាសនាប្រពៃណីជាតិនាដើមរដូវនៃការចូលព្រះវស្សានេះ មានដូចជា៖ ការបំពេញព្រះរាជកុសលសិតទៀនព្រះវស្សា និងការបំពេញព្រះរាជកុសសបំបួសនាគជាដើម។ បុរាណខ្មែរយើងយល់ថា រយៈពេលបីខែនៃការចូលព្រះវស្សានេះ ជាពេលវេលាដ៏ល្អបំផុត ដែលព្រះរាជវង្សានុវង្ស មន្ត្រី​ គហបតី សេដ្ឋី ឬរាស្រ្ដប្រជា គួរបញ្ជូនកូនៗរបស់ខ្លួនទៅបួសក្នុងសំណាក់ព្រះពុទ្ធសាសនា ក្នុងគោលបំណងសិក្សាពុទ្ធិចំណេះដឹង ដើម្បីត្រៀមខ្លួនក្លាយទៅជាអ្នកដឹកនាំ និងពលរដ្ឋដែលមានសមត្ថភាព សុខភាព និងគុណធម៌ល្អ នាថ្ងៃខាងមុខផងដែរ។ ដូចនេះបានជានៅក្នុងទំនៀមខ្មែរយើង មានព្រះរាជពិធីបំបួសនាគរាស្រ្ដ ក្នុងរវាងកណ្ដាលខែជេស្ឋ​ និងព្រះរាជធិពីបំបួសនាគហ្លួង ក្នុងរវាងកណ្ដាលខែអាសាឍ ប៉ុន្តែក្នុងរាជ្យព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរោត្តម ទ្រង់បង្រួមមកបំបួសក្នុងខែអាសាឍទាំងអស់វិញ។ មុនការសាងសង់វត្តព្រះកែវមរកត នាគហ្លួង ពោលគឺព្រះញាតិវង្សានុវង្សច្រើនតែបួសនៅក្នុងវត្តធំៗ ដែលជាទីឋិតនៅនៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ឬសម្ដេចព្រះសង្ឃនាយក ប៉ុន្តែក្រោយពីបួសហើយក៏អនុញ្ញាតឱ្យទៅគង់នៅតាមវត្តដែលខ្លួនពេញចិត្តបាន។[6] ចំណែកឯការបំបួសនាគរាស្រ្ដវិញ គឺប្រព្រឹត្តទៅនៅតាមរត្តអារាមដែលមានទីតាំងនៅតាមស្រុកភូមិរបស់បេក្ខជនដែលត្រៀមខ្លួននឹងបួស។[7]

មុននឹងបញ្ចប់អត្ថបទនេះ ខ្ញុំកូណាអាត្មាភាព សូមទាញអារម្មណ៍មិត្រអ្នកអាន មកមើលពុទ្ធភាសិតមួយកន្លែង ដែលព្រះពុទ្ធអង្គសម្ដែងថា៖ «ផ្កាឈើ​មាន​ទ្រង់ទ្រាយ​ល្អ​ ​មាន​ពណ៌​ ​(​ល្អ​)​ ​តែ​គ្មាន​ក្លិន​ ​(​ក្រអូប​)​ ​(​រមែង​មិន​ក្រអូប​ដល់​អ្នក​ដែល​ទ្រទ្រង់​)​ ​ដូចម្តេច​មិញ​ ​វាចា​ជា​សុភាសិត​ ​រមែង​គ្មានផល​ដល់​អ្នក​ដែល​មិន​ធ្វើតាម​​ដូច្នោះ(ដែរ)​»[8]។

 រយៈពេល ៣ ខែនៃការចូលព្រះវស្សានេះ មិនមែនត្រឹមជាពិធីកម្មដែលធ្វើដើម្បីលម្អភ្នែកអ្នកស្រុកតែម្យ៉ាងនោះទេ ប៉ុន្តែជាពេលវេលាដ៏សមរម្យមួយ ដែលព្រះភិក្ខុសង្ឃអាចដាក់ចុះនូវភារកិច្ចខាងក្រៅរបស់ខ្លួន ហើយមកផ្ដោតសំខាន់ទៅលើការប្រតិបត្តិកិច្ចវត្តប្រចាំថ្ងៃ ការអភិវឌ្ឍសីល សមាធិ បញ្ញា ការឆ្លុះបញ្ជាំងខ្លួន និងវាយតម្លៃលទ្ធផលដែលកើតចេញពីសកម្មភាពដែលខ្លួនបានបំពេញរយៈពេល​ ៩ ខែមុនថាតើខ្លួនបានប្រតិបត្តិតាមអ្វីដែលបានបង្ហាត់បង្រៀនបានកម្រិតណាហើយ។ ម្យ៉ាងទៀត ការផ្អាកការធ្វើដំណើររបស់ព្រះភិក្ខុសង្ឃដែលមានចំនួន ៧ម៉ឺនអង្គជាង នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រយៈពេលបីខែនេះ ក៏អាចជាការចូលរួមជួយរដ្ឋាភិបាល ជាពិសេសក្រសួងសុខាភិបាល នៅក្នុងការកាត់បន្ថយការឆ្លងរាលដាលនៃជម្ងឺកូរ៉ូណាមួយកម្រិតផងដែរ។ បន្ថែមពីនេះទៀត ថ្វីដ្បិតថាការចូលវស្សានេះជាវិន័យកិច្ចរបស់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ មិនពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងគ្រហស្ថដោយផ្ទាល់យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏សម្លេងស្គរដែលផ្សាយចេញពីវត្តអារាមនានាទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា រាល់ពេលព្រឹកព្រហាម និងរាល់ពេលល្ងាចនោះ អាចជាសារដាស់តឿនស្មារតីប្រជាពុទ្ធបរិស័ទខ្មែរគ្រប់រូបថា៖ ពេលនេះ វេលានេះ ជាពេលដែលព្រះសង្ឃកំពុងស្វាធ្យាយធម៌ថ្វាយបង្គំព្រះ ដើម្បីចម្រើនសេចក្តីស្ងប់នៅក្នុងចិត្ត ដូចនេះអាត្មាអញគួរតែផ្អាកការប្រើប្រាស់អំពើហឹង្សា ផ្អាកការបរិភោគគ្រឿងស្រវឹង ផ្អាកការបង្កជាសម្លេងរំខានដល់ព្រះសង្ឃ ឬក៏ផ្អាកការប្រព្រឹត្តិអំពើអបាយមុខមួយម៉ោងសិន ហើយតាំងចិត្តត្រេកអរនិងការប្រព្រឹត្តល្អរបស់ព្រះសង្ឃ ក៏គង់នាំឱ្យបានសម្រេចប្រយោជន៍ដល់ខ្លួននិងគ្រួសារខ្លះជាក់ជាមិនខាន។

សាន ពិសិទ្ធិ

សាកលវិទ្យាល័យតាល់តិក (TalTech) ក្រុងតាលីន, ប្រទេសអ៊ីស្តូនី, សហភាពអ៊ឺរ៉ុប

ថ្ងៃសៅរ៍ ១ កើត ខែទុតិយាសាឍ ឆ្នាំឆ្លូវ ត្រីស័ក ព.ស. ២៥៦៥ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ១០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០២១

[1] វស្សូបនាយិកក្ខន្ធកៈ  មហាវគ្គៈ វិន័យបិដកខ្មែរ ភាគទី ៧ ទំព័រ ៣

[2] អាគដ្ឋានដដែល ទំព័រ ៤

[3] “When the rainy season has come and it is raining, many living beings are originated and many seed just spring up. … Knowing this one should not wander from village to village, but remain during the rainy season in one place.” — Acaranga Sutra, Jaina Sutras I, p.136 by H. Jacobi

[4] វិន័យបិដក មហាវគ្គ

[5] ហេង មណីចិន្តា «ឈ្វេងយល់អាសាឡ្ហបូជា ទិវាវិថីជីវិតពុទ្ធបរិស័ទ»  បោះពុម្ពផ្សាយដោយគ្រឹះស្ថានបោះពុម្ពផ្កាឈូក ភ្នំពេញ ព.ស. ២៥៦៣ ទំព័រ ៣៩

[6] ឧត្តមប្រីជា ចាប. ពិន «ព្រះរាជពិធីទ្វាទសមាស ភាគ ៣» បោះពុម្ពផ្សាយដោយវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ភ្នំពេញ ព.ស. ២៥១២ ទំព័រ ២៨

[7] (សូមរកអានចំណុចនេះបន្ថែមនៅក្នុងសៀវភៅ ព្រះរាជពិធីទ្វាទសមាស)។

[8] សុតន្តបិដក  ខុទ្ទកនិកាយ ខុទ្ទកបាថា បិដកខែ្មរភាគទី ៥២ ទំព័រ ៣២

ប្រទេសអ៊ីស្តូនី សហភាពអឺរ៉ុប៖​ នាពេលព្រឹកព្រហាមមួយ ខ្ញុំករុណា-អាត្មាភាពបានចេញទៅបំពេញកិច្ចការផ្ទាល់ខ្លួននៅខាងក្រៅកុដិដែលស្នាក់នៅដើម្បីសិក្សា។ ខណៈពេលដែលកំពុងឈរចាំឡានក្រុងជាមួយនឹងមនុស្សដទៃផ្សេងទៀតនោះ មានស្រ្ដីវ័យចំណាស់ជនជាតិអ៊ីស្តូនីមួយរូបបានដើរសំដៅមករក​ នៅក្នុងទឹកមុខញញឹមញញែមប្រកបដោយភាពជឿជាក់។ គាត់មិនបាននិយាយអ្វីទាំងអស់ក្រៅពីលូកដៃចូលទៅក្នុងកាបូបរបស់គាត់ ហើយទាញយកនំមួយដុំមកប្រគេនដោយទឹកមុខរីករាយ ហាក់ដូចជាគាត់បានស្គាល់ ច្បាស់ថាជានរណា ទាំងដែលខ្ញុំករុណា-អាត្មាភាពខ្លួនឯង ស្ទើរតែភ្លេចថាខ្លួនគឺជានរណាទៅហើយ។ នំមួយដុំនេះ មិនត្រឹមតែបានជួយឱ្យបាត់ឃ្លានមួយព្រឹកនោះទេ ប៉ុន្តែវាក៏បានខ្សឹបដាក់ត្រចៀកថា៖ «ពិសិទ្ធិ អ្នកឯងជាភិក្ខុក្នុងពុទ្ធសាសនា ទោះបីជាអ្នកទៅដល់ទីណាក៏ដោយ អ្នកនៅតែជាមនុស្សជំពាក់គុណបាយបាត្រនិងវត្តអារាមជានិច្ច»។

សេដ្ឋកិច្ចសម្មាមគ្គថ្ងៃនេះ ខ្ញុំករុណា-អាត្មាភាព សូមអធិប្បាយដោយសង្ខេបអំពីសារៈសំខាន់នៃអាហារ ឬ សេដ្ឋកិច្ចមូលដ្ឋានបែបពុទ្ធសាសនា ដូចតទៅ។

ក្រៅពីសង្គមពុទ្ធសាសនា កម្រឃើញសង្គមសាសនាណាមានវប្បធម៌បិណ្ឌបាតណាស់ ព្រោះគេគិតថាការដើរយកអាហារពីផ្ទះមួយទៅផ្ទះមួយដូចជាស្នូមបែបនេះ មិនមែនជារឿងដែលមនុស្សថ្លៃថ្នូរគួរធ្វើទេ មានតែមនុស្សអត់ឃ្លាន មនុស្សខ្ចិលគ្មានលទ្ធភាពចិញ្ចឹមជីវិតខ្លួនឯងប៉ុណ្ណោះទើបគេធ្វើ។  ព្រះពុទ្ធ គឺជាមនុស្សក្នុងឋានៈជាព្រះពុទ្ធដំបូងគេ ដែលត្រូវបានព្រះបាទសុទ្ធោទនៈដែលជាបិតាព្រះអង្គផ្ទាល់ ស្ដីបន្ទោសឱ្យលើការនិមន្តបិណ្ឌបាតនេះថា៖ «ហេតុអ្វីបានជាលោកកូនធ្វើឱ្យបិតាអាម៉ាសមុខបែបនេះ?…តើលោកកូនគិតថាបិតាគ្មានលទ្ធភាពប្រគេនចង្ហាន់ឱ្យលោកកូនឆាន់ឬ?…តាំងតែពីដើមមក គ្មានរណាម្នាក់ក្នុងរាជវង្សយើង ដើរសុំអាហារគេតាមផ្លូវបែបនេះទេ!»។ ព្រះពុទ្ធក៏បានពន្យល់ពីសុចរិតភាពដែលកើតចេញពីដុំបាយ ដែលព្រះអង្គបានទទួលពីអ្នកស្រុកដល់បិតាព្រះអង្គ។

អាហារគឺជាចំណុចសំខាន់មួយនៃការរស់នៅ (សព្វេ សត្តា អាហារតិដ្ឋិកា) ឬអាចនិយាយបានថាជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃសេដ្ឋកិច្ចប្រចាំថ្ងៃរបស់មនុស្ស។ ដូច្នេះហើយបានជានិស្ស័យ ដែលអ្នកបួសគួរតែបណ្ដុះនៅក្នុងវត្តប្រតិបត្តិរបស់ខ្លួនមុនគេនោះគឺការត្រាច់ចរបិណ្ឌបាត។ ព្រះពុទ្ធមិនបានសំឡឹងឃើញការត្រាច់ចរបិណ្ឌបាតនេះថាត្រឹមតែជាការដើរទទួលអាហារពីអ្នកស្រុកតែម្យ៉ាងនោះទេ ប៉ុន្តែវាជាការបង្កើតនូវសង្គមមួយដែលបង្ហាញពីទំនាក់ទំនងនៃជីវិតដែលរស់អាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមក។ ដុំបាយរបស់អ្នកស្រុកបានប្រាប់ព្រះពុទ្ធនិងអ្នកបួសដែលមកពីត្រូកូលស្ដេច ត្រកូលព្រាហ្មណ៍មហាសាល សេដ្ឋី អ្នកមាន អ្នកក្រ ។ល។ ថា៖ ទោះបីជាអ្នកមកពីត្រកូលណាក៏ដោយ ដរាបណាអ្នកបរិភោគដុំបាយនេះ អ្នកគឺជាមនុស្សដែលគ្មានឋានៈ គ្មានវណ្ណៈ អ្វីទាំងអស់នៅក្នុងសង្គមនេះ។ បាយបាត្រមិនត្រឹមតែធ្វើឱ្យអ្នកបរិភោគបាត់ឃ្លានតែម្យ៉ាងនោះទេ ប៉ុន្តែវាក៏ធ្វើឱ្យអ្នកបរិភោគនោះកាត់បន្ថយនូវអំនួតមានៈដែលកើតចេញពីវង្សត្រកូល សម្រស់ មុខមាត់ រូបរាង ចំណេះដឹង សញ្ញាបត្រ តំណែង ការងារ ។ល។ ផងដែរ ដោយហេតុថា ទោះជាមនុស្សនោះមកពីប្រភពណាក៏ដោយ សុទ្ធតែត្រូវការអាហារដើម្បីរស់ដូចគ្នា។ អាហារជាមូលដ្ឋានជីវិត!

ព្រះពុទ្ធបានប្រែខ្លួនពីរាជទាយាទនៃនគរមួយ ដែលរាស្រ្ដមិនហ៊ានសូម្បីតែងើយមើលព្រះភក្រ្តព្រះអង្គចំ មកត្រឹមតែជាអ្នកបួសធម្មតា ដើរកាន់បាត្រ ទទួលអាហារពីអ្នកស្រុកទូទៅ ដែលយើងអាចនិយាយបានថាជារឿងដ៏កម្របំផុតនៅក្នុងប្រវត្តិនៃមនុស្សជាតិ។ ការធ្វើបែបនេះ បានធ្វើឱ្យព្រះអង្គបានជួបសន្ទនាជាមួយមនុស្សគ្រប់ប្រភេទទាំងអស់មិនថាអ្នកមាន អ្នកក្រ ឃាតករ ចោរ ស្ដេច ឬមន្ត្រីនោះទេ ក្នុងរយៈពេល ៤៥ ឆ្នាំនៃការបំពេញបេសកកម្មរបស់ព្រះអង្គ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតសង្គមមួយដែលមនុស្សរស់នៅជាមួយនឹងទំនុកចិត្ត ការដឹងគុណ ការចេះគ្រប់គ្រាន់ ការចេះចែករំលែក ការចេះជួយយកអាសារគ្នាដោយការពេញចិត្ត ទោះបី ជាមនុស្សនោះមិនដែលស្គាល់គ្នាពីមុនមកក៏ដោយ។

ទំនុកចិត្តដែលព្រះពុទ្ធបានបង្កើតជាមួយនឹងអ្នកស្រុករយៈពេល៤៥ឆ្នាំនោះ បានធ្វើឱ្យសង្គមសង្ឃអាចរស់នៅបានអស់រយៈពេលជាង ២៦០០ ឆ្នាំ ដោយភាពសុខស្ងប់។ ទំនុកចិត្តនេះ មិនមែនកើតឡើងដោយសារតែព្រះអង្គជាមនុស្សមានអំណាច ជាកូនស្ដេច ឬជាសេដ្ឋីមានទ្រព្យសម្បត្តិអ្វីនោះទេ ប៉ុន្តែវាកើតឡើងដោយគំនិតថា៖ ព្រះពុទ្ធនឹងមិនយកអាហារដែលពួកគេបានថ្វាយនោះ ទៅសោយគ្រាន់តែដើម្បីភាពសប្បាយ ដើម្បីបង្កើនបុរិសមានៈ អ្វីនោះទេ គឺព្រះពុទ្ធសោយអាហារនោះ ដើម្បីញុំាងអត្តភាពព្រះអង្គឱ្យដំណើរការទៅមុខ ហើយនឹងធ្វើរឿងមានប្រយោជន៍ដល់មនុស្សជាតិបន្តទៀត។

ជំនឿចិត្តបែបនេះត្រូវបានថែរក្សាយ៉ាងល្អ តាមរយៈការប្រព្រឹត្ត និងសកម្មភាពផ្សេងៗរបស់ព្រះសង្ឃជាបន្តបន្ទាប់។ បុរាណតែងពោលថា៖ ដំណើរនៃហ្វូងសត្វភូមរជាតិ គឺពពួកឃ្មុំជាដើមនេះ ដែលត្រាច់ចរទៅត្រឹបត្រងលំអងកេសរផ្កា ដោយមិនបណ្ដាលឱ្យអន្តរាយនូវស្រទាប់ផ្កាយ៉ាងណាមិញ ការត្រាច់ចរបិណ្ឌបាតរបស់ព្រះសង្ឃក៏មិនបានធ្វើឱ្យអន្តរាយដល់ការរស់នៅរបស់អ្នកស្រុកក៏យ៉ាងដូច្នោះដែរ។ ប៉ុន្តែម្ដងម្កាល ទំនុកចិត្តនេះក៏ត្រូវបានបំផ្លាញដោយជនខិលខូចមួយចំនួនដែរតាមរូបភាពផ្សេងៗ ដោយការប្រើប្រាស់ស្បង់ចីវរបាំងមុខ។ ការត្រាច់ចរបិណ្ឌបាតនេះ ក៏អាចនិយាយបានថាជាការនាំសារពីព្រះពុទ្ធ ទៅក្រើនរំលឹកអ្នកស្រុកឱ្យចិញ្ចឹមជីវិតប្រកបដោយដោយធម៌ និងចៀសវាងការកេងប្រវ័ញ្ចគ្នាជាដើម។

បាយបាត្ររបស់អ្នកស្រុកបានចិញ្ចឹមព្រះសង្ឃ កូនសិស្ស និស្សិតក្មេងវត្ត និងជនកម្សត់ទុគ៌ត ដែលស្នាក់អាស្រ័យនៅតាមវត្តអារាមរាប់សិបម៉ឺននាក់ ឱ្យរស់រានមានជីវិត មានឱកាសបន្តការសិក្សា អភិវឌ្ឍសមត្ថភាពខ្លួនពីជនធម្មតាទៅជាបញ្ញវន្ត និស្សតិ បណ្ឌិត សាស្រ្ដាចារ្យ មន្ត្រីរាជការ ឯកឧត្តម ឧកញ្ញ៉ា រហូតដល់នាយករដ្ឋមន្រ្តីជាដើម។ យើងអាចនិយាយបានថា បាយបាត្រនេះបានជួយរដ្ឋាភិបាលក្នុងការកាត់បន្ថយជម្ងឺគឺការស្រេកឃ្លានរបស់ពលរដ្ឋមួយផ្នែកធំផងដែរក្នុងមួយថ្ងៃៗ។ មិនត្រឹមតែជួយមនុស្សទេ បាយបាត្រនេះក៏ជួយសង្រ្គោះជីវិតសត្វរាប់សែនក្បាល ដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាសត្វចង្រៃ មិនអាចចិញ្ចឹមនៅផ្ទះបាន ហើយបានយកមកបោះបង់ចោលនៅក្នុងវត្តអារាមជាដើម។

ទាំងក្នុងពេលទទួលអាហារ ពេលមុនឆាន់ ពេលឆាន់ និងពេលឆាន់រួច ព្រះសង្ឃតែងតែទន្ទេញក្នុងចិត្តជានិច្ចថា៖ ម្ហូបអាហារដែលអាត្មាអញទទួលបានពីអ្នកស្រុកនេះ គឺគ្រាន់តែធាតុមួយជួយទ្រទ្រង់ជីវិតិន្ទ្រិយ៍នេះ ឱ្យមានដំណើរការទៅមុខ ដើម្បីប្រព្រឹត្តធម៌និងធ្វើរឿងជាប្រយោជន៍ដល់មនុស្សជាតិបន្តទៅមុខទៀតប៉ុណ្ណោះ មិនមែនដើម្បីបំប៉នរាងកាយនិងសាច់ដុំដូចអ្នកកីឡា ឬបង្កើនសម្រស់ដូចគ្រហស្ថទាំងឡាយនោះទេ។  ការពិចារណាបែបនេះ បានធ្វើឱ្យព្រះសង្ឃចៀសផុតពីការវង្វេងជាមួយលាភសក្ការៈ សម្ភារៈនិយម និងចៀសផុតពីអំនួតផ្សេងៗដែលកើតចេញពីឋានៈ តួនាទី តំណែង រូបរាង និងចំណេះដឹងផងដែរ។

ខ្ញុំករុណា-អាត្មាភាពបានឃើញថា ការរស់នៅក្នុងសង្គមមួយដែលភាពជោគជ័យផ្នែកជំនួញនិងហិរញ្ញវត្ថុរបស់លោក Bill Gates, Jeff Bezos, Mark Zuckerberg, Warren Buffett, Tim Cook, Jack Ma, Donald Trump, ។ល។ កំពុងតែគ្របដណ្ដប់ និងស្រូបទាញយកដូងព្រលឹងមនុស្សទូទៅ តាមរយៈបណ្ដាញសង្គម រូបភាព វីឌីអូ សំណេរ និងសៀវភៅជាច្រើន ដែលកំពុងចរាចរនៅក្នុងសង្គមយើង។ ការរៀបរាប់ពីឥទ្ធិពលនិងភាពទំនើបនិយមនៃបុគ្គលទាំងនោះ វាងាយណាស់ក្នុងការធ្វើឱ្យយើងបាត់បង់នូវដួងព្រលឹងខ្លួនឯង ឬភ្លេចខ្លួនយើងថាជានរណាពិតប្រាកដ។ វាមិនមានអ្វីចម្លែកក្នុងចិត្តទេ ពេលឃើញសង្គមខាងក្រៅត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ដោយឥទ្ធិពលរបស់បុគ្គលទាំងនោះ ប៉ុន្តែអ្វីដែលគួរបារម្ភនោះ គឺខ្លាចថាថ្ងៃណាមួយដែល សង្គមសង្ឃ នឹងត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ដោយឥទ្ធិពលបែបនេះដែរ ព្រោះថាម្ដងម្កាលឥទ្ធិពលបែបនេះ ក៏បានធ្វើឱ្យខ្ញុំករុណា-អាត្មាភាព ភ្លេចខ្លួនថាជានរណាផងរួចមកហើយដែរ។ បើសូម្បីតែសង្គមសង្ឃក៏ត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ដោយឥទ្ធិពលបែបនេះដែរនោះ ថ្ងៃខាងមុខ យើងនឹងលែងមាននរណាអាចមកដាស់តឿនបរិស័ទយើងបានទៀតហើយ។

សង្ឃឹមថា «បាយបាត្រ» ដែលយើងធ្លាប់បានបរិភោគថ្ងៃមុន កំពុងតែបរិភោគថ្ងៃនេះ ឬនឹងបរិភោគនៅថ្ងៃស្អែក នឹងមកខ្សឹបប្រាប់ក្រុមព្រះសង្ឃយើងថា៖ យើងគឺជានរណាពិតប្រាកដ ឱ្យដូចជាសម្លេងដែលចេញពីនំមួយដុំរបស់ស្រ្ដីអ៊ីស្តូនីខាងលើ ដែលបានមកខ្សឹបដាក់ត្រចៀកខ្ញុំករុណា-អាត្មាភាព ផងដែរចុះ។

សូមអរព្រះគុណនិងអរគុណ!

សាន ពិសិទ្ធិ

TalTech-Tallinn University of Technology, Estonia, EU

ថ្ងៃអាទិត្យ ៩ រោច ខែផល្គុន ឆ្នាំជូត ទោស័ក ព.ស ២៥៦៤

ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ០៧ ខែ មីនា ឆ្នាំ ២០២១

A Promised Land ឬ «ដែនដីនៃក្ដីសង្ឃឹម» គឺជាស្នាដៃនិពន្ធលើកទីបីរបស់អតីតប្រធានាធិបតីអូបាមា បន្ទាប់ពីសៀវភៅ Dream from My Father និង The Audacity of Hope។ «ដែនដីនៃក្ដីសង្ឃឹម» របស់អូបាមាបានក្លាយជាសៀវភៅដែលលក់ដាច់បំផុត។​ ត្រឹមតែរយៈពេល ២៤ ម៉ោងប៉ុណ្ណោះ សៀវភៅនេះ មានអ្នកទិញយកទៅអានរហូតដល់ជិតមួយលានក្បាល។ សៀវភៅនេះទទួលបានការពេញនិយមខ្លាំងអាចបណ្ដាលមកពីលោកជាមនុស្សល្បីស្រាប ជាអតីតមេដឹកនាំប្រទេសមហាអំណាច និងអាចមកពីលោកជាបញ្ញវន្តដែលមានទេពកោសល្យក្នុងការនិយាយនិងការសរសេរ ដែលគេធ្លាប់បានដឹងពីមុនមកតាមរយៈស្នាដៃនិពន្ធ និងសុន្ទរកថារបស់លោក។ នៅក្នុងសៀវភៅដែលមានកម្រាស់ជិតមួយពាន់ទំព័រនេះ លោកអូបាមាបានចំណាយពេលជិតបួនឆ្នាំ ដើម្បីសរសេររៀបរាប់ពីកុមារភាពរបស់លោកជាមួយនឹងម្ដាយ ជីវិតគ្រួសារ ជំនឿ ទស្សនៈនយោបាយ ការរើសអើងជាតិសាសន៍នៅក្នុងសង្គមអាមេរិក និងការធ្វើការសម្រេចចិត្តក្នុងអំឡុងពេលនៃកាន់អំណាចរបស់លោក។

លោកអូបាមាបានយកសៀវភៅនេះជាវេទិកាមួយដើម្បីធ្វើការឆ្លើយបំភ្លឺរាល់ការសម្រេចចិត្តផ្សេងៗរបស់លោកដូចជាការសម្រេចចិត្តរឿងផ្ទាល់ខ្លួន រឿងគ្រួសារ និងរឿងនយោបាយ ដែលការសម្រេចចិត្តខ្លះ លោកបានរៀបរាប់ថាគឺជាសម្រេចចិត្តដែលធ្វើឱ្យលោកបាត់បង់ប្រជាប្រិយភាពនយោបាយ មិនទទួលបានការគាំទ្រពីសមាជិកគណបក្សលោក ពីភរិយា និងពីប្រជាពលរដ្ឋទេ ប៉ុន្តែលោកនៅតែធ្វើវា នៅពេលដែលលោកយល់ថាវាជារឿងចាំបាច់សម្រាប់ប្រទេសជាតិ។ «ដែនដីនៃក្ដីសង្ឃឹម» របស់លោកបានរៀបរាប់ថា ក្នុងនាមជាមេដឹកនាំប្រទេសមហាអំណាចមួយរូប លោកមិនមានអំណាចគ្រប់យ៉ាង ចង់ធ្វើអ្វីតាមតែចិត្តលោកចង់បានឡើយ។ អូបាមាបានបង្ហាញពីផលវិបាករបស់លោកក្នុងការអនុម័តគោលនយោបាយដែលមិនទទួលបានគាំទ្រពីដៃគូប្រជែងលោក ជាក់ស្ដែងដូចជាគោលនយោបាយផ្ដល់ការធានារ៉ាប់រងសុខភាពដល់ប្រជាពលរដ្ឋ ឬ Obamacare របស់លោក តែងតែទទួលបានការជំទាស់ពីដៃគូរប្រឆាំង។

«ដែនដីនៃក្ដីសង្ឃឹម» របស់អូបាមា បានបង្ហាញអ្នកអានពីព្រឹត្តិការណ៍នានានៅពីក្រោយឆាកនៃការអនុវត្តគោលនយោបាយរបស់លោកក្នុងនាមជាប្រធានាធិបតី។ ព្រឹត្តិការណ៍ខ្លះតក់ស្លុត កំប្លែង ហួសចិត្ត ខកចិត្ត កម្សត់ សប្បាយ ។ល។ ដែលភាគច្រើនសុទ្ធតែជាព្រឹត្តិការណ៍ដែលអ្នកអានពុំសូវធ្លាប់បានដឹងពីប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិករូបនេះពីមុនមក។ តាមពិតសៀវភៅដែលមានកម្រាស់ដ៏ក្រាស់មួយក្បាលនេះ មិនបានគ្របដណ្ដប់លើព្រឹត្តិការណ៍នៃការកាន់អំណាចទាំង ៨ ឆ្នាំរបស់លោកនោះទេ។ ក្នុងសៀវភៅនេះ អូបាមាបានផ្ដោតសំខាន់តែទៅលើព្រឹត្តិការណ៍ពីរឬបីឆ្នាំនៃការកាន់អំណាចអាណត្តិដំបូងរបស់លោកតែប៉ុណ្ណោះ។

នៅក្នុងសៀវភៅនេះ អូបាមា បានពន្យល់យ៉ាងលំអិតពីការដោះស្រាយវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុពិភពលោកឆ្នាំ ២០០៨ របស់លោក។ បើផ្អែកតាមការរៀបរាប់របស់លោក អ្នកសិក្សាផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចអាចធ្វើសេចក្តីសន្និដ្ឋានបានថាលោកបានប្រើប្រាស់គោលការណ៍សេដ្ឋកិច្ចលោកចន មេណាតខេន ដើម្បីដោះស្រាយវិបត្តិមួយនេះ ដោយការចាក់សាច់ប្រាក់ជាច្រើនរយពាន់លានដុល្លារទៅលើការពង្រីកហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធសាធារណៈ ក្នុងគោលបំណងធ្វើឱ្យទីផ្សារដំណើរការឡើងវិញតាមរយៈការចំណាយរបស់រដ្ឋ។ រដ្ឋបាលលោកក៏បានចំណាយប្រាក់រាប់រយពាន់លានដុល្លារផ្សេងទៀតដែរ ដើម្បីជួយស្រោចស្រង់ធានាគារនិងក្រុមហ៊ុនឯកជនធំៗជាច្រើនទៀតដែលជិតនឹងក្ស័យធនដោយសារតែវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចមួយនេះ។ ការធ្វើបែបនេះ ថ្វីដ្បិតថាអាចជួយស្រោចស្រង់វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចនិងក្រុមហ៊ុនធំៗរបស់អាមេរិកបានយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏លោកខ្លួនឯងផ្ទាល់ទទួលបានការរិះគន់យ៉ាងខ្លាំងពីដៃគូប្រឆាំងនិងពលរដ្ឋអាមេរិកថាយកប្រាក់ដែលពលរដ្ឋបង់ពន្ធ ទៅជួយតែពួកមូលធនឬក្រុមហ៊ុនអ្នកមានដែលមានចំនួនត្រឹមតែមួយភាគរយនៃពលរដ្ឋអាមេរិកប៉ុណ្ណោះ។ អូបាមាបានបញ្ជាក់ថាគោលនយោបាយខ្លះ ទោះបីលោកដឹងជាមុនថាលោកត្រូវបាត់បង់ប្រជាប្រិយភាពដោយសារវាក៏ដោយ ប៉ុន្តែបើវាមានផលប្រយោជន៍ដល់ជាតិ លោកនឹងអនុវត្តវាភ្លាម។ ជាក់ស្ដែងដូចជាគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចរបស់លោកជាដើម បើលោកបណ្ដោយឱ្យក្រុមហ៊ុនទាំងនោះដួលរលំ ពលរដ្ឋជាច្រើននឹងបាត់បងការងារកាន់តែច្រើនជាងមុន។

អូបាមាក៏បានបង្ហាញទស្សនៈនៃការយល់ឃើញរបស់លោកចំពោះបុគ្គលសំខាន់ៗផងដែរ ដែលអ្នកខ្លះមានទំនោរនយោបាយស្របជាមួយលោក និងអ្នកខ្លះទៀតជាដៃគូប្រជែងលោក។ នៅក្នុងសៀវភៅវនេះ អូបាមាបានសរសើរដៃគូរប្រជែងលោកគឺលោកមិតរូមនី និងលោកចន ម៉ាខេន ដែលលោករៀបរាប់ថាទោះបីពួកគេមានទស្សនៈគោលនយោបាយមិនស្របគ្នាជាមួយនឹងលោកក៏ដោយ ក៏ពួកគេមានភាពថ្លៃថ្នូក្នុងនាមជាអ្នកនយោបាយដែរ។ អូបាមាបានសរសើរពីភាពក្លាហានរបស់លោកចន ម៉ាខេន ដែលជាដៃគូប្រជែងរបស់លោកនៅក្នុងយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោតឆ្នាំ ២០០៨ ប៉ុន្តែបែរជាចេញមុខមកការពារលោកនៅពេលដែលអ្នកគាំទ្របក្សសាធារណរដ្ឋចោទប្រកាន់លោកថាជាមនុស្សមិនគួរឱ្យទុកចិត្ត និងជាគ្រោះថ្នាក់សម្រាប់អាមេរិកជាដើម។ លោកអូបាមាក៏បានលើកឡើងពីការផ្សព្វផ្សាយទ្រឹស្ដីរើសអើងជាតិសាសន៍ជ្រុលនិយមរបស់លោកត្រាំផងដែរ ដែលលោកចាត់ទុកថាជាចលនាមួយទទួលបានការពេញនិយមខ្លាំងនៅក្នុងសង្គមអាមេរិក ហើយក៏ជាចលនាដ៏គ្រោះថ្នាក់ផងដែរ។

ចំពោះការអនុវត្តគោលបាយបរទេសវិញ លោកបានលើកឡើងពីភាពស្មុគស្មាញលាយឡំជាមួយនឹងមោទនភាពរបស់រដ្ឋបាលលោកក្នុងការចូលធ្វើអន្តរាគមន៍នៅក្នុងវិបត្តិនយោបាយសហព័ន្ធអារ៉ាប់ សង្រ្គាមនៅអ៊ីរ៉ាក អ៊ីរ៉ង់ ប៉ាគិស្ថាន ការទាញអីស្រាអែលនិងប៉ាលេស្ទិនឱ្យមកកាន់តុចចារសន្តិភាព  ការចរចារទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មជាមួយចិន ការចចារនយោបាយជាមួយរុស្សី ការពង្រឹងទំនាក់ទំនងជាមួយឥណ្ឌា ការពង្រីកឥទ្ធិពលនៅក្នុងប្រទេសសមាជិកអាស៊ាន និងការសហការជាមួយសហគមន៍អ៊ឺរ៉ុបដើម្បីដោះស្រាយវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចជាដើម។ លោកបានបញ្ចាក់នៅក្នុងសៀវភៅលោកថា រដ្ឋបាលលោកមិនមានគោលនយោបាយដើម្បីប្រែក្លាយប្រទេសដែលកាន់របបកុម្មុយនិស្ដឱ្យមកគោរពប្រជាធិបតេយ្យដូចអាមេរិកនោះទេ ប៉ុន្តែមូលហេតុដែលអាមេរិកចូលអន្តរាគមន៍ វិបត្តិនយោបាយនៅលីបី និងអេហ្សិប ដើម្បីទាមទាឱ្យមេដឹកនាំផ្ដាច់ការទាំងនោះ ងាកមកគោរពការចង់បានរបស់ពលរដ្ឋនោះ ក៏ដោយសារតែប្រទេសទាំងនោះទទួលបានជំនួយ ដែលជាប្រាក់បង់ពន្ធរបស់ពលរដ្ឋអាមេរិករាប់រយលានដុល្លារក្នុងមួយឆ្នាំៗ។ ដូច្នេះទោះបីចង់ឬមិនចង់ លោកត្រូវតែប្រើសិទ្ធិនិងអំណាចដែលលោកមាន ដើម្បីបញ្ឈប់ការកាប់សម្លាប់ប្រជាជនស្លូតត្រង់ដោយរបបផ្ដាច់ការទាំងនោះ។

នៅក្នុងសៀវភៅដែលមានកម្រាស់ជិតមួយពាន់ទំព័រនេះ យើងឃើញមានពាក្យ «កម្ពុជា» តែបីពាក្យប៉ុណ្ណោះ​ ដែលលោកអូបាមាបានយកមកសរសេរនៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោក។ ពាក្យទាំងបីនោះ លោកអូបាមាបានយកមកពិពណ៌នាពី (ក) របបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម្ម  (ខ) ភាពក្រីក្ររបស់​ប្រជាជនកម្ពុជា និង (គ) ប្រជាជនស្លូតត្រង់កម្ពុជាដែលត្រូវបានគេសម្លាប់នៅក្នុងរបបអំណាចផ្ដាច់ការ។

ក្រៅពីការរៀបរាប់ពីព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយរបស់លោកហើយ អូបាមាក៏បានលើកឡើងពីជំនឿផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោកដែរ។ លោករៀបរាប់ថាលោកមិនជឿទៅលើរឿងខ្មោចបិសាចអ្វីនោះទេ ប៉ុន្តែលោកគោរពទៅលើសរណវត្ថុដែលមនុស្សទូទៅគោរព។ ជាក់ស្ដែងនៅក្នុងជំពូកមួយដែលលោករៀបរាប់ពីការជជែកដេញដោលគោលនយោបាយជាមួយដៃគូរប្រជែងនោះ អូបាមាបានសរសេរថាលោកតែងតែដាក់ពុទ្ធបដិមាតូចមួយ (Miniature Buddha) នៅក្នុងហោប៉ៅអាវធំរបស់លោក។ លោកថារាល់ពេលដែលលោកបាត់បង់ជំនឿចិត្ត ឬមានអារម្មណ៍ភ័យខ្លាចអ្វីមួយ លោកតែងតែយកដៃទៅអង្អែលពុទ្ធបដិមាតូចនោះ បន្ទាប់មកអារម្មណ៍របស់លោកក៏វិលមករកភាពប្រក្រតីវិញ។

«ដែនដីនៃក្ដីសង្ឃឹម» របស់អូបាមាបានធ្វើឱ្យអ្នកអានមានអារម្មណ៍ថាពួកគេកំពុងតែអង្គុយស្ដាប់ប្រធានាធិបតីរូបនេះរៀបរាប់ពីការសម្រេចចិត្តអនុវត្តគោលនយោបាយដោយផ្ទាល់។ ដោយសារលោកជាបញ្ញវន្តដែលមានទេពកោសល្យនៅក្នុងការសរសេរ លោកបានធ្វើឱ្យអ្នកអានមានអារម្មណ៍ថាពួកគេកំពុងតែស្ថិតនៅក្នុងសេតវិមានជាមួយប្រធានាធិបតី ហើយបានឃើញរាល់ទិដ្ឋភាពទាំងអស់របស់មេដឹកនាំកំពូលរូបនេះធ្វើការដោយផ្ទាល់។ តាមរយៈសៀវភៅនេះ អូបាមាចង់លើកទឹកចិត្តដល់អ្នកអានឱ្យមានក្ដីសង្ឃឹម ឱ្យមានភាពជឿជាក់ទៅលើភាពត្រឹមត្រូវ និងការខិតខំប្រឹងប្រែង ដែលអាចផ្លាស់ប្ដូរវាសនាមនុស្សបាន។ ដូចជារូបលោកផ្ទាល់ ដែលជាជនជាតិស្បែកខ្មៅ ដែលធ្លាប់តែសង្គមរើសអើង ដែលសង្គមតែងតែយល់ថាពួកស្បែងខ្មៅជាជនអាក្រក់កាចសាហាវតាមរយៈខ្សែរភាពយន្តដែលពួកគេធ្លាប់បានទស្សនា បានក្លាយជាប្រធានាធិបតីប្រទេសមហាអំណាច ដឹកនាំពិភពលោកបាន។ លោកបានបន្តថា ការជាប់ឆ្នោតធ្វើជាប្រធានាធិបតីរបស់លោកនេះ មិនមែនត្រឹមជាការសម្រេចគោលបំណងផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោកតែម្នាក់ឯងនោះទេ​ ប៉ុន្តែវាក៏ជាការផ្ដល់ក្ដីសង្ឃឹម និងការផ្ញើរសារដល់យុវជនដែលត្រូវបានសង្គមរើសអើងជាច្រើនលាននាក់ទៀតថា ពួកគេក៏អាចសម្រេចក្ដីសង្ឃឹមរបស់ពួកគេដូចលោកដែរ។

វិវេចនាដោយៈ សាន ពិសិទ្ធិ

Click here to view the author’s biography